Στις 5 Μαΐου 2010 ο αντιμνημονιακός αγώνας πήρε σάρκα και οστά στους δρόμους της Αθήνας. Οι διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο κέντρο της πόλης ήταν η απαρχή μίας μακράς περιόδου κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αναταραχών. Μία δεκαετία μετά και η εποχή που ζούμε σήμερα χαρακτηρίζεται ακόμα ως μετά-μνημονιακή.

Πριν τέσσερις μέρες ο βουλευτής Τζάστιν Αμάς, πρώην ρεπουμπλικάνος από το Γκραν Ράπιντς του Μίσιγκαν, ανακοίνωσε επίσημα ότι εξετάζει το ενδεχόμενο διεκδίκησης του χρίσματος του φιλελεύθερου (ελευθεριακού) κόμματος (Libertarian Party) για την προεδρία. Η κίνηση του σαραντάχρονου βουλευτή έχει προκαλέσει αρκετή αίσθηση τις τελευταίες ημέρες για το πως θα επιδράσει στο αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου.

Το ΚΕΦίΜ εγκαινίασε τη νέα του πρωτοβουλία, το Ελληνικό Πάνελ Οικονομολόγων στο πλαίσιο του οποίου σημαντικοί οικονομολόγοι, καταθέτουν κάθε μήνα την άποψή τους επί ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να συμβάλλει στη διάλυση ευρέως διαδεδομένων μύθων ανάμεσα στους μη ειδικούς από μας για το πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα η οικονομία.

Ένα από τα πιο πολύτιμα συμπεράσματα που μπορούμε να εξάγουμε από την ιστορία της διαχείρισης της πανδημίας αφορά τα όρια της εφαρμογής της επιστήμης στην πολιτική. Προφανώς, σε όλα τα κράτη του πλανήτη - ακόμη και σε εκείνα που ακολούθησαν την πιο αλλοπρόσαλλη στάση - ειδικοί επιστήμονες συμβούλευσαν και συμβουλεύουν και σήμερα τους φορείς της πολιτικής εξουσίας. Όμως η τελική απόφαση είναι υπόθεση και ευθύνη αποκλειστικά των τελευταίων.

Στο χθεσινό του διάγγελμα ο πρωθυπουργός, απευθυνόμενος προς τους Έλληνες πολίτες, ανέφερε ότι επιδείξαμε «πρωτοφανή υπευθυνότητα και αλληλεγγύη. Η ατομική στάση έγινε συλλογική επιτυχία». Μπορεί στα αυτιά πολλών αυτή η φράση να πέρασε απαρατήρητη, όμως είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ιστορία, περιεχόμενο και κοσμοθεωρία.

Μία από τις πιο διάσημες ρήσεις του Φρίντριχ Χάγιεκ, που είναι και αρκετή επίκαιρη, είναι ότι οι «έκτακτες ανάγκες ήταν πάντα το πρόσχημα της διάβρωσης των διασφαλίσεων της ατομικής ελευθερίας.» Σήμερα ζούμε μία τέτοια περίοδο έκτακτων αναγκών, με αρκετές ατομικές ελευθερίες να τελούν υπό αναστολή σε ολόκληρο τον ελεύθερο κόσμο.

Η τρέχουσα κατάσταση είναι πρωτόγνωρη και δεν προσφέρεται για προβλέψεις. Κανείς δεν ξέρει πότε θα επανέλθει η κανονικότητα ή πως θα είναι η κανονικότητα που θα προκύψει στην εποχή μετά τον κορονοϊό. Όμως, υπάρχουν κάποια θέματα που θα αποτελέσουν με σιγουριά πτυχές των προκλήσεων που θα κληθούμε να απαντήσουμε ως κοινωνίες και οικονομίες.

Στο πλαίσιο της στήριξης των επιστημόνων και των ελεύθερων επαγγελματιών, η κυβέρνηση θέσπισε ένα κουπόνι εκπαίδευσης αξίας 600 ευρώ. Είναι κατανοητό ότι οι προθέσεις της κυβέρνησης ήταν καλές όμως η αποτυχία του προγράμματος καθώς και τα παρατράγουδα που προέκυψαν σχετικά με την ποιότητα και το επίπεδο των προγραμμάτων ήταν μοιραία.

Η κυβέρνηση αρχίζει σιγά-σιγά και προσεκτικά να αναφέρεται στην προοπτική της σταδιακής άρσης των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας. Κάποιοι μιλούν για άνοιγμα της οικονομίας, για ξεκλείδωμα, για τα αναγκαία μέτρα επαναθέρμανσης ώστε η μηχανή της να πάρει ξανά μπροστά. Όμως αν σώνει και καλά πρέπει να ψάξουμε μια αναλογία για την οικονομία, αυτή δεν είναι μιας μηχανής, αλλά ενός οργανισμού.

O Joseph Overton ήταν ένας από τους σημαντικούς παράγοντες της αμερικανικής κεντροδεξιάς μέχρι τον πρόωρο θάνατό του από αεροπορικό δυστύχημα στα 43 του χρόνια. Ήταν πρόεδρος του Κέντρου Δημόσιας Πολιτικής Mackinac και έγινε ευρύτερα γνωστός για τη διατύπωση της θεωρίας του ενός παραθύρου που φέρει το όνομά του.

Στην εποχή του κορονοϊού το περιεχόμενο είναι ο βασιλιάς. Από το netflix μέχρι το youtube και από τα βιβλία μέχρι τα podcast, όσοι μένουμε σπίτι αναζητούμε κάτι ψυχαγωγικό για να γεμίσουμε τις γιορτινές ή απλά τις κενές ώρες μας. Τις τελευταίες μέρες θυμήθηκα ένα πολλά υποσχόμενο podcast, με τίτλο History on Fire (Φλεγόμενη Ιστορία) που έχει πολύ υψηλές κριτικές.

Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις, η κυβέρνηση βγήκε στις αγορές και εξέδωσε επιτυχώς επταετές ομόλογο ύψους 2 δισ. ευρώ με επιτόκιο 2%. Πώς ακριβώς έγινε αυτό το φαινομενικά παράδοξο; Η απάντηση μπορεί να εκπλήξει όσους θεωρούν τις αγορές απλοϊκά κομπιούτερ με τιμωρητική προδιάθεση.

Η ελληνική αριστερά έχει μία εμμονή με τον Μίλτον Φρίντμαν. Για αυτήν, ο νομπελίστας και ίσως επιδραστικότερος οικονομολόγος του 20ου αιώνα είναι κόκκινο πανί, η προσωποποίηση όλων των κακών του καπιταλισμού και των αγορών. Ο Φρίντμαν, άλλωστε, δεν ήταν ποτέ απολογητικός στην υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Το χθεσινό διάγγελμα του πρωθυπουργού ήταν μία απαραίτητη ανάσα για τους απανταχού φιλελεύθερους που τον τελευταίο καιρό προβληματίζονται για την απαραίτητη μεν, αισθητή δε, ανελευθερία στην οποία έχει περιέλθει το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Ο κ. Μητσοτάκης δεν διάλεξε τυχαία τους τομείς και τα μηνύματα που πέρασε.

Σήμερα, 13 Απριλίου, συμπληρώνονται 277 χρόνια από τη γέννηση ενός από τους σημαντικότερους υπερασπιστές της ελευθερίας που γνώρισε η ανθρωπότητα, του Τόμας Τζέφερσον, του ανθρώπου που όπως αναγράφεται στο μνημείο που στέκει προς τιμήν του στην πόλη της Ουάσινγκτον “ορκίστηκε στο βωμό του Θεού αιώνια έχθρα έναντι κάθε μορφής τυραννίας επί του νου του ανθρώπου”.

Ζούμε σε μία χώρα όπου ο ιδιωτικός τομέας ήταν πάντοτε σε καθεστώς ομηρίας από το κράτος. Σε μία τέτοια κουλτούρα, είναι δύσκολο να ευημερήσουν πρότυπα στα οποία ένα κράτος σε περίοδο κρίσης αποφασίζει να απεμπλακεί από τα πόδια του ιδιωτικού τομέα σε έναν νευραλγικό τομέα όπως η υγεία. Κάτι τέτοιο όμως συμβαίνει στις ΗΠΑ.

Ένα ακόμη πράγμα που κατέδειξε η πανδημία του κορονοϊού είναι η ανοησία του συνθήματος “Οι άνθρωποι πάνω από τους αριθμούς”. Βλεπετε, όσοι εκφράζονται από το παραπάνω σύνθημα, είναι συνήθως αυτοί που η ιδεολογία τους δίνει νόημα και περιεχόμενο. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, τα μεγέθη που χρησιμοποιούνται για τη χάραξη της δημόσιας πολιτικής έχουν από πίσω τους ανθρώπους.

Σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ, ο Πρωθυπουργός βλέπει θετικά την πρόταση του καθηγητή Ηλία Μόσιαλου να προχωρήσει η ΕΕ από κοινού στην αγορά πατεντών για τεστ ταχείας ανίχνευσης και εμβολίων κατά του κορονοϊού, προκειμένου να επιταχυνθεί η ταχύτητα ανάπτυξής τους και να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους από τα συστήματα υγείας των ευρωπαϊκών χωρών.

Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της περαιτέρω εξάπλωσης του κορονοϊού ακόμα και οι πιο ένθερμοι φίλοι της ελευθερίας αποδεχθήκαμε και ανεχόμαστε και κάποια μέτρα που υπό άλλες συνθήκες θα μας έκαναν να ανέβουμε στα κεραμίδια. Είναι κρίσιμο λοιπόν, μέσα στα όλα άλλα που καλείται να πετύχει το κράτος αυτήν την περίεργη περίοδο, να φροντίσει για τη σωστή χρήση αυτών των προσωπικών δεδομένων.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είχε πει το περίφημο “τίποτα δεν είναι σίγουρο στη ζωή, μόνο ο θάνατος και οι φόροι”. Το τι ακριβώς συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην παγκόσμια οικονομία θα το μάθουμε σε μερικούς μήνες. Σήμερα, τη στιγμή που τα κράτη και η παγκόσμια κοινότητα παλεύουν με τον θάνατο και την επιδημία, πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται τι θα κάνουν με τους φόρους. 

Ένα από τα ενδιαφέροντα φαινόμενα της πανδημίας, το οποίο σε όσους από μας δεν βγάζουμε φλύκταινες με τον καπιταλισμό μας κάνει να χαμογελάμε με αισιοδοξία, είναι οι πολλές προσφορές μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων να σταματήσουν να κάνουν αυτό που συνήθως κάνουν για να στρέψουν τις δυνάμεις τους ώστε να συμβάλλουν στον κοινό αγώνα.

Σε ένα περιβάλλον όπου από τη μία πλευρά οι άνθρωποι κλείνονται στα σπίτια τους, οικονομίες ακινητοποιούνται και άνθρωποι πεθαίνουν στα νοσοκομεία, είναι δύσκολο να μιλάει κανείς με βεβαιότητα για οτιδήποτε. Εκτός από ένα πράγμα που η παγκόσμια αναταραχή του κορονοϊού έφερε στην επιφάνεια με τον πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο. Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών του πλανήτη δεν ήταν προετοιμασμένη για την επόμενη πανδημία.

Στην Ουγγαρία του Όρμπαν συμβαίνει αυτό που περιέγραψε ο Χάγιεκ στον Δρόμο προς τη Δουλεία: Η κυβέρνηση, εκμεταλλευόμενη την έκτακτη συνθήκη, ανέστειλε τη λειτουργία του Κοινοβουλίου και πλέον η χώρα διοικείται αποκλειστικά με διατάγματα. Ταυτόχρονα, πέρασε νόμο για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων με το πρόσχημα να προστατεύσει το κοινό καλό.

Ένας κάποιος τρόπος αντίστασης στη δύσκολη καθημερινότητα που επιβάλλει η πανδημία είναι να κρατήσουμε κάποιες συνήθειες και παραδόσεις της κανονικής ζωής μας ζωντανές. Γι? αυτό και σχεδόν στεναχωρήθηκα που η επικαιρότητα με έκανε φέτος να ξεχάσω την επέτειο του θανάτου του Φρίντριχ Χάγιεκ.