Γράφει ο Anton Balint*
Ο Γκορμπατσόφ ανέλαβε την εξουσία το 1985, προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και έξι χρόνια πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, το αίσθημα σε όλο τον κόσμο ήταν έντονα φιλοδυτικό: η δημοκρατία, ο φιλελευθερισμός, η ελευθερία του ατόμου και ο καπιταλισμός θεωρούνταν αξίες και τρόποι ζωής που αξίζει να τις μιμηθούν και αλλού. Αυτό συνέβαινε ασφαλώς και σε πολλά έθνη της Ανατολικής Ευρώπης που απετέλεσαν μέρος της ΕΣΣΔ.
Στη Ρουμανία, για παράδειγμα, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι άνεμοι της αλλαγής έπνεαν ολοένα και πιο δυνατοί. Μυστικές ραδιοφωνικές εκπομπές από το Radio Europa Libera (Ελεύθερη Ευρώπη) διέδιδαν την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι ο δεσμός μεταξύ της σοβιετικής εξουσίας και του Νικολάε Τσαουσέσκου (του κομμουνιστή δικτάτορα της Ρουμανίας) εξασθενούσε. Αυτό, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη συνειδητοποίηση της ελευθερίας του ατόμου και των καρπών του καπιταλισμού στον δυτικό κόσμο, έκανε τον πληθυσμό, ειδικά τους νέους, να τολμήσουν να αψηφήσουν το ολοκληρωτικό κομμουνιστικό καθεστώς της χώρας.
Στην αρχή, το αίσθημα αντίστασης παρέμενε υπόγειο. Οι μαθητές ψιθύριζαν απαγορευμένες ιδέες, αντάλλασσαν απαγορευμένα βιβλία και έκαναν συναντήσεις κρυφά. Αυτές οι αντιπολιτευτικές ενέργειες βγήκαν στην επιφάνεια μετά τον χειμώνα του 1989 όταν, στην Τιμισοάρα, η τελευταία πράξη κακοποίησης και βαναυσότητας του καθεστώτος Τσαουσέσκου (η παράνομη σύλληψη του πάστορα Lászlo Tökés) οδήγησε στην αιματηρή ρουμανική επανάσταση. Μετά το θάνατο του Τσαουσέσκου, ένα πραξικόπημα διασφάλισε ότι η εξουσία θα εξακολουθούσε να ανήκει στην παλιά φρουρά, στους πρώην κομμουνιστές και τους πρώην πράκτορες της KGB που είχαν αξιόπιστους δεσμούς με τη Μόσχα. Όλο αυτό το διάστημα, η ΕΣΣΔ διαλυόταν σταδιακά υπό τον ηγέτη της Γκορμπατσόφ.
Η επανάσταση του 1989 ήταν βίαιη. Τα τανκς συνέτριψαν ανθρώπους. Στρατιώτες πυροβόλησαν πολίτες και κτίρια πυρπολήθηκαν. Αλλά η ρουμανική επανάσταση δεν ήταν το πρώτο πολιτικό γεγονός της δεκαετίας του 1980 που αποδυνάμωσε την ΕΣΣΔ. Ο Γκορμπατσόφ, λόγω των μεταρρυθμίσεών του, άρχισε να χάνει τον έλεγχο των δορυφορικών κρατών της ΕΣΣΔ, ξεκινώντας από τη Βαλτική που πράγματι ήδη έκλινε υπέρ της ανεξαρτησίας.
Αναγνωρίζοντας ότι το τέλος του ολοκληρωτικού κράτους πλησίαζε, ο Σοβιετικός ηγέτης άρχισε να μιλά για «γκλάσνοστ» (διαφάνεια) και «περεστρόικα» (αναδιάρθρωση). Το 1987 πρότεινε μια «μονοκομματική δημοκρατία», μια πολιτική σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι θα μπορούν να επιλέγουν μεταξύ πολλών υποψηφίων του κομμουνιστικού κόμματος. Στη συνέχεια, το 1988 η Μόσχα άρχισε να χάνει τον έλεγχο, ξεκινώντας με τη Λετονία και την Εσθονία η οποίες κινήθηκαν προς την απελευθέρωση τους από την ΕΣΣΔ, ενώ στον Καύκασο σημειωνόταν μια εντεινόμενη εξέγερση κατά των Σοβιετικών.
Από το Κρεμλίνο, ο Γκορμπατσόφ επέβλεψε τη γρήγορη κατάρρευση του μνημειώδους τέρατος που δημιούργησαν οι επτά δικτάτορες που προηγήθηκαν: Λένιν, Στάλιν, Μαλένκοφ, Χρουστσόφ, Μπρέζνιεφ, Αντρόποφ και Τσερνένκο. Το έτος 1989, γνωστό και ως Πτώση των Εθνών, σηματοδότησε το μοιραίο χτύπημα στο Κόκκινο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Ξεκινώντας από την Πολωνία και στη συνέχεια εξαπλωνόμενος στην Ουγγαρία, την Ανατολική Γερμανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία, ο δρόμος που άνοιξαν οι επαναστάσεις, μερικές πιο ειρηνικές από άλλες, οδήγησε στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991.
Υπό τον κομμουνισμό, περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους τον περασμένο αιώνα. Κατά ειρωνικό τρόπο, ακόμη και σήμερα στη Δύση επιβιώνει μια ιδιόμορφη ρομαντικού τύπου στάση προς τον σοσιαλισμό και ακόμη και τον κομμουνισμό. Εμείς ωστόσο οι Ανατολικοευρωπαίοι γνωρίζουμε ότι ένα τέτοιο όραμα – η ουτοπία που υπόσχεται ο σοσιαλισμός και επιβάλλει ο κομμουνισμός – είναι ασυμβίβαστο με το πνεύμα της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Για εμάς, ο θάνατος του Γκορμπατσόφ δεν είναι παρά το τέλος ενός θανατηφόρου, απάνθρωπου και μακρού κεφαλαίου στην ιστορία της ανθρωπότητας.
*Ο Anton Balint γεννήθηκε και μορφώθηκε στη Ρουμανία. Το 2011 μετακόμισε στο Ηνωμένο Βασίλειο για να σπουδάσει δίκαιο στο πανεπιστήμιο του Σέφιλντ. Εργάζεται στον κλάδο των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών ως επαγγελματίας της επικοινωνίας και της έρευνας.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Σεπτεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του μπλογκ 1828 και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
