Του Gary M. Galles
Η ελευθερία και οι εθελούσιες σχέσεις αναδεικνύουν τα καλύτερα στοιχεία των ατόμων και συνεπώς της κοινωνίας. Είναι γι' αυτό οδυνηρό να βλέπει κανείς να επικρίνονται οι διαρρυθμίσεις της ελευθερίας για οτιδήποτε μπορεί να σκεφτεί κανείς προκειμένου να υποστηρίξει τον εξαναγκασμό κάποιων ανθρώπων από κάποιους άλλους μέσω του κράτους για την επιδίωξη κάποιου ανέφικτου ουτοπικού οράματος.
Γιατί όμως τα ανέφικτα ουτοπικά οράματα είναι ελκυστικότερα για τόσους περισσότερους ανθρώπους απ' ό,τι η ελευθερία, η οποία μπορεί να αποδώσει την καλύτερη, όντως εφικτή κοινωνία; Ο Leonard Read ασχολήθηκε με αυτό το ζήτημα προσεκτικά και προσέφερε χρήσιμες απαντήσεις στο δοκίμιο του με τίτλο «Free Market Disciplines». Στην 50η επέτειο του βιβλίου Let Freedom Reign, στο οποίο δημοσιεύθηκε αυτό το δοκίμιο, αξίζει να ξαναδούμε αυτές τις απαντήσεις.
Ο Read κατέδειξε ότι η αποτυχία της ελευθερίας να προσελκύσει περισσότερους οπαδούς απ' ό,τι ο ουτοπικός κρατισμός μπορεί εν μέρει να αποδοθεί στο γεγονός ότι συχνά αυτό που κινητοδοτεί τους ανθρώπους είναι το όραμα ενός σκοπού, και όχι τα μέσα που αυτός συνεπάγεται.
Σε αντίθεση με τα ουτοπικά οράματα, που προσπερνούν απαξιωτικά τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου που αφορούν όχι μόνο την εφαρμογή αλλά και τις εσωτερικές τους αντιφάσεις, η ελευθερία - ένας «υπηρέτης χωρίς ηθική» δεν μπορεί να αποδειχθεί πως δεν επιφέρει αποτελέσματα στα οποία κάποιος θα αντιτίθεται. Κι αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το συγκριτικό έλλειμμα της ελευθερίας να εμπνέει τους ανθρώπους.
Οι σκέψεις του Leonard Read
«Η ελεύθερη αγορά είναι ο μόνος μηχανισμός που μπορεί λογικά και ευφυώς να πειθαρχήσει την παραγωγή και την κατανάλωση - κι αυτό διότι μόνο όταν η αγορά είναι ελεύθερη καθίσταται εφικτός ο οικονομικός υπολογισμός. Το κλειδί σ' αυτό είναι η ελεύθερη τιμολόγηση».
«Είναι όμως αναγκαίο να αναγνωρίσουμε τους περιορισμούς της ελεύθερης αγοράς. Η αγορά είναι ένας μηχανισμός, και συνεπώς παρουσιάζει μεγάλο έλλειμμα ως προς την ηθική και πνευματική της πειθώ… δεν ενσωματώνει καμία απολύτως καταναγκαστική δύναμη».
«Σε μια κοινωνία ατόμων που επιλέγουν ελεύθερα, η αγορά υπάρχει ως μια φυσική συνέπεια - είναι ένας μηχανισμός που δεν ορίζεται διαφορετικά. Είναι η διαδοχή οικονομικών γεγονότων που συμβαίνουν όταν απουσιάζει ο αυταρχισμός».
«Με μια λέξη, η ελεύθερη αγορά είναι η ατομική επιθυμία όπως εκφράζεται στη συναλλαγή. Όταν οι επιθυμίες των ανθρώπων δεν ικανοποιούνται, μια ελεύθερη αγορά θα εξυπηρετήσει αυτό το έλλειμμα. Και θα εξυπηρετήσει με την ίδια ετοιμότητα και τους υψηλούς στόχους. Είναι 'ένας υπηρέτης τόσο του καλού, όσο και του καλού'».
«Επειδή η ελεύθερη αγορά υπηρετεί το κακό όσο και το καλό, πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι μπορούν να απαλλάξουν την κοινωνία από το κακό σφαγιάζοντας αυτόν τον πιστό, χωρίς ηθική υπηρέτη. Αυτό μοιάζει με το να σπάει κανείς έναν καθρέφτη ώστε να μη χρειάζεται να βλέπουμε την πραγματική μας αντανάκλαση».
«Η αγορά δεν είναι παρά μια απάντηση στις επιθυμίες μας - ένας καθρέφτης τους».
«Αντί να καταριόμαστε το κακό, ας μείνουμε έξω από την αγορά που το προσφέρει - το κακό θα πάψει να υπάρχει αν εμείς πάψουμε να το ζητάμε. Το να προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τα δεινά τρέχοντας στο κράτος και ζητώντας νόμους ηθικής μοιάζει με το να προσπαθεί κανείς να ελαχιστοποιήσει τις συνέπειες του πληθωρισμού μέσω ελέγχων σε μισθούς και τιμές. Και τα δύο καταστρέφουν την αγορά, δηλαδή την αντανάκλασή μας. Είναι προσπάθειες να μη βλέπουμε τους εαυτούς μας όπως πραγματικά είμαστε».
«Σφαγιάζοντας αυτόν τον πιστό, χωρίς ηθική υπηρέτη, κλείνουμε τα μάτια και αυταπατώμαστε. Αρνούμενοι την αγορά, διαγράφουμε το καλύτερο σημείο αναφοράς που μπορούμε να έχουμε ως άνθρωποι».
«Η αγορά ως μηχανισμός δεν είναι ούτε σοφή, ούτε ηθική… Είναι μια κούρσα μετ' εμποδίων. Για να μπορέσω να επιδιώξω την κλίση, την ικανότητα ή το πάθος μου, θα πρέπει πρώτα να κερδίσω μια επαρκή, εθελούσια έγκριση ή συγκατάθεση. Οι φιλοδοξίες μου, ανεξαρτήτως του πόσο έντονες, υψηλές ή αχρείες είναι, δεν ελέγχουν την τελική ετυμηγορία. Αυτό που εκείνοι οι άλλοι άνθρωποι θα αντιπροσφέρουν στη δική μου προσφορά είναι το στοιχείο που θα καθορίσει την επιτυχία ή την αποτυχία μου στο να επιδιώξω την κλίση μου».
«Σε μια ελεύθερη κοινωνία εντέλει τα σκουπίδια θα πάνε στον σωρό των σκουπιδιών και τα επιτεύγματα θα ανταμειφθούν».
«Πιστεύω ότι ο καθένας θα πρέπει να ακολουθεί το δικό του αστέρι - αλλά να το κάνει με τους δικούς του πόρους, ή με τους πόρους που άλλοι θα του παράσχουν εθελουσίως. Πιστεύω δηλαδή στην αγορά, σε έναν σκληρό μηχανισμό πειθαρχίας».
«Ένα άτομο στην ελεύθερη αγορά αναλογίζεται πόσο μεγάλο μέρος της ιδιοκτησίας του είναι διατεθειμένο να ρισκάρει… η ελεύθερη αγορά απορρίπτει με συνοπτικές διαδικασίες σχέδια που βρίσκονται στον πάτο των ατομικών προτιμήσεων».
Ο Read είδε ότι οι υποστηρικτές της ελευθερίας πρέπει να αναγνωρίσουν το γεγονός ότι οι αγορές επιτρέπουν στους ανθρώπους να κάνουν αυτό που οι ίδιοι επιθυμούν περισσότερο - είναι δηλαδή ένας υπηρέτης χωρίς ηθική. Δεν μπορούμε να βασιστούμε σ' αυτές για την παραγωγή αποκλειστικά καλών και αγαθών πραγμάτων. Όταν όμως οι αγορές κάνουν πιο εφικτή την παραγωγή κακών πραγμάτων, τότε απλώς αντανακλούν τις επιθυμίες κάποιων ανθρώπων.
Αν εμείς αλλάξουμε, τότε οι αγορές δεν θα κάνουν αυτό το κακό. Και ο Leonard Read πίστευε βαθιά ότι τέτοιες βελτιώσεις είναι εφικτές. Αντιθέτως, οι εξαναγκαστικές «αλλαγές» των ανθρώπων δεν εξαλείφουν τις αιτίες αυτών των δεινών κι έτσι δεν συμβάλλουν ιδιαίτερα στην παύση τους, αλλά μας στερούν τον χωρίς ηθική υπηρέτη του ευρύτερου καλού που μπορεί παράλληλα να επιτευχθεί.
Ο Leonard Read αναγνώριζε ότι η ελευθερία - οι εθελούσιες διαρρυθμίσεις που δημιουργούνται όταν προστατεύονται τα δικαιώματά μας στον εαυτό μας και το προϊόν της εργασίας μας - παρέχει τα μέσα να πετύχουμε αυτό που όντως μπορεί να επιτευχθεί σε μια κοινωνία που προοδεύει. Καθώς εξελισσόμαστε, καθένας μας έχει να προσφέρει περισσότερα στους άλλους. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με όσα η ελευθερία έχει ιστορικά πετύχει ξεπερνώντας τις προβλέψεις μας, ανοίγοντας νέες και άγνωστες δυνατότητες, βρισκόταν στον πυρήνα του εμπνευσμένου οράματός του.
Προκειμένου να ακολουθήσουμε το όραμα του Leonard Read προς την ολοένα και μεγαλύτερη ελευθερία, πρέπει κι εμείς να αναπτύξουμε την ικανότητά μας να «βλέπουμε» το μη ορατό (και συχνά δύσκολο ακόμη και να το φανταστούμε) καλό που μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν απελευθερωθεί η ικανότητα των ανθρώπων να δημιουργούν και να καινοτομούν ειρηνικά. Θα πρέπει επίσης να μπορούμε να δούμε τα εγγενή ελαττώματα του εξαναγκασμού. Με αυτά τα κυάλια, θα μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ικανότητα της ελευθερίας να εμπνέει τους ανθρώπους πολύ περισσότερο απ' ό,τι η οποιαδήποτε κρατικιστική φαντασίωση.
--
Ο Garry M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Ιουνίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
