Του James Pethokoukis
Είμαι πολύ σίγουρος ότι η λεγόμενη “μεγάλη τελμάτωση” της Αμερικής σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη έχει παρέλθει. Τουλάχιστον, αυτό πιστεύω τις μονές μέρες του μήνα. Και καθώς υπάρχουν λίγο περισσότερες μονές από ζυγές μέρες σε έναν χρόνο, υποθέτω ότι είμαι ελάχιστα περισσότερο αισιόδοξος απ’ ό,τι απαισιόδοξος. Φυσικά, μπορεί τα ενθαρρυντικά σημάδια να είναι απατηλά - να έχουμε μια “άκυρη εκκίνηση”. Μπορεί το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου να έχει δίκιο που υποστηρίζει ότι η μετά την πανδημία οικονομία θα μοιάζει θεμελιωδώς με την οικονομία πριν την πανδημία.
Αυτό το ζήτημα των “άκυρων εκκινήσεων”, ιδίως στο ιστορικό του συγκείμενο, έχει απασχολήσει συχνά το podcast μου για την Πολιτική Οικονομία. Γιατί η Βιομηχανική Επανάσταση - ή όπως μου αρέσει να την αποκαλώ, η Μεγάλη Επιτάχυνση - δεν συνέβη πολύ νωρίτερα στην ιστορία; Γιατί η Κίνα δεν γνώρισε την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση; Γιατί δεν συνέβη αυτή στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή την κλασική Ελλάδα;
Αυτά τα υποθετικά ερωτήματα δεν είναι μόνο διασκεδαστικά, αλλά προσφέρουν και κάποια διδάγματα για τους σύγχρονους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής όταν αυτοί αναλογίζονται τα πιθανά οικονομικά αποτελέσματα των δράσεών τους. Το 2017, ρώτησα τον ιστορικό της οικονομίας του Northwestern University, Joel Mokyr γιατί η Ευρώπη προχώρησε σε σύγκριση με την Κίνα που βρέθηκε σε τέλμα - ένα ερώτημα που εξετάζει στο βιβλίο του A Culture of Growth: The Origins of the Modern Economy (Μια κουλτούρα ανάπτυξης: οι απαρχές της σύγχρονης οικονομίας):
“Ο κύριος λόγος είναι ότι η αγορά των ιδεών στην Ευρώπη λειτουργούσε πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι στην Κίνα. Στην Κίνα, βασικά ο μεγάλος αγοραστής στην αγορά αυτή ήταν μία και μόνη οντότητα, δηλαδή η αυτοκρατορική γραφειοκρατία, οι μανδαρίνοι. Και αυτοί όριζαν το πλαίσιο της μάθησης, το ότι έπρεπε δηλαδή κανείς να μελετήσει συγκεκριμένες γραφές, τις νεοκονφουκιανές γραφές από τα τέλη του 12ου αιώνα και συγγραφείς όπως ο Σου-Σι. Αυτή ήταν η ύλη για τις εξετάσεις των δημόσιων αξιωματούχων, και αν κάποιος ήθελε να μορφωθεί, αυτά έπρεπε να μάθει.
Στην Ευρώπη δεν υπήρχε ένα τέτοιο συγκεντρωτικό σύστημα, καθώς η Ευρώπη ήταν βεβαίως κατετμημένη σε εκατοντάδες μικρότερα και μεγαλύτερα κράτη. Όλα αυτά τα κράτη ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, και όλα προσπαθούσαν να υπερσκελίσουν τα υπόλοιπα. Και ήθελαν έξυπνους ανθρώπους, που μπορούσαν να βοηθήσουν την εκάστοτε κυβέρνηση να αποκτήσει ένα κάποιο πλεονέκτημα. Υπήρχε δηλαδή μια κλασικού είδους ανταγωνιστική αγορά, σαν κι αυτή που αρέσει τόσο στους οικονομολόγους, μόνο που εκεί δεν ανταγωνίζονταν εταιρίες, αλλά χώρες όπως η Αγγλία, η Ισπανία, η Σουηδία, η Ρωσία και η Γαλλία, που προσπαθούσε η μία να ξεπεράσει την άλλη. Προσπαθούσαν να κατασκευάσουν καλύτερα πλοία, να ανακαλύψουν καλύτερες τεχνικές ναυσιπλοϊας, να φτιάξουν καλύτερα κανόνια - τέτοια πράγματα”.
Έθεσα επίσης το ίδιο ερώτημα στο πλαίσιο ενός podcast με τον Johan Norberg, συγγραφέα του νέου βιβλίου με τίτλο Open: The Story of Human Progress (Ανοιχτότητα: Η ιστορία της Ανθρώπινης Προόδου). Να τι μου είπε:
“Ναι, θα μπορούσε να είναι κινεζική υπόθεση, καθώς έφτασαν πρώτοι σ’ αυτό με πολλούς τρόπους. Αν ένας Αρειανός έφτανε πριν από χίλια χρόνια στη γη και ρωτούσε ‘Πού πιστεύετε ότι θα δούμε την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό και τη Βιομηχανική Επανάσταση;’ είναι σίγουρο ότι δεν θα επέλεγε τη δυτική Ευρώπη. Πιθανότατα θα έλεγε ‘στην Κίνα της δυναστείας των Σονγκ’. Κι αυτό γιατί υπήρχε εκεί μια κουλτούρα που, ακόμη και σ’ αυτό το στάδιο, ήδη ταξίδευε με ναυτική πυξίδα, ήδη οι άνθρωποι διάβαζαν βιβλία τυπωμένα με μηχανές, και ήδη πολεμούσαν με μπαρούτι. Αυτές είναι οι τρεις εφευρέσεις στις οποίες ο Καρλ Μαρξ, ο στοχαστής του κομμουνισμού γράφοντας στη δεκαετία του 1860, απέδωσε την ανάδυση του δυτικού καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα, έφτασαν εκεί πρώτοι. Κι αυτό γιατί η Κίνα των Σονγκ ήταν μια σχετικά ανοιχτή χώρα. Είχαν ένα σύστημα νομοκρατίας, σχετικά ισχυρά ιδιοκτησιακά δικαιώματα στη γη, και ήταν ανοιχτοί σε καινοτομίες και ιδέες από άλλα μέρη.
Πολλοί ιστορικοί λένε ότι πλησιάζαμε σε μια Βιομηχανική Επανάσταση πολύ πριν φτάσουμε σ’ αυτήν, αλλά η διαδικασία αυτή σταμάτησε… Εντέλει με τη Δυναστεία των Μινγκ αυτό σταμάτησε γιατί φοβήθηκαν αυτή την ανοιχτότητα. Απαγόρευσαν τα ωκεάνια ταξίδια, το εμπόριο με άλλες χώρες, και έκαψαν τα πλοία που απέμεναν. Έχτισαν φράγματα και, ιδίως, το Σινικό Τείχος έναντι του υπόλοιπου κόσμου. Έτσι ξεκίνησε μια ιστορία 500 ετών τελμάτωσης στην Κίνα όπου οι ξένοι νόμιζαν μάλιστα ότι η χώρα αυτή είχε μείνει στάσιμη για χιλιάδες χρόνια. Τίποτε άλλο δεν παρήχθη πια στην Κίνα. Υπάρχει μεγάλη διαμάχη μεταξύ των ιστορικών ως προς το γιατί οι Κινέζοι ξαφνικά έγιναν εσωστρεφείς, αλλά το πιο σημαντικό ήταν πως μπορούσαν να το κάνουν καθώς είχαν μια τόσο έντονα συγκεντρωτική αυτοκρατορία. Την στιγμή που ο αυτοκράτορας αποφάσιζε ότι δεν ήθελε άλλη ανοιχτότητα, μπορούσε να το επιβάλει αυτό ως πολιτική σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Το αποτέλεσμα ήταν πως η Κίνα δεν έγινε “σπουδαία ξανά”, αλλά τερματίστηκε η ιστορία της κινεζικής προόδου”.
Ανοιχτότητα. Ανταγωνισμός. Εκτίμηση της εξειδίκευσης και της επιστήμης. Υιοθέτηση της προόδου ακόμη κι αν αυτή είναι ανατρεπτική. Κάποια πολύ σημαντικά βασικά σημεία που πρέπει να θυμάται κανείς όταν σχεδιάζει πολιτικές.
--
Ο James Pethokoukis είναι αρθρογράφος και μπλόγκερ στο American Enterprise Institute (ΑΕΙ).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Δεκεμβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
