Του Jon Miltimore
Οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί φοιτητές - και πολλοί άλλοι άνθρωποι - έχουν συναντήσει κάποτε το δημοφιλές βιβλίο του Φρίντριχ Χάγιεκ Ο Δρόμος προς τη δουλεία.
Ο Χάγιεκ (1899-1992), Αυστριακός-Βρετανός οικονομολόγος και πολιτικός φιλόσοφος, ήταν ένας από τους κύριους υποστηρικτές του κλασικού φιλελευθερισμού κατά τον 20ο αιώνα. Τριάντα χρόνια πριν βραβευτεί με το Νόμπελ για το έργο του στην οικονομική επιστήμη, με τον Δρόμο προς τη δουλεία αμφισβήτησε την κυρίαρχη άποψη - που ήταν μάλιστα σχεδόν καθολική μεταξύ των οικονομολόγων και των διανοούμενων - ότι ο κεντρικός σχεδιασμός ήταν αναγκαία προϋπόθεση του σύγχρονου κόσμου. Όπως εξήγησε στο έργο του ο Χάγιεκ, αυτό ήταν ένα ουσιαστικά προκαθορισμένο συμπέρασμα για τους σεβάσμιους οικονομολόγους και τους υπεύθυνους για την χάραξη της πολιτικής εκείνη την εποχή.
“Είναι αποκαλυπτικό πως λίγοι σχεδιαστές αρκούνται να πουν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός είναι επιθυμητός”, έγραφε ο Χάγιεκ. “Οι περισσότεροι τονίζουν ότι δεν έχουμε πλέον επιλογή αλλά είμαστε υποχρεωμένοι από περιστάσεις πέραν του ελέγχου μας να αντικαταστήσουμε τον ανταγωνισμό με τον σχεδιασμό”.
Με βεβαιότητα μπορεί κανείς να πει ότι ο Δρόμος προς τη δουλεία συνέτριψε αυτή την αντίληψη. Ενώ πολλοί σήμερα μπορεί ακόμα να ισχυρίζονται ότι οι πολιτικοί και οι ειδικοί επί των πολιτικών θα πρέπει να κατευθύνουν την οικονομία με τρόπο ώστε να πετυχαίνει επιθυμητούς στόχους (ένα δημόσιο αγαθό, κοινωνική δικαιοσύνη κλπ), λίγοι σήμερα θα υποστήριζαν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός είναι αναπόδραστος.
Μεγάλο μέρος αυτής της εξέλιξης μπορεί να αποδοθεί στο μικρό αυτό βιβλίο του Χάγιεκ - ένα βιβλίο 266 σελίδων για να είμαστε ακριβείς - που χάρισε στον συγγραφέα του διεθνή φήμη. Ο Χάγιεκ και οι ιδέες τους θα συνέβαλλαν στην επιδραστική Αυστριακή Οικονομική Σχολή και θα ερέθιζαν το μυαλό αμέτρητων κλασικών φιλελεύθερων, ελευθεριακών και υποστηρικτών της ελευθερίας.
Να λοιπόν επτά πράγματα που μπορεί να μη γνωρίζετε για το βιβλίο που συνέβαλε σε όλα αυτά:
1. Ξεκίνησε ως υπόμνημα
Στην εισαγωγή του Δρόμου προς τη δουλεία, ο οικονομολόγος Bruce Caldwell επισημαίνει τις “ξεκάθαρα ταπεινές” απαρχές του βιβλίου. Ξεκίνησε ως ένα υπόμνημα στο London School of Economics, στο οποίο ο Χάγιεκ αμφισβητούσε την κυρίαρχη άποψη ότι ο φασισμός ήταν καπιταλιστικός. Το υπόμνημα εντέλει εξελιχθηκε σε επιστημονικό άρθρο, το οποίο με τη σειρά του εξελίχθηκε σε προσχέδιο ενός (πολύ μεγαλύτερου) βιβλίου
2. Αρκετοί εκδοτικοί οίκοι απέρριψαν το βιβλίο
Τρεις εκδοτικοί οίκοι στις ΗΠΑ - οι Macmillian, Little Brown, και Harper and Brothers - απέρριψαν το χειρόγραφο του Δρόμου προς τη δουλεία. Κάποιες από τις κριτικές ήταν οξείες.
“Ειλικρινά, αμφιβάλλουμε ως προς τις πωλήσεις που θα μπορούσαμε να διασφαλίσουμε γι' αυτό, και προσωπικά δεν μπορώ παρά να αισθάνομαι πως ο καθηγητής Χάγιεκ είναι λίγο έξω από το ρεύμα του μεγάλου μέρους της σημερινής σκέψης, τόσο εδώ όσο και στην Αγγλία” είπε ένας εκπρόσωπος της Macmillan στον Fritz Machlup, στον οποίο ο Χάγιεκ είχε ζητήσει να προτείνει το βιβλίο σε εκδότες.
Ο υπεύθυνος εκδόσεων οικονομικών έργων του Harper είπε: “Αισθάνομαι ότι ο τόμος είναι βαρύς και υπερβολικά γραμμένος και ότι ο [Χάγιεκ] μπορεί να πει ότι περιέχεται σ' αυτόν στις μισές σελίδες.
Τελικά, το έργο έγινε αποδεκτό από το University of Chicago Press. Μέχρι σήμερα, ο Δρόμος προς τη δουλεία έχει πουλήσει πάνω από 2 εκατομμύρια αντίγραφα.
3. Το βιβλίο παραλίγο να έχει διαφορετικό τίτλο
Ενώ το University of Chicago Press αποδέχθηκε το χειρόγραφο του Χάγιεκ, ο εκδότης ήθελε έναν διαφορετικό τίτλο: “Σοσιαλισμός: Ο δρόμος προς τη δουλεία”.
Ο Χάγιεκ όμως πίστευε πως ένας τέτοιος τίτλος θα ήταν παραπλανητικός. Υποστήριξε ότι ο κεντρικός σχεδιασμός είναι μια φιλοσοφία στην οποία είναι επιρρεπής τόσο η Αριστερά, όσο και η Δεξιά. Απέρριψε την πρόταση, και ο εκδότης υποχώρησε.
4. Εξαντλήθηκε μέσα σε λιγότερες από 10 μέρες στις ΗΠΑ
Στην Αγγλία, ο Δρόμος προς τη δουλεία, που κυκλοφόρησε στις 10 Μαρτίου 1944 σε 2.000 αντίτυπα εξαντλήθηκε σε λιγότερο από ένα μήνα. Στην Αμερική εξαντλήθηκε ακόμη γρηγορότερα. Το βιβλίο βρέθηκε στα ράφια στις 18 Σεπτεμβρίου σε 2.000 αντίτυπα. Μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου, ο εκδοτικός οίκος είχε παραγγείλει ακόμη 15.000 αντίτυπα.
Όπως ο Jordan Peterson σήμερα, ο Χάγιεκ έγινε ξαφνικά κάτι σαν διανοητικός σταρ. Ο Caldwell γράφει ότι η πρώτη διάλεξή του, την οποία φιλοξένησε το Town Hall Club της Νέας Υόρκης, προσέλκυσε ένα πλήθος τριών χιλιάδων ανθρώπων.
5. Μεγάλο μέρος της δημοφιλίας του βιβλίου μπορεί να αποδοθεί σε έναν ξεχασμένο συντάκτη
Η αρχική επιτυχία του Δρόμου προς τη δουλεία ήταν από μόνη της εντυπωσιακή. Το βιβλίο όμως έγινε πραγματική επιτυχία τον Απρίλιο του 1945, όταν το Reader's Digest προσέφερε μια συνοπτική εκδοχή του βιβλίου μέσω του κλαμπ του για το βιβλίο του μήνα. Το Digest, που είχε τότε κυκλοφορία σχεδόν 9 εκατομμυρίων, είχε ζητήσει την άδεια για την σύνοψη ακολουθώντας τη συμβουλή του “περιοδεύοντος συντάκτη” Max Eastman που είχε απολαύσει το βιβλίο του Χάγιεκ. Εντέλει πάνω από μισό εκατομμύριο συνόψεις πωλήθηκαν.
6. Το βιβλίο άρεσε στον Κέυνς
Ενώ πολλοί διανοούμενοι είδαν τον Δρόμο προς τη δουλεία ως “αντιδραστικό”, το βιβλίο εξυμνήθηκε από μια σημαντική προσωπικότητα που ακόμη αναφέρεται ως ένας από τους διανοητικούς αντιπάλους του Χάγιεκ.
Ο οικονομολόγος John Maynard Keynes (1886-1946), του οποίου οι μακροοικονομικές θεωρίες διαμόρφωσαν μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής του 20ου αιώνα, διάβασε τον Δρόμο προς τη δουλεία ενώ ταξίδευε προς το συνέδριο του Bretton Woods. Ο Κέυνς, τις ιδέες του οποίου αμφισβήτησαν ο Χάγιεκ και οι μαθητές του κατά τη διάρκεια της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και μετά απ' αυτήν, έστειλε αργότερα μια επιστολή στον Χάγιεκ εξυμνώνας το “σπουδαίο βιβλίο του”.
“Ηθικώς και φιλοσοφικώς είμαι σύμφωνος με σχεδόν το σύνολό του” έγραψε ο Κέυνς “και όχι μόνο σύμφνωος, αλλά βαθιά και συγκινητικά σύμφωνος”.
7. Το βιβλίο έφερε εμμέσως την Αυστριακή Σχολή στην Αμερική
Η διάσημη Αυστριακή Οικονομική Σχολή μπορεί να μην έφτανε ποτέ στην Αμερική αν ο Χάγιεκ δεν έγραφε τον Δρόμο προς τη δουλεία. Ενώ βρισκόταν σε περιοδεία για την προώθηση του βιβλίου, ο Χάγιεκ συνάντησε τον επιχειρηματία του Κάνσας Σίτυ Harold Luhnow, που είχε διαβάσει το βιβλίο και έβρισκε τα επιχειρήματα του Χάγιεκ πειστικά. Ο Luhnow, που επέβλεπε το Ταμείο William Volker, επρόκειτο να συμβάλει καθοριστικά στην έλευση της Αυστριακής Σχολής Οικονομικών - και φιλελευθέρων καθώς και συντηρητικών διανοητών - στα αμερικανικά πανεπιστήμια.
--
O Jonathan Miltimore είναι συντάκτης στο Intellectual Takeout
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Ιουλίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
