Της Shawnna Morris
Στις 8 Ιουλίου συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από την έκδοση του δυστοπικού μυθιστορήματος του Τζωρτζ Όργουελ 1984. Σίγουρα πολλά άρθρα γνώμης θα παρερμηνεύσουν την παρακαταθήκη του. Θα επικεντρωθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις κάμερες ασφαλείας, τη συλλογική δεδομένων και τις «ψευδείς ειδήσεις». Το πρόβλημα έγκειται στο ότι το μυθιστόρημα αυτό δεν ήταν ένα σχόλιο πάνω στις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας. Ο στόχος του ήταν να προειδοποιήσει έναντι της ραγδαίας εξάπλωσης του κομμουνισμού.
Στις δεκαετίες που έχουν παρέλθει από την έκδοση του αριστουργήματος του Όργουελ, το συγκείμενό του έχει χαθεί. Αυτό που απομένει στην πολιτιστική μνήμη είναι κάποια θραύσματα της ευρύτερης εικόνας: η κρατική λογοκρισία, οι πανταχού παρούσες κάμερες παρακολούθησης και οι έξυπνοι νεολογισμοί του Όργουελ (το newspeak - νέα ομιλία, το doublethink - διπλή σκέψη, και το thoughtcrime - έγκλημα σκέψης). Αυτή η επιλεκτική μνήμη έχει οδηγήσει σε μια ευρέως διαδεδομένη και λανθασμένη ανάγνωση της αρχικής προειδοποίησης του βιβλίου.
Το 1984 μιλά για τη Σοβιετική Ένωση
Όλα τα βιβλία του Όργουελ γράφτηκαν με κάποιο μήνυμα κατά νου, και το 1984 δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο Όργουελ ήταν ένας από τους λίγους λογοτέχνες της αριστεράς που αναγνώρισε και κατήγγειλε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη Σοβιετική Ένωση, και το μυθοπλαστικό του έργο αντλεί σε μεγάλο βαθμό την έμπνευσή του από το πολύ πραγματικό ολοκληρωτικό καθεστώς του Ιωσήφ Στάλιν. Οι ελλείψεις τροφίμων, ο κρατικός έλεγχος του τύπου, η στρατικοποίηση του πολιτισμού, η παρακολούθηση της ζωής των πολιτών, οι μαζικές συλλήψεις και τα βασανιστήρια εναντίον των υποτιθέμενων “εχθρών” αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας στη σοβιετική Ρωσία.
Το προηγούμενο μυθιστόρημα του Όργουελ, η Φάρμα των Ζώων, γράφτηκε το 1942 και απορρίφθηκε από τους Βρετανούς εκδότες οι οποίοι φοβήθηκαν ότι η κριτική που περιέχει εναντίον της Επανάστασης των Μπολσεβίκων θα προσβάλει τους Σοβιετικούς συμμάχους σε μια στιγμή που αυτοί ήταν αναγκαίοι ώστε να ηττηθεί η ναζιστική Γερμανία. Το έργο δεν δημοσιεύθηκε παρά μόνο μετά το τέλος του πολέμου, γεγονός που εξόργισε τον Όργουελ, ο οποίος φοβόταν ότι η ενδεχόμενη αποτυχία των δυτικών δημοκρατιών να αντισταθούν σθεναρά εναντίον του κομμουνισμού θα οδηγήσει στην ταχεία συνθηκολόγησή τους και στο τέλος της ελευθερίας όπως την είχαν γνωρίσει.
Μια γρήγορη έρευνα των διαδικτυακών ειδήσεων σχετικά με το 1984 δεν θα αποκαλύψει αναφορές στη Σοβιετική Ένωση. Θα προβάλλει αντιθέτως αμέτρητα άρθρα που διακηρύττουν τη δικαίωση των προφητειών του Τζωρτζ Όργουελ στη Δύση. Σε αντίθεση με τη Φάρμα των Ζώων που μπορεί να ερμηνευτεί μόνο με έναν τρόπο, το 1984 έχει γίνει ένα κρίσιμο τεστ που αποκαλύπτει περισσότερα για τον αναγνώστη απ' ό,τι για το ίδιο το έργο.
Κομματικές οπτικές
Από την πλευρά της αριστεράς, τα περισσότερα σημερινά άρθρα και οι αναρτήσεις στα μπλογκ προβάλλουν τον χαρακτήρα του “Μεγάλου Αδελφού” στον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, όπως κάνει ο Eliot Namay στη στήλη του στην Charleston Gazette-Mail της 6ης Μαΐου. Συνήθως επικεντρώνονται στον έντονο λαϊκισμό του Τραμπ και στην έφεσή του για παρορμητικό λόγο που μπορεί να τον οδηγήσει σε αδιαφορία για τα πραγματικά δεδομένα.
Οι πωλήσεις του 1984 αυξήθηκαν δραματικά μετά την ορκωμοσία του Τραμπ το 2017, όταν ο υπεύθυνος τύπου του Λευκού Οίκου Sean Spicer μίλησε (λανθασμένα) για το “μεγαλύτερο κοινό που παρακολούθησε ποτέ μια προεδρική ορκωμοσία”. Η σύμβουλος του Τραμπ Kellyanne Conway υπερασπίστηκε αργότερα αυτή τη δήλωση στην εκπομπή Meet the Press, εκστομίζοντας τη διαβόητη φράση “εναλλακτικά γεγονότα”. Δεκάδες ρεπορτάζ συνέκριναν τη γκάφα της με τη “νέα ομιλία” και τη διπλή σκέψη” του Όργουελ. Ακόμη, είναι συχνό να διαβάζει κανείς συγκρίσεις μεταξύ των συγκεντρώσεων του Τραμπ και των “Δύο Λεπτών Μίσους” που απεικονίζονται στο 1984.
Οι συγκρίσεις από τη δεξιά, από την άλλη πλευρά, κατά κανόνα επικεντρώνονται στους πολιτικώς ορθούς κώδικες ομιλίας των πανεπιστημίων, ή στην τεράστια συλλογή δεδομένων από μεγάλες τεχνολογικές εταιρίες όπως η Facebook και η Google, προειδοποιώντας τους αναγνώστες ότι “ο Μεγάλος Αδελφός μάς παρακολουθεί”. Ο Kalev Leetaru ασχολείται και με τα δύο αυτά ζητήματα στην στήλη του στο Forbes της 6ης Μαΐου, όπου συγκρίνει την τάση των κοινωνικών μέσων να διαγράφουν χρήστες, με την ιδιότητα του “μη προσώπου (unperson)” στον Όργουελ. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πωλήσεις του 1984 εκτοξεύθηκαν επίσης το 2013, μετά τη διαρροή από τον Έντουαρντ Σνόουντεν των λεπτομερειών της μαζικής συλλογής διαδικτυακών και τηλεφωνικών αρχείων από την NSA. Ακολούθησε ένας καταιγισμός άρθρων που διακήρυτταν ότι το 1984 είχε φτάσει.
Ένα ποσοστό υπερβολής είναι συνηθισμένο στη σημερινή αρθρογραφία, αλλά οι συγκρίσεις του 1984 με το σήμερα είναι λανθασμένες. Ο Τζωρτζ Όργουελ έγραφε για ένα συγκεκριμένο καθεστώς. Ο Μεγάλος Αδερφός ήταν μια προφανής αναφορά στον “πατερούλη” Στάλιν, έναν απίστευτα απάνθρωπο δικτάτορα. Ο Τραμπ έχει τα ελαττώματά του, αλλά δεν είναι Στάλιν. Ένας πρόεδρος που έχει την τάση να υπερβάλλει, δεν εξισώνεται με έναν κρατικά ελεγχόμενο τύπο (όπως ίσχυε στη Σοβιετική Ένωση). Τα “Δύο Λεπτά Μίσους” αναφέρονται στη δημόσια καταδίκη του Στάλιν εναντίον του Τρότσκι, ο οποίος τόλμησε να ασκήσει κριτική στις τακτικές του Στάλιν. Η συλλογή στοιχείων σίγουρα είναι μια ολοένα και μεγαλύτερη ανησυχία, αλλά δεν έπεται του τρομακτικού χτυπήματος της πόρτας μας από την KGB.
Η σωστή σύγκριση είναι με τον κομμουνισμό
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Όργουελ είχε άδικο. Αντιθέτως, ήταν ιδιαίτερα προφητικός. Η ιστορία που αφηγήθηκε στο 1984 διαδραματίστηκε στη συνέχεια στις ανά τον κόσμο κομμουνιστικές δικτατορίες κατά τρόπο απελπιστικά προβλέψιμο. Τα δελτία τροφίμων ήταν σπάνια και άθλια στον μελλοντικό κόσμο του Όργουελ, και οι ελλείψεις τροφίμων ή οι λιμοί ήταν ένα μόνιμο χαρακτηριστικό των κομμουνιστικών χωρών. Η Ουκρανία, η Κίνα και η Καμπότζη γνώρισαν ανθρωπογενείς λιμούς που είχαν ως στόχο συγκεκριμένους πληθυσμούς, ολόκληρο όμως το κομμουνιστικό μπλοκ έζησε περιοδικές ελλείψεις τροφίμων λόγων των αποτυχιών του κεντρικού σχεδιασμού. Ο λιμός του τέλους της δεκαετίας του 1990 στη Νότια Κορέα οδήγησε στον θάνατο σχεδόν το 5% του πληθυσμού της χώρας, και η Βενεζουέλα γνωρίζει μια μόνιμη έλλειψη τροφίμων από το 2010.
Ο βασικός χαρακτήρας του βιβλίου, Ουίνστον Σμιθ, αναφέρει ότι οι γονείς του εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια των “εκκαθαρίσεων”. Η Σοβιετική Ένωση διεξήγαγε τις πρώτες μαζικές εκκαθαρίσεις εναντίον πολιτικών αντιπάλων, αλλά ακολούθησαν και άλλες κομμουνιστικές χώρες. Η Κίνα, το Βιετνάμ, η Καμπότζη, και η Βόρεια Κορέα έχουν όλες διεξαγάγει μαζικές δολοφονίες για πολιτικούς λόγους. Ο Όργουελ αφιερώνει πολλές σελίδες στη λεπτομερειακή περιγραφή της φυλάκισης και του βασανισμού του Ουίνστον. Το σοβιετικό σύστημα των γκούλαγκ, οι διαβόητες φυλακές του Πιτέστι στη Ρουμανία, και τα μεταπολεμικά στρατόπεδα επανεκπαίδευσης του Βιετνάμ έρχονται στο μυαλό του αναγνώστη. Σήμερα, η Βόρεια Κορέα και η Κίνα έχουν στρατόπεδα εργασίας για τους εχθρούς του κράτους.
Και η μαζική παρακολούθηση; Η Βόρεια Κορέα είναι πρωταθλήτρια, με τρεις κρατικές οργανώσεις που απασχολούν πάνω από 200.000 πληροφοριοδότητες οι οποίοι κατασκοπεύουν τους συμπολίτες τους. Η Κίνα ετοιμάζεται να εφαρμόσει πλήρως το 1984 με την εφαρμογή του “Συστήματος Κοινωνικής Πίστωσης” που υποστηρίζεται από τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου.
Ως συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο Όργουελ ανησυχούσε έντονα για την καταστολή του λόγου και την αναθεώρηση της ιστορίας, πεδία που τελειοποίησε η Σοβιετική Ένωση. Η Βόρεια Κορέα λογοκρίνει κάθε ξένο μέσο ενημέρωσης, όπως προσπάθησαν να κάνουν και οι σοβιετικοί δορυφόροι. Στις 31 Μαΐου, το CBS News ανέφερε ότι η κινεζική κυβέρνηση συλλαμβάνει όποιον σχετίζεται με τις διαδηλώσεις της πλατείας Τιενανμέν του 1989 ενόψει της 30ης επετείου της σφαγής. Οι διαδικτυακές αναφορές σβήστηκαν γρήγορα από κρατικούς αξιωματούχους και η δημόσια αναφορά των γεγονότων απαγορεύτηκε. Να λοιπόν ένα κενό μνήμης.
Η ελευθερία πρέπει να διαφυλάσσεται με επαγρύπνηση, και οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να διαμαρτύρονται έναντι της συλλογής δεδομένων που παραβιάζει τα όρια της ιδιωτικότητας, ή έναντι ενός προέδρου που δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την αλήθεια. Το να συγκρίνουμε όμως την ανοιχτή μας κοινωνία με το αστυνομικό κράτος που απεικονίζει το 1984 είναι δείγμα διανοητικής νωθρότητας και απερισκεψίας έναντι των βασάνων όσων έζησαν - και όσων συνεχίζουν να ζουν - στον εφιάλτη του ολοκληρωτισμού που απεικόνισε ο Όργουελ.
--
Η Shawnna Morris είναι συντάκτρια του μπλογκ Cold War History.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Ιουνίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
