«Είναι ένας τεράστιος εφιάλτης αυτός που βιώνουμε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος παραλογισμός από το άδικο του πολέμου. Είναι ο άνθρωπος στην πιο διαβολική στιγμή του. Μου φαίνεται αδιανόητο που χρειάζεται να αφήσουν το σπίτι, την καθημερινότητα, τους ανθρώπους που αγαπούν πίσω. Δεν έχω λόγια. Αισθάνομαι την ανάγκη να συμπαρασταθώ με όποιον τρόπο».
Η Φωτεινή Ναούμ δεν υπήρξε ποτέ συγγραφέας που κλείνει τα μάτια της, αρκούμενη στον περίκλειστο λογοτεχνικό κόσμο της. Με δυο βιβλία σε σχεδόν χρονική απόσταση αναπνοής στις προθήκες, «Μαίρη γκρι» (εκδ. Κύφαντα) και «Η Ζέλντα έφυγε» (εκδ. Bell), με ηρωίδες πάντα και παντού επαναστατημένες, μιλώντας μας στο Liberal.gr τον πρώτο λόγο έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Διότι αυτός ο πόλεμος, όπως θα μας πει «Με πολλούς τρόπους μας αφορά. Οι εικόνες της ζωής τους μας είναι οικείες. Και το ξαφνικό χτύπημα, το μέγεθος του ολέθρου ανάμεσα σε δύο χώρες που θεωρούμε πολιτισμένες, εξευρωπαϊσμένες μας κάνει συνένοχους. Μας βάζει στον ίδιο χορό. Θλιβόμαστε βαθιά για αυτούς και δεν αποκλείουμε την πιθανότητα να είμαστε οι επόμενοι.»
Στη συνέχεια, όλα θα μπουν στο τραπέζι. Εξάλλου, όπως θα μας πει «Τίποτα δεν μας χαρίζεται και όλα ενέχουν πόνο.» Κατά συνέπεια και το ασύλληπτο έγκλημα της Πάτρας και η μητρότητα:
«Βλέπουμε μητέρες που δεν είναι έτοιμες για αυτό, ακόμη κι αν έχουν κοπιάσει χρόνια να αποκτήσουν παιδί. Κοινωνική επιταγή οπωσδήποτε. Έτσι μας μεγαλώνουν. Να αποκτήσουμε παιδί. Είναι η φύση μας λένε. Εγώ λέω κανείς δεν ξέρει καλύτερα την φύση του ανθρώπου από τον ίδιο που την κουβαλά. Είμαστε όλες διαφορετικά λουλούδια στο ίδιο λιβάδι.»
Αλλά και οι συζυγοκτονίες, και φυσικά οι ηρωίδες των βιβλίων της, η ίδια η φύση της λογοτεχνίας.
-«Η Ζέλντα έφυγε» πέρσι και φέτος η «Μαίρη γκρι», τι έχουν οι ηρωίδες, κυρία Ναούμ, που δεν έχουν οι ήρωες;
Θα ξεκινήσω λέγοντας πως αγαπώ πολύ τους άντρες. Τους δίνω περίοπτη θέση πάντα στα βιβλία μου. Στην Υγρή Πόλη, αλλά και στον διαχειριστή, ο άντρας μονοπωλούσε το ενδιαφέρον μου. Είναι ένας άγνωστος πλανήτης για μένα, που ωστόσο τον αισθάνομαι εντελώς οικείο.
Είναι πράγματι παράξενο πως επέστρεψα στις γυναίκες. Θα μπορούσα να πω πως ήταν μάλλον ένα αόρατο κάλεσμα. Μια ανάγκη να προσεγγίσω ξανά την πατρίδα του κορμιού, της σύστασής μου. Οι γυναίκες για να απαντήσω, τα έχουν όλα. Σε υπερβολικό βαθμό. Συχνά είναι τραγικές, τρυφερές και ονειροπόλες κι άλλες απίστευτα σκληρές, κυνικές. Έχουν όλα εκείνα τα γνώριμα σε μένα στοιχεία που μπορούν να στήσουν ένα ολόκληρο σύμπαν.
-Πώς γεννήθηκε η «Μαίρη γκρι» σας;
Πολλά χρόνια πριν είχα γράψει τον Διαχειριστή. Μια υπαρξιακή νουβέλα για τον σύγχρονο άντρα. Τη μοναξιά που βιώνει μέσα στην ίδια τη ζωή του, στην ίδια του την οικογένεια. Από τότε φλερτάρω με την ιδέα να γράψω κάτι παρόμοιο με ηρωίδα μια γυναίκα πια. Ήθελα να μιλήσω για την ασφυξία που μπορεί να νιώσει κανείς, στο πιο «ασφαλές», «γαλήνιο» τόπο του. Την ίδια την οικογένεια, ίσως ακόμη πιο βαθιά, μέσα στον ίδιο τον εαυτό του.
-Μπορεί μια ελεύθερη γυναίκα να αλλάξει χαρακτήρα και να εγκλωβιστεί συμβιβασμένη μέσα στο γάμο της; Βγαίνει η ζωή έτσι ή μοιραία κάποια στιγμή θα επαναστατήσει;
Ω ναι. Μπορούν πολλοί άνθρωποι ελεύθεροι να συμβιβαστούν εγκλωβιστούν σε πολλές πτυχές της ζωής τους. Όλοι ξεκινούμε με έναν τρόπο ελεύθεροι. Κι ύστερα έρχονται τα πρέπει, οι κοινωνικές επιταγές, οι οικογενειακές καταβολές, το αξιακό σύστημα του καθενός και ο άνθρωπος από ένα όμορφο φουντωτό δέντρο γεμάτο ανθούς, αρχίζει και μαζεύει συρρικνώνει, φτάνει να γίνεται ένα καμένο κούτσουρο.
Η ζωή βέβαια, θα βγει όπως και να χει. Είτε βουτηγμένη στο συμβιβασμό, είτε όχι. Βλέπουμε ανθρώπους παραδομένους στη μοίρα, εγκαταλειμμένοι στο μικρόκοσμο τους και άλλους που τα ανατρέπουν όλα. Που αρνούνται να συμβιβαστούν, που εξερευνούν άλλες δυνατότητες, άλλους τρόπους ζωής. Το βέβαιο είναι, πως και οι μεν και οι δε, θα πληρώσουν το τίμημα της επιλογής. Τίποτα δεν μας χαρίζεται και όλα ενέχουν πόνο.
-Οι γυναίκες καλούνται να θυσιάσουν μεγαλύτερο ποσοστό ελευθερίας απ’ ότι οι άντρες στον γάμο τους;
Θα μπορούσαμε να το πούμε, αλλά και πάλι δεν είμαι βέβαιη πως το πιστεύω. Ο γάμος από μόνος του δεν έχει τόση μεγάλη δύναμη. Το θέμα είναι τι κάνει ο άνθρωπος μέσα σ’ αυτόν. Πόσο περιφρουρεί, διεκδικεί την ελευθερία του. Πώς εισέρχεται σ’ αυτόν. Παραδίδεις όλες τις ελευθερίες σου λέγοντας, κατέκτησε με, είμαι ολοκληρωτικά δική σου; Ή μπαίνεις σ’ αυτόν ως ελεύθερος άνθρωπος που θέλει να συνυπάρξει με έναν ελεύθερο ακόμη; Αν παραδόσεις αμαχητί την ελευθερία σου εξ αρχής, είστε κι οι δυο από χέρι χαμένοι. Οι γυναίκες της εποχής μου πιστεύω κι ελπίζω πως έχουν την ωριμότητα να το πράξουν αυτό.
-Κυρία Ναούμ, γιατί ειδικά στην εποχή μας ξαφνικά έχουν γίνει τόσες πολλές οι γυναικοκτονίες; Είναι σα να ξαναζούμε εμείς οι γυναίκες ένα περίεργο Μεσαίωνα, αλλά και όλοι μας! Αντί να χωρίσουμε ξαφνικά προτιμάμε να σκοτωνόμαστε…
Πραγματικά δεν ξέρω. Με δυσκολεύει το θέμα. Ίσως τα πατριαρχικά κατάλοιπα. Ίσως η αλλαγή της κοινωνίας. Η νοσηρότητα σε κάθε πτυχή της. Βλέπουμε να συμβαίνουν απίστευτα πράγματα σε όλους τους τομείς. Από την άλλη, ίσως και να συνέβαιναν πάντα και να μην το μαθαίναμε. Η κτητικότητα, ο εγωισμός, δεν ξέρω. Με δυσκολεύει να αποδεχτώ πως δύο άνθρωποι που αγαπήθηκαν, πλάγιασαν στο ίδιο κρεβάτι, έκαναν για ένα έστω λεπτό τα ίδια όνειρα, φτάνουν να εχθρεύονται τόσο άγρια. Η ιστορία των ανθρώπων βέβαια δείχνει πως νοσηρά φαινόμενα συνέβαιναν από την αρχαιότητα. Θα μου πείτε, ο κόσμος προχωράει, εκσυγχρονίζεται, εκπολιτίζεται. Αλλά μάλλον δεν είναι έτσι τελικά. Νιώθω πως έχουμε δουλειά ακόμη για να δικαιώσουμε το είδος μας.
-Η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα αποτελεί και σήμερα για την γυναίκα επαναστατική πράξη;
Μπορεί να είμαι γυναίκα, αλλά δεν διαχωρίζω τη θέση μου από τον άντρα. Για τον άνθρωπο γενικότερα θεωρώ πως η τέχνη είναι λύτρωση. Δεν υπηρετώ τη στρατευμένη λογοτεχνία. Υπάρχουν γυναίκες ανά την υφήλιο που έτυχε να ζούνε σε δύσκολες περιοχές και σηκώνουν το ανάστημά τους για να διαχωρίσουν, να διεκδικήσουν. Εγώ για την ώρα, δεν αισθάνθηκα πως χρειάστηκε να το κάνω. Πιθανά να είμαι πολύ ρομαντική. Στον κόσμο των δικών μου βιβλίων, άντρες και γυναίκες κουβαλούνε το ίδιο φως, το ίδιο σκοτάδι.
-Τι διεκδικεί μια γυναίκα μέσα από την λογοτεχνία;
Ίσως αυτό που διεκδικεί κάθε άνθρωπος. Να ακουστεί η φωνή του. Προσωπικά, στη λογοτεχνία αλλά και στη ζωή γενικότερα, μας θέλω όλους σύμμαχους. Θέλω μέσα από τις λέξεις, καλύτερα από ποτέ να κατανοήσουμε την ομοιότητα μας. Είμαστε άνθρωποι. Διαχωρίζω λοιπόν όχι τις ομάδες ανθρώπων, αλλά τις κατακριτέες πράξεις του ενός εξ αυτών. Διαφορετικά αισθάνομαι πως τους αδικώ όλους.
Αγαπώ βαθιά τους άντρες. Αγαπώ τους γκέι, τους τρανς, τους αλλόκοτους, τους παραμελημένους, τους παραβατικούς. Γενικά, έχω μια ευκολία αν μπορώ να το πω έτσι, στην αγάπη. Η λογοτεχνία μας κάνει ένα. Μας δένει σε ένα όμορφο κουβάρι αλληλοεκτίμησης και κυρίως κατανόησης. Αυτός είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας για μένα. Ο Οικουμενικός λόγος της αγάπης.
-Και η μητρότητα; Ελεύθερη επιλογή, ένστικτο ή κοινωνική επιταγή απ’ όλους προς όλες;
Είμαστε τόσο διαφορετικοί οι άνθρωποι μεταξύ μας και αλίμονο αν δεν ήμασταν. Για άλλους είναι επιλογή, δεν ξέρω κατά πόσο βέβαια συνειδητή. Βλέπουμε μητέρες που δεν είναι έτοιμες για αυτό, ακόμη κι αν έχουν κοπιάσει χρόνια να αποκτήσουν παιδί. Κοινωνική επιταγή οπωσδήποτε. Έτσι μας μεγαλώνουν. Να αποκτήσουμε παιδί. Είναι η φύση μας λένε. Εγώ λέω κανείς δεν ξέρει καλύτερα την φύση του ανθρώπου από τον ίδιο που την κουβαλά. Είμαστε όλες διαφορετικά λουλούδια στο ίδιο λιβάδι.
-Οι γυναίκες καλούνται να σηκώσουν περισσότερα βάρη στην εποχή μας και στην κοινωνία μας;
Ναι οπωσδήποτε έχουμε περισσότερους ρόλους. Αυτό από μόνο του σημαίνει περισσότερη δουλειά. Ψυχική και σωματική. Όμως δεν είναι λίγα και τα βάρη που σηκώνει ένας άντρας. Βλέπω τη σύγχρονη γυναίκα αρκετά μαχήτρια, αρκετά δυναμική για να εξισορροπήσει κάπως την κατάσταση.
-Τα γεγονότα της Πάτρας θέτουν για σας ή για μας υπό αμφισβήτηση τον μύθο ή την πραγματικότητα του μητρικού ενστίκτου;
Οπωσδήποτε έχουμε όλοι επηρεαστεί. Το ότι μια γυναίκα φέρνει στον κόσμο ένα παιδί, δεν γίνεται αυτομάτως μάνα. Μεγαλώνουμε με τεράστιους μύθους, όπως ακριβώς το λέτε. Ανακυκλώνουμε λαϊκισμούς και κλισέ. Μια γυναίκα είναι μόνη και ξαφνικά είναι δύο. Χρειάζεσαι χρόνο να μάθει να ζει με αυτό.
Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε βέβαια για κάτι άρρωστο. Πρωτοφανές σατανικό. Όμως συζητώντας με φίλους προχτές, είπαμε για μητέρες στο Μεξικό που πετούν στους κάδους τα μωρά τους γιατί δεν μπορούν να τα φροντίσουν. Άλλες τα αφήνουν σε μια πόρτα, τα εγκαταλείπουν έρμαια σε μια οποιαδήποτε μοίρα γενικά, δείχνει πως ο ρόλος της μάνας ή μάλλον το συναίσθημα που έχουμε στο μυαλό μας για αυτήν, δεν είναι ακριβώς έτσι. Κι από την άλλη, δεν μπορούμε, εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να σπιλώσω κάτι τόσο γλυκό. Αυτό, είναι μια μεμονωμένη άγρια κατάσταση μου προκαλεί μια υπερβολική αίσθηση παγωμάρας. Μου νεκρώνει κάθε κύτταρο, μου είναι δύσκολο να το επεξεργαστώ.
- Θα θέλατε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στις γυναίκες ηρωίδες σας;
Ω είναι τόσες πολλές αλλά νομίζω όλες έχουν το ίδιο συστατικό. Είναι παθιασμένες με τη ζωή. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προσπαθούν να κυριαρχήσουν σε αυτήν. Κατανοούν το μάταιο, το εφήμερο της ύπαρξής τους και προσπαθούν να τη νιώσουν στο πετσί τους όπως μπορούν.
-Στις Ουκρανές γυναίκες που σηκώνουν στον ώμο τους τη μεγάλη διαδρομή και φυγή της προσφυγιάς;
Είναι ένας τεράστιος εφιάλτης αυτός που βιώνουμε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος παραλογισμός από το άδικο του πολέμου. Είναι ο άνθρωπος στην πιο διαβολική στιγμή του. Μου φαίνεται αδιανόητο που χρειάζεται να αφήσουν το σπίτι, την καθημερινότητα, τους ανθρώπους που αγαπούν πίσω. Δεν έχω λόγια. Αισθάνομαι την ανάγκη να συμπαρασταθώ με όποιον τρόπο.
-Κυρία Ναούμ, γιατί μας φοβίζει ιδιαιτέρως αυτός ο πόλεμος;
Γιατί είναι κοντά μας. Με πολλούς τρόπους μας αφορά. Ακόμη και οι «ρατσιστές», οι καχύποπτοι με άλλους πολέμους, εδώ δείχνουν πιο τρομοκρατημένοι. Οι εικόνες της ζωής τους μας είναι οικείες. Και το ξαφνικό χτύπημα, το μέγεθος του ολέθρου ανάμεσα σε δύο χώρες που θεωρούμε πολιτισμένες, εξευρωπαϊσμένες μας κάνει συνένοχους. Μας βάζει στον ίδιο χορό. Θλιβόμαστε βαθιά για αυτούς και δεν αποκλείουμε την πιθανότητα να είμαστε οι επόμενοι.
-Υπάρχουν αντίδοτα για τους φόβους μας; Τα δικά σας αντίδοτα τα οποία έχετε βρει;
Το μόνο αντίδοτο του φόβου είναι η ευτυχία. Θα μπορούσα να πω η αγάπη, αλλά θεωρώ πως πράγματι είναι η ευτυχία. Η αγάπη έτσι κι αλλιώς εσωκλείεται σ’ αυτήν. Δεν έχω δει άνθρωπο ευτυχισμένο να φοβάται. Αυτό που φοβόμαστε στην πραγματικότητα είναι η μιζέρια μας. Τα ελλείμματα μας, η ανικανοποίητη φύση μας. Για αυτό παροτρύνω όλους μας, πρώτο και καλύτερο τον εαυτό μου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το καταφέρνω βέβαια πάντα, να βαδίσει τον δικό του δρόμο που θα τον φέρει πιο κοντά στον πραγματικό του εαυτό. Στις αληθινές του επιθυμίες, στην αυτοπραγμάτωση. Η ευτυχία είναι κρυμμένη κάπου εκεί. Κι εκεί, κανένας φόβος δεν μπορεί να σε αγγίξει για πολύ.
-Κυρία Ναούμ, τι ακριβώς σημαίνει για σας η γραφή;
Έχω πει πολλές φορές, πως μάλλον είναι ο τρόπος μου να αντέχω κι αμέσως έπειτα να ζω. Η ζωή μου φαίνεται τόσο λίγη, τόσο περιορισμένη τη στιγμή που έχει κανείς χιλιάδες δυνατότητες και εναλλακτικές. Κι από την άλλη, μέσα από αυτήν, κατανοώ τον κόσμο, τον άνθρωπο. Που για μένα είναι ένα πλάσμα μαγικό. Ένα πλάσμα ονειρικό κι ας μην έχει καταφέρει ακόμη να βρει τη θέση του στον κόσμο. Γραφή για μένα, είναι κάτι ασύλληπτα αιχμηρό και τρυφερό μαζί.
