Ο τομέας των Σπουδών για τα Μέλλοντα (Futures Studies) αναπτύσσεται ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες καθώς προσφέρει ένα μεθοδολογικό πλαίσιο και εργαλεία για να πλοηγηθούμε στην αβεβαιότητα και να αξιοποιήσουμε τις αναδυόμενες απροσδόκητες αλλαγές.
Ο τομέας είναι γνωστός με διάφορα ονόματα: foresight, futures research, prospective, futures studies, futurology, futuristics, futurosis και αντιστοίχως οι ειδικοί αυτοπροσδιορίζονται με τον κατάλληλο τίτλο κάθε φορά. Όλα καλά ως εδώ. Το πρόβλημα είναι ότι ένας αυξανόμενος αριθμός αυτοπροσδιοριζόμενων ειδικών του μέλλοντος έχουν «πάρει σβάρνα» τα μέσα ενημέρωσης, τα Tedx, τις εταιρίες και τις κυβερνήσεις και ως νέοι ιεραπόστολοι κηρύττουν το μέλλον και υπόσχονται βαθιά γνώση των αλλαγών που έρχονται.
Επηρεασμένος, λοιπόν, από την προσφάτως αυξανόμενη δημοφιλία των ειδικών μελλοντολόγων στην Ελλάδα, από τη σχετική εσωτερική συζήτηση που έχουμε αναπτύξει στο Millennium Project1, και από τις πρόσφατες δημοσιεύσεις δύο συναδέλφων, του Alex Fergani και του Andy Hines, αποφάσισα να γράψω για τους «αγύρτες ιεραπόστολους» του μέλλοντος. Όλους αυτούς που περιγράφουν με βεβαιότητα το μέλλον του φαγητού, το μέλλον των επαγγελμάτων και την σίγουρη επικράτηση του metaverse. Είναι αυτοί που υπόσχονται με βεβαιότητα να καθοδηγήσουν επαγγελματικά τους νέους αλλά και αυτοί οι «γκουρού» που έχουν όλες τις απαντήσεις για τις επιχειρήσεις σας.
Ποιοι είναι οι ειδικοί του μέλλοντος;
O Andy Hines χωρίζει τους μελλοντολόγους σε 3 κατηγορίες βάσει του βαθμού εμπλοκής τους στον τομέα.
Εικόνα 1: Είδη μελλοντολόγων του Andy Hines
Οι Υβριδικοί (Hybrids) αυξάνονται εκθετικά και στην Ελλάδα. Θα βρείτε πολλούς και στο LinkedIn που συνδυάζουν μια πληθώρα άλλων δραστηριοτήτων με τον δημοφιλή πλέον όρο futurist. Έτσι θα βρείτε “digital futurist”, “futurist & keynote speaker”, “Digital Health Futurist”, και άλλους. Σύμφωνα με τον Hines, πριν από μια δεκαετία υπήρχαν στο LinkedIn μόλις περίπου 5.000 τέτοιοι futurists, ενώ σήμερα ο αριθμός τους αγγίζει τους 28.000.
Οι Φουτουριστές (Futurizers) αναπτύσσονται περισσότερο ταχύτατα αλλά είναι δυσκολότερο να εντοπιστούν. Χρησιμοποιούν δεξιότητες ή εργαλεία του τομέα, συμμετέχουν σε σύντομα προγράμματα κατάρτισης, κάνουν ομιλίες.
Οι Μελλοντολόγοι (Futurists) είναι οι επαγγελματίες που δηλώνουν ως κύρια και αποκλειστική ιδιότητα το μέλλον και χρησιμοποιούν διάφορους τίτλους: ειδικός προόρασης (foresight expert), μελλοντολόγος (futurist), ερευνητής του μέλλοντος, κλπ.
Ο διαχωρισμός είναι άρτιος (θα μπορούσε φυσικά να γίνει και σε άλλη βάση) και περιγράφει την τρέχουσα κατάσταση στον χώρο. Είναι φυσικά θετικό να αυξάνεται ο αριθμός τω ειδικών αποκλειστικής απασχόλησης όπως επίσης είναι εξαιρετικά χρήσιμο να αυξάνεται ο αριθμός των επαγγελματιών που χρησιμοποιεί ad hoc εργαλεία προόρασης σε κατάλληλο πλαίσιο.
Δεν είμαστε όλοι οικονομολόγοι αλλά χρησιμοποιούμε εργαλεία του τομέα των οικονομικών σπουδών για να οργανώσουμε την επιχείρηση ή το σπίτι μας. Θα εμπιστευόσασταν όμως έναν τσαρλατάνο οικονομολόγο ή λογιστή να αναλάβει τα οικονομικά της εταιρίας σας;
Με αυτό το πρόβλημα του αυξανόμενου αριθμού των «μελλοντολόγων» με ελλιπή ή καθόλου γνώση ασχολήθηκε ο Alex (Fergani) σε ένα πρόσφατο βίντεο του. Πως μπορούμε λοιπόν να ξεχωρίσουμε τους αγύρτες ειδικούς του μέλλοντος;
Τέσσερα χαρακτηριστικά ενός τσαρλατάνου μελλοντολόγου
Είναι πραγματικά εξαιρετικά δύσκολο για κάποιον μη-ειδικό να εκτιμήσει την ποιότητα της δουλειάς ενός μελλοντολόγου, όπως είναι εξαιρετικά δύσκολο ένας μη-ειδικός να εκτιμήσει ένα δικόγραφο ή ένα επιχειρηματικό πλάνο.
Ορίστε λοιπόν τέσσερα κριτήρια που μπορούν να βοηθήσουν:
1. Πρώτο σημάδι τσαρλατάνου μελλοντολόγου
Ο τσαρλατάνος θα περιγράψει τάσεις και μεγατάσεις, θα κάνει μία πρόβλεψη για το πως αυτές θα εξελιχθούν και θα σας παρουσιάσει ένα συγκεκριμένο «σίγουρο» μέλλον. Αυτή είναι μια εξαιρετικά ρηχή προσέγγιση. Ο κανονικός μελλοντολόγος θα μελετήσει επίσης τις τάσεις αλλά και θα συμπεριλάβει στη μελέτη του ένα σύστημα αβεβαιοτήτων, προτείνοντας τελικά εναλλακτικά διαφορετικά σενάρια για το μέλλον. Ο τσαρλατάνος θα εγκλωβίσει την εταιρία σας σε σενάριο για το μέλλον βασισμένο στις τρέχουσες τάσεις και θα σας αφήσει εκτεθειμένους στις απρόβλεπτες αναδυόμενες αλλαγές που θα παραμείνουν προβλήματα επιβίωσης παρά ευκαιρίες προς αξιοποίηση.
2. Δεύτερο σημάδι τσαρλατάνου μελλοντολόγου
Ο τσαρλατάνος θα χρησιμοποιήσει την ίδια μεθοδολογία προόρασης (foresight method) για κάθε έργο ή πελάτη, γιατί απλώς δεν γνωρίζει άλλη. Οι χειρότεροι τσαρλατάνοι μάλιστα δεν γνωρίζουν καμία μεθοδολογία και προτιμούν απλώς να δίνουν αόριστες συμβουλές. Δεν θα ξεχάσω συνάντηση μου με Έλληνα σαμάνο τηλε-ευαγγελιστή «μελλοντολόγο» ο οποίος μου είπε ότι εφαρμόζει τον «Κώνο των Μελλόντων». Μόνο που τέτοια μέθοδος δεν υπάρχει, ο κώνος των μελλόντων είναι απλώς μια εικονογράφηση (εικόνα 2), μια απεικόνιση των εναλλακτικών μελλόντων που υπάρχουν μπροστά μας.
Εικόνα 2: O Κώνος των Μελλόντων (από το βιβλίο το "Μέλλον- Μια πολύ σύντομη εισαγωγή" που κυκλοφορεί από τις ΠΕΚ)
Ο επαγγελματίας από ένα αρκετά μεγάλο αριθμό διαθέσιμων μεθόδων2 θα σχεδιάσει την κατάλληλη προσέγγιση και θα επιλέξει τις βέλτιστες με βάση τους διαθέσιμους πόρους, το αντικείμενο, το χρονοδιάγραμμα του έργου και τους στόχους του πελάτη. Αν δείτε λοιπόν κάποιον να χρησιμοποιεί συνεχώς τις ίδιες μεθόδους, να αρχίσετε να ανησυχείτε.
3. Τρίτο σημάδι τσαρλατάνου μελλοντολόγου
Οι τσαρλατάνοι επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν τον όρο μελλοντολόγος (futurist) ή κάτι παρόμοιο3, κυρίως γιατί είναι «κουλ», ακόμη και αν έχουν ελάχιστη ή καθόλου εμπειρία από πραγματικά έργα στον τομέα. Διευκολύνονται φυσικά από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας ξεκάθαρος αποδεκτός ορισμός για την λέξη futurist, ωστόσο την επόμενη φορά που θα το ακούσετε, αναρωτηθείτε τι είδους δουλειές έχει κάνει (αν έχει κάνει), ο συγκεκριμένος επαγγελματίας στον τομέα. Αναρωτηθείτε αν υπάρχουν σενάρια που έχει κατασκευάσει με συγκεκριμένες μεθοδολογίες ή αν έχει ποτέ σχεδιάσει και υλοποιήσει εργαστήρια προόρασης (foresight).
4. Τέταρτο σημάδι τσαρλατάνου μελλοντολόγου
Τσαρλατάνος είναι επίσης ο ειδικός που φαίνεται να έχει εμμονή με ένα συγκεκριμένο (επιθυμητό για εκείνον) μελλοντικό σενάριο, ενώ οι κανονικοί μελλοντολόγοι οφείλουν να κρατούν ουδέτεροι στάση προς τα διαφορετικά πιθανά μελλοντικά σενάρια. Έτσι συναντούμε «μελλοντολόγους» οι οποίοι για παράδειγμα βλέπουν ως μονόδρομο ένα συγκεκριμένο μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης που θα οδηγήσει στο “singularity”4, ενώ άλλοι παρουσιάζουν ως μοναδική αλήθεια ένα μονοδιάστατο μέλλον για το metaverse. Ο πραγματικός μελλοντολόγος οφείλει να εξετάζει πολλές διαφορετικές, περισσότερο ή λιγότερο πιθανές, κατευθύνσεις που μπορεί να λάβει το μέλλον. Αν αντιληφθείτε, λοιπόν, μια εμμονή προς ένα συγκεκριμένο μέλλον μπορείτε να το αναγνωρίστε ως προειδοποιητικό σημάδι.
Η μεγάλη ανησυχία και κίνδυνος, που γεννάται από την εκρηκτική αύξηση του αριθμού των μελλοντολόγων, είναι το «μέλλον» να γίνει εμπόρευμα. Οι λέξεις «μέλλον» και «στρατηγική» τώρα όλο και περισσότερο αποτελούν μέρος οποιουδήποτε λόγου, ακόμη και χωρίς ουσία, ενώ την ίδια στιγμή η ανάγκη να βελτιώσουμε το μέλλον και το παρόν είναι επιτακτικότερη από ποτέ.
1 https://www.millennium-project.org
2 Για παράδειγμα: Delphi, 3 Horizons, Casual Layer Analysis (CLA), Scenarios, Wind Tunneling, Serious games.
3 Futurist, foresight expert, future literacy expert, κλπ
4 https://en.wikipedia.org/wiki/Technological_singularity
