Πολλοί καλλιτέχνες μεταφέρουν στις μέρες μας έργα τους σε πολλαπλά αντίγραφα. Διαβάζουμε διάφορους όρους, κάποιες φορές χωρίς σαφή διάκριση, ακόμη και στους πιο επίσημους φορείς όπως τα μουσεία, για να περιγράψουν αυτά τα έργα: «τυπώματα» (prints), «εκδόσεις» (editions) και «πολλαπλά έργα» (multiples). Συχνά, ακόμη και οι εμπειρογνώμονες ή οι υποψιασμένοι συλλέκτες διαφωνούν μεταξύ τους ως προς την ορολογία – και την ανάλογη καλλιτεχνική αξία -, καθώς η εκτεταμένη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στη δημιουργία των χαρακτικών δεν είναι καθολικά αποδεκτή με συγκεκριμένους κανόνες. Για παράδειγμα, ο Andy Warhol τύπωνε έργα του σε καμβά και όχι σε χαρτί και τα έργα αυτά τα θεωρούσε πίνακες, δηλαδή μοναδικά έργα και όχι «εκδόσεις». Τα έργα αυτά μπορούν να φτάσουν και τα 100 εκατομμύρια δολάρια σε δημοπρασίες, τα τυπώματά του σε χαρτί είναι φθηνότερα, αλλά και πάλι σε τιμές που ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια, ενώ τα πολλαπλά του έργα, τα οποία δεν εκδόθηκαν σε περιορισμένο αριθμό αντιγράφων, πωλούνται για μερικές εκατοντάδες δολάρια. Ρυθμιστής εδώ είναι η αγορά, αλλά το ίδιο δεν ισχύει για την πλειονότητα των καλλιτεχνών. Τις δικές του απαντήσεις μας δίνει ο Μάρκος Καμπάνης, ένας δημιουργός που κινείται με άνεση σε ένα εκτεταμένο πεδίο μέσων, χρησιμοποιώντας στο χαρακτικό του έργο παραδοσιακές και σύγχρονες τεχνικές.
«Ένα χαρακτικό για να θεωρηθεί αυθεντικό, πρωτότυπο έργο τέχνης (δηλαδή όχι αναπαραγωγή) αρκούσε πριν μερικές δεκαετίες να ακολουθεί κάποιες προϋποθέσεις, όπως να είναι αριθμημένο, υπογεγραμμένο, τυπωμένο με την ευθύνη ή έγκριση του καλλιτέχνη, να είναι πρωτότυπη σύνθεση και πολύ συχνά να καταστρέφεται ή να διαγράφεται η μήτρα από την οποία τυπώθηκε. Σήμερα πια αυτά τα κριτήρια δεν είναι αρκετά λόγω κυρίως της πληθώρας των φωτοχαρακτικών μεθόδων και της ευρύτατης χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας. Να σημειώσουμε όμως ότι πολλοί από αυτούς τους κανόνες και τις προϋποθέσεις αυθεντικότητας που έχουν τεθεί αφορούν την προστασία κυρίως της αγοράς και όχι την πιστοποίηση της καλλιτεχνικής αξίας. Ας σημειώσουμε ότι τους αιώνες που πρωτοξεκίνησε η τέχνη της χαρακτικής δεν υπήρχε φυσικά κανένας περιορισμός στον αριθμό των αντιτύπων, στην αρίθμηση η πιο πολύ την καταστροφή της πλάκας. Πολλά παλιά χαρακτικά τυπώνονταν επανειλημμένα ανάλογα με τις ανάγκες για τις οποίες φιλοτεχνήθηκαν, και κανείς φυσικά δεν αμφισβητεί την αυθεντικότητα τους ή την γνησιότητα. Η ψηφιακή τεχνολογία έκανε εφικτή την αναπαραγωγή έργων με απίστευτη ακρίβεια, και το τύπωμά τους τα λεγόμενα giclee αντικατέστησαν τις παραδοσιακές μεταξοτυπίες. Άρχισαν και αυτά να υπογράφονται να αριθμούνται να βγαίνουν σε περιορισμένο αριθμό, προϋποθέσεις που στόχευαν στην αγοραστική τους αξία».
Είναι όμως αυθεντικά έργα;
Πιστεύω πως όχι, παρόλες τις υπογραφές και τους περιορισμούς. Όπως αυθεντικά έργα δεν είναι οι μεταξοτυπίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αυθεντικά έργα τέχνης που έγιναν μεταξοτυπικά η αυθεντικά που είναι ψηφιακά έργα. Υπάρχουν πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν την μεταξοτυπία και τρόπο δημιουργικό και αυθεντικό, όπως πολλοί εκπρόσωποι της Pop art, ο Warhol, ο Pete Blake κ.α
Ποια είναι λοιπόν η ειδοποιός διαφορά;
Νομίζω ότι αυτό που οπωσδήποτε καθορίζει το αν ένα χαρακτικό (φτιαγμένο με οποιαδήποτε τεχνική) είναι το αν υπάρχει πρωτότυπο έργο το οποίον το χαρακτικό αναπαράγει σε ένα, δύο ή εκατοντάδες αντίτυπα -δεν έχει σημασία. Όπου υπάρχει πρωτότυπο έργο- λάδι, υδατογραφία, σχέδιο και αναπαράγεται με μέθοδο χαρακτικής ή ψηφιακά τότε μιλάμε αποκλειστικά για αναπαραγωγή έργου και όχι για πρωτότυπο έργο. Είναι τα λεγόμενα πολλαπλά. Τα πολλαπλά είναι αριθμημένες υπογεγραμμένες αναπαραγωγές έργων, αλλά δεν είναι αυθεντικά έργα. Αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτονται, έχουν το ρόλο τους, μπορούν πολλοί άνθρωποι να αποκτήσουν ένα σχεδόν τέλειο αντίγραφο.. είναι και αυτό κάτι. Ακόμη και η τιμή τους συχνά είναι προσιτή αλλά και πολλές φορές δυσθεώρητη για τον κοινό θνητό, η τιμή ενός καλού αντιγράφου είναι πολύ συχνά συνάρτηση της εμπορικής αξίας που έχει ο πρωτότυπος πίνακας που αναπαράγεται.
Αναφερθήκατε και στα αμιγώς ψηφιακά έργα. Ποια είναι η γνώμη σας γι΄ αυτά;
Νομίζω ότι και εκεί μπορεί η ψηφιακή τεχνολογία να χρησιμοποιείται για την παροχή πιστότατων αντιγράφων, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον καλλιτέχνη για να δημιουργήσει αυθεντικό, πρωτότυπο έργο. Πολλοί δεν δέχονται τα ψηφιακά τυπώματα ως αυθεντικά χαρακτικά, νομίζω ότι είναι λάθος προσέγγιση.
Πότε, με λίγα λόγια, μιλάμε για γνήσιο αυθεντικό χαρακτικό;
Όταν ανεξαρτήτως της μεθόδου ή του αριθμού αντιτύπων δεν έχουμε αναπαραγωγή προϋπάρχοντος έργου. Όταν έχουμε τέτοια αναπαραγωγή τότε μιλάμε για πολλαπλά. Εξάλλου στην ελληνική γλώσσα μπερδευόμαστε με τον όρο χαρακτική. Όταν μιλάμε για χαρακτικά έργα δεν εννοούμε έργα που προέρχονται από χαραγμένη μήτρα εννοούμε έργα που είναι τυπωμένα, χρησιμοποιείται δηλαδή ο όρος χαρακτική αντί του αγγλικού printmaking, που υποδηλώνει την εκτύπωση. Παλαιά στο Άγιον Όρος που αποτελεί το λίκνο της νεοελληνικής χαρακτικής χρησιμοποιούνταν ο πολύ σωστός όρος στάμπα και σταμπαδούρος.
Τα έργα στις φωτογραφίες είναι του Μάρκου Καμπάνη. Περισσότερα μπορείτε να δείτε στο https://markoskampanis.gr/
