Η πανδημία ανάγκασε εκατοντάδες χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις να κλείσουν. Για κάποιους άλλους, όμως, αυτή είναι η στιγμή να ανοίξουν μια δική τους. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, όμως από την καταστροφή της ύφεσης της πανδημίας προκύπτουν νέοι (μικρο)επιχειρηματίες. Συγκεκριμένα, ένα εκατομμύριο νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται αυτή την εποχή στις ΗΠΑ, σε ένα από τα πιο δύσκολα μεταπολεμικά τάιμινγκ.
Οι Αμερικανοί ανοίγουν δικές τους επιχειρήσεις με τον πιο γρήγορο ρυθμό που έχει σημειωθεί εδώ και δεκαετίες, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, θέλοντας να εκμεταλλευτούν τις νέες ευκαιρίες με την αναδιαμόρφωση της οικονομίας από την πανδημία.
Οι αιτήσεις για ταυτότητα εργοδότη, το έγγραφο που χρειάζεται όποιος θέλει να ανοίξει επιχείρηση, ξεπέρασαν τα 3,2 εκατομμύρια από την αρχή της χρονιάς, σε σύγκριση με 2,7 εκατομμύρια την ίδια περίοδο το 2019, σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Απογραφής.
Οι περισσότεροι από αυτούς που δοκιμάζουν τις ικανότητές τους στην επιχειρηματικότητα είναι ανεξάρτητοι επαγγελματίες, εργαζόμενοι στην gig οικονομία ή άνθρωποι που έχασαν τις δουλειές τους.
Ενα άλλο υποσύνολο, οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που προσλαμβάνουν εργαζομένους, έφτασαν το 1,1 εκατομμύριο στα μέσα Σεπτεμβρίου. Πρόκειται για αύξηση 12% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και η υψηλότερη αύξηση που παρατηρείται από το 2007.
«Η πανδημία ουσιαστικά προκαλεί μια ξαφνική διόγκωση των νεοσύστατων επιχειρήσεων», παρατηρεί ο John Haltiwanger, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ και πρώην επικεφαλής του Κέντρου Οικονομικών Μελετών της Υπηρεσίας Απογραφής των ΗΠΑ, ειδικός στους μηχανισμούς οικονομικής απόδοσης και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ομως, αρκετές από αυτές δεν θα τα καταφέρουν μακροπρόθεσμα, παρατηρεί. Συχνά, πάνω από τις μισές νεοσύστατες επιχειρήσεις κλείνουν μέσα σε μια πενταετία.
Επιπρόσθετα, τα κέρδη των μικρών επιχειρήσεων ήταν στα μέσα Σεπτεμβρίου 21% χαμηλότερα από τα επίπεδα του Ιανουαρίου, όπως δείχνουν τα στοιχεία της Womply, εταιρείας data και τεχνολογίας.
Ο ασυνήθιστος ρυθμός του ανοίγματος νέων επιχειρήσεων έρχεται μέσα σε ένα κύμα από λουκέτα, το οποίο δημιούργησε μεγάλο κενό, που σκοπεύουν να γεμίσουν οι νεοεισερχόμενοι.
Στις ΗΠΑ έκλεισαν περισσότερες επιχειρήσεις στη διάρκεια των τριών πρώτων μηνών της πανδημίας απ’ όσες κανονικά θα κατέβαζαν ρολά μέσα σε μια ολόκληρη χρονιά, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο George Washington. Μάλιστα, η μεγάλη αύξηση στις αιτήσεις για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων δεν πλησιάζει καν τον ρυθμό που θα χρειαζόταν για να ισορροπήσουν τους αριθμούς, αφού 700.000 -ακόμα εν ζωή- επιχειρήσεις θα κλείσουν φέτος, όπως εκτιμούν οι ειδικοί του ίδιου Πανεπιστημίου.
Η καταναλωτική δαπάνη αρχίζει να ανεβαίνει, καθώς οι πόλεις χαλαρώνουν περιορισμούς σε διάφορους τομείς, από εστιατόρια μέχρι εμπόριο λιανικής, οδηγώντας σε μια αύξηση των δραστηριοτήτων που είχαν παγώσει κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας.
Παράλληλα, η εξάπλωση του ιού έχει σαν αποτέλεσμα μια πιο παρατεταμένη αλλαγή στις συμπεριφορές των καταναλωτών από ό,τι σε προηγούμενες υφέσεις. Αυτό μπορεί να στέρεψε πηγές εσόδων για ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις, αλλά άνοιξε νέες αγορές για καινούργιες.
Η έξτρα ώθηση
Μια έξτρα ώθηση μπορεί να προέρχεται και από τις ιδιωτικές αποταμιεύσεις, που στις ΗΠΑ είναι τρεις φορές υψηλότερες από ό,τι ήταν στην προηγούμενη ύφεση. Περί το 90% των επιχειρήσεων εξαρτώνται από το πιστωτικό προφίλ του ιδιοκτήτη για να εξασφαλίσουν δάνεια, σύμφωνα με τις περιφερειακές τράπεζες της Federal Reserve. Πάνω από τις μισές επιχειρήσεις βασίστηκαν σε χρήματα από ιδιωτικές καταθέσεις ή βοήθεια από οικογένεια και φίλους για να στηριχθούν κάποια στιγμή μέσα στην τελευταία πενταετία.
Η έκρηξη στις νέες επιχειρήσεις ερμηνεύεται και ως σημάδι ότι η πανδημία επιταχύνει αυτό που ο οικονομολόγος Joseph Schumpeter αποκαλούσε τη δεκαετία του 1940 «δημιουργική καταστροφή» για να περιγράψει πώς καινοτόμες επιχειρήσεις συχνά αντικαθιστούν παλαιότερες, λιγότερο αποδοτικές, στηρίζοντας έτσι τη μακροπρόθεσμη ευημερία.
Αν και οι νεοφυείς επιχειρήσεις αναπόφευκτα ξεκινούν ως μικρές, αποτελούν έναν σημαντικό μηχανισμό δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ιστορικά, οι νεοσύστατες επιχειρήσεις δημιουργούν το 1/5 των νέων θέσεων εργασίας, σύμφωνα με έρευνα του John Haltiwanger, ενώ πάνω από το 50% προέρχονται από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες από τις υπάρχουσες.
Η ύφεση του 2007-09 και η αναιμική ανάπτυξη που ακολούθησε καταδεικνύουν πόσο ζωτικής σημασίας για όλες τις οικονομίες είναι ο μηχανισμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Ο βραδύς ρυθμός δημιουργίας καινούργιων επιχειρήσεων στα χρόνια μετά την ύφεση έπαιξε μεγάλο ρόλο, οδηγώντας στην αργή ανάκαμψη και στην υψηλή ανεργία.
Το 1 εκατ. «πρωτάρηδων» επιχειρηματιών στις ΗΠΑ φέτος, τη χρονιά του μεγαλύτερου οικονομικού σοκ από τη Μεγάλη Υφεση του 1929, εκ πρώτης όψεως έρχεται σε αντίθεση με την καταστροφική εικόνα που προκαλεί η πανδημία, την προοπτική μιας άνισης οικονομίας και τις αλλαγές στη στάση των ανθρώπων απέναντι στο χρήμα.
Ομως, εκτός του φόβου και της ανασφάλειας, παρατηρούνται κι άλλες, πιο «δημιουργικές» αλλαγές στη συμπεριφορά. Μεγάλη έρευνα από το Newsweek και τη LendingTree, τη μεγαλύτερη online αγορά χρηματοοικονομικών προϊόντων, για το πώς η οικονομική κρίση της πανδημίας αλλάζει τις συμπεριφορές μας απέναντι στο χρήμα, δείχνει -πέρα από την αύξηση της αποταμίευσης (38%)- και μια αλλαγή νοοτροπίας σε μερίδα του κόσμου: Κάποιοι που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν επιχειρηματική δραστηριότητα αποφασίζουν να στραφούν στην επιχειρηματικότητα, θέλοντας να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στο εισόδημά τους ώστε σε μελλοντικό οικονομικό σοκ - κρίση να μην είναι στο έλεος ενός εργοδότη.
Αυτά τα επιχειρηματικά εγχειρήματα είναι συνήθως μικρά, που ανοίγουν με ένα «ταπεινό» αρχικό κεφάλαιο και χαμηλό νοίκι. Η τάση δείχνει ότι πρόκειται για απλές και πρωτότυπες επιχειρήσεις που θα συμβαδίζουν με τις καινούργιες ανάγκες και συνήθειες. Οπως:
- Πρώην σεφ εστιατορίων ανοίγουν επιχείρηση που παρασκευάζει κάθε μέρα φρέσκα σπιτικά ζυμαρικά και τα στέλνει στο σπίτι του πελάτη.
- Εμφανίζονται όλο και πιο συχνά μικρά μαγαζιά επισκευής ποδηλάτων, αφού όλο και περισσότεροι δεν προτιμούν τα ΜΜΜ και τον συνωστισμό.
- Προσωπικές επιχειρήσεις που προσφέρουν εξατομικευμένες υπηρεσίες online.
Καθηγητές Οικονομικής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας θεωρούν ότι οι συμπεριφορές του κόσμου δείχνουν πως ο αντίκτυπος της παρούσας κρίσης θα είναι θεμελιώδης, όχι φευγαλέος και ότι οι συνήθειες και ανάγκες μας μετά την πανδημία θα επιμείνουν.
Άνοδος ρεκόρ και στη Βρετανία
Η απρόσμενη αύξηση της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων αναμένεται να δώσει δυναμική στις οικονομίες. Μπορούν να οδηγήσουν σε νέα προϊόντα, νέες ευκαιρίες και περισσότερες δουλειές. Μάλιστα, η ίδια τάση παρατηρείται και σε άλλες χώρες.
Στη Βρετανία, αντί να καταπνίξει συνολικά την επιχειρηματικότητα, όπως αρχικά αναμενόταν, η πανδημία οδήγησε εν τέλει και στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων ως απάντηση στην κρίση.
Το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων, ενώ έπεσε τον Μάρτιο κατά 19%, τον Απρίλιο κατά 29% και τον Μάιο 3%, σε σχέση με τους ίδιους μήνες του 2019, σημείωσε άνοδο-ρεκόρ 47% τον Ιούνιο. Τα στοιχεία του Centre for Entrepreneurs (CFE) στη Βρετανία δείχνουν κάτι που, με δεδομένο το μέγεθος της οικονομικής ύφεσης, μοιάζει με θαύμα.
Με όρους επιχειρηματικής δραστηριότητας ανά τομέα, οι αριθμοί υποδηλώνουν την εμφάνιση μιας αναδυόμενης «οικονομίας του Covid» με μεγάλες αυξήσεις σε τομείς όπως:
- Υπηρεσίες απολύμανσης (+ 400%)
- Κατασκευές (+ 243%)
- Λιανική πώληση ιατρικών προϊόντων (+371%)
- Κατασκευή ενδυμάτων εργασίας (+227%)
- Χονδρική πώληση φαρμακευτικών προϊόντων (+196%)
- Κατασκευή παρασκευασμάτων καθαρισμού (+178%)
- Εξειδικευμένες υπηρεσίες καθαρισμού (+85%)
- Ερευνα βιοτεχνολογίας (+69%).
Επιπλέον, ο αριθμός των καταναλωτικών επιχειρήσεων που είναι σε θέση να εξυπηρετούν πελάτες κατά τη διάρκεια lockdowns αυξήθηκε σημαντικά, συμπεριλαμβανομένων 13.904 νέων ιντερνετικών επιχειρήσεων λιανικής (+110%). Αύξηση καταγράφεται επίσης στη λιανική αθλητικών ειδών (+89%), στη λιανική πώληση υπολογιστών, στη λιανική παιχνιδιών (+89%), στους φούρνους (+58%) και στη λιανική ενδυμάτων (+53).
Η εικόνα στην Ελλάδα
Οταν ξέσπασε η πανδημία, η Ελλάδα βίωνε μια άνοδο στις νέες επιχειρήσεις της. Τα στοιχεία του ΙΟΒΕ (2019) έδειχναν σημαντική αύξηση του ποσοστού της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων σε επίπεδο άνω του 8% του πληθυσμού.
Στην Εκθεση για την Επιχειρηματικότητα της περιόδου 2018-19 καταγραφόταν μια από τις υψηλότερες διαχρονικά επιδόσεις, που αντανακλούσε την άμβλυνση της αβεβαιότητας και μια ανανεωμένη αναπτυξιακή δυναμική. Τουλάχιστον το 6,4% του πληθυσμού της χώρας (ηλικίας 18-64 ετών), δηλαδή 418.000 άτομα περίπου, ξεκινούσε μια δική του επιχείρηση. Το αντίστοιχο ποσοστό το 2017 ήταν 4,8%. Επιπλέον, το ποσοστό όσων διέκοψαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, κυρίως λόγω έλλειψης κερδοφορίας, είχε περιοριστεί πλέον σε 2,8% του πληθυσμού (183.000 άτομα) από 4,8% το 2017.
Η επιχειρηματικότητα ανάγκης είχε μειωθεί (20,8%, περίπου 87.000 άτομα) και είχε ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας σε 48,9%. Η εντυπωσιακή άνοδος, όμως, δεν συμβάδιζε με κάποια ιδιαίτερη εξέλιξη στα ποιοτικά χαρακτηριστικά που είχαν τα εγχειρήματα των επίδοξων επιχειρηματιών. Ως γενική εικόνα η καινοτομία ήταν χαμηλή, το ίδιο και οι νέες τεχνολογίες, ενώ οι περισσότερες καινούργιες επιχειρήσεις άνοιγαν σε αγορές όπου ήδη υπήρχε ισχυρός ανταγωνισμός, κάτι που δυσκολεύει την κατάσταση στην εποχή της πανδημίας. Η χώρα μας, άλλωστε, αποτελεί και ιδιαίτερη περίπτωση, συγκρινόμενη με άλλες οικονομίες, αφού προέρχεται από μια «σκληρή» δεκαετία.
Το 2020 ξεκίνησε πολλά υποσχόμενο για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Τον Ιανουάριο 2020 ιδρύθηκαν 3.842 νέες επιχειρήσεις έναντι 3.210 τον Ιανουάριο του 2019, μια αύξηση 19,7%, ενώ τον Φεβρουάριο του 2020 άνοιξαν 4.188 νέες επιχειρήσεις έναντι 3.440 τον Φεβρουάριο του 2019 (21,7%).
Η αυξητική τάση αντιστράφηκε δραματικά με την έλευση της πανδημίας. Τον Μάρτιο ιδρύθηκαν 2.353 νέες επιχειρήσεις, που αποτελεί αρνητικό ρεκόρ για την περίοδο 2012-2020, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία στην ηλεκτρονική βάση του Γενικού Εμπορικού Μητρώου για τον τρίτο μήνα του έτους. Η επίδοση αυτή, λόγω της πανδημίας, μεταφράζεται σε ίδρυση 31% λιγότερων νέων επιχειρήσεων σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2019, όταν είχαν εγγραφεί στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) 3.409 νέες επιχειρήσεις.
Στην Ελλάδα, η οποία υπέστη τον σεισμό του κορονοϊού σε οικονομικά θεμέλια ταλαιπωρημένα από μια σχεδόν δεκαετή οικονομική ύφεση, η τάση για αύξηση των καταθέσεων και τα μέτρα στήριξης προδιαθέτουν ότι, έστω και με μικρή καθυστέρηση, θα ακολουθήσει πιθανόν τον ίδιο δρόμο και στις νέες επιχειρήσεις, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες.
* Αναδημοσίευση απο τον Φιλελεύθερο του σαββατοκύριακου 10-11 Οκτωβρίου.
