Από χθες αποτελεί νόμο της Ελληνικής Πολιτείας η όγδοη (Ράλλης, Βερυβάκης, Σουφλιάς, Αρσένης, Γιαννάκου, Διαμαντοπούλου, Γαβρόγλου) μετά τη Μεταπολίτευση σημαντική προσπάθεια μεταρρύθμισης του Ακαδημαϊκού Συστήματος της χώρας.
Είμαστε και πάλι μάρτυρες ενός ξύλινου αντιπολιτευτικού λόγου με επαναλαμβανόμενα στερεότυπα, όπως αυταρχισμός, δημοκρατία, αυτοδιοίκητο, συνταγματικότητα, χρηματοδότηση, επιχειρηματικό πανεπιστήμιο. Για να δούμε όμως ποια από αυτά τα χαρακτηριστικά περιγράφουν τη μέχρι χθες πανεπιστημιακή πραγματικότητα, ώστε να φοβούμαστε μήπως τυχόν της αφαιρεθούν με το νέο Νόμο.
Αυτοδιοίκητο-Συνταγματικότητα: Το αυτοδιοίκητο θεσμικά είναι ανύπαρκτο στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Ο εναγκαλισμός του Υπουργείου Παιδείας είναι υπερβολικός, ειδικά με την αντιμεταρρύθμιση του 2017! Στην πράξη βέβαια τα κατά το νόμο προβλεπόμενα ελάχιστα ή τελείως επιφανειακά εφαρμόζονται, αφήνοντας έτσι ένα μεγάλο περιθώριο ακυβερνησίας.
Αυτό είναι που αποκαλείται αυτοδιοίκητο από τους θιασώτες του σημερινού τέλματος. Γιατί αυτό το κενό διακυβέρνησης -ενίοτε η γκρίζα ζώνη ασυδοσίας- υποστηρίζεται με τέτοιο πάθος από όλες τις εκφάνσεις εξουσίας και μάλιστα με την «επιστημονική» κάλυψη και κάποιων συνταγματολόγων; Από την άλλη πλευρά βέβαια συνεχίζουν να παρεμβαίνουν στην άσκηση της εξουσίας ασύστολα κομματικές παρατάξεις όλων των αποχρώσεων, εξωπανεπιστημιακές ή μη ομάδες παρανομίας (ειδικά στις περιοχές με μεγάλο εμπορικό ενδιαφέρον) και ομάδες με έντονα οικονομικά συμφέροντα από εκπαιδευτικές, ερευνητικές ή μελετητικές δραστηριότητες.
Το Σύνταγμα γράφτηκε σε μια εποχή έντονα χρωματισμένη με την πληθώρα των εκφυλιστικών φαινομένων του παρελθόντος αιώνα, οι δύο Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, ο διχασμός, η μικρασιατική καταστροφή, ο Εμφύλιος και η συνέχεια του η Χούντα. Έτσι το Σύνταγμα του 1975 κουβαλά στις πλάτες του όλες αυτές τις μεγάλες καταστροφές. Δυστυχώς, όποτε επιχειρήθηκε η επικαιροποίηση του, κάποιοι μοιραίοι και ανιστόρητοι πολιτικοί δεν άφησαν να αλλάξουν στην ώρα τους κάποια ακραία και αναχρονιστικά στοιχεία του, που σήμερα πλέον συγκρούονται έντονα με την κοινή λογική!
Δημοκρατία-Αυταρχισμός: Η απάντηση στο ερώτημα, ποιος πολιτικός ή επιχειρηματικός ή δημοσιογραφικός ή εκκλησιαστικός παράγοντας μπορεί να νοιώσει ασφαλής, εισερχόμενος στους χώρους ενός ελληνικού Πανεπιστημίου, είναι προφανής. Μόνο στελέχη της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς εισέρχονται φρουρούμενοι βέβαια από ειδικές ομάδες κρούσης.
Οι προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν για βελτίωση της ποιότητας της δημοκρατίας, όπως Συμβούλια Ιδρύματος, ηλεκτρονική ψηφοφορία, ταξινομική ψήφος, κ.α., πολεμήθηκαν άγρια από όλους αυτούς που σήμερα δεν ερυθριούν να την επικαλούνται! Μήπως οι ίδιοι δεν πρωτοστατούν σε Συλλόγους και Διοικητικά Συμβούλια εκλεγμένα από ένα 10-20% στην καλύτερη περίπτωση ή από αποφάσεις ¨Γενικών Συνελεύσεων¨ με συμμετοχή μικρότερη από το 5% των μελών;
Όλα αυτά δεν συνιστούν τον απόλυτο αυταρχισμό και ολοκληρωτισμό, που επικάθεται πάνω από κάθε Πανεπιστήμιο και πανεπιστημιακό που «δεν συνεμορφώθει προς τας υποδείξεις»!
Χρηματοδότηση–Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο: Μια άλλη μόνιμη επωδός στην όποια προσπάθεια μεταρρύθμισης είναι αυτή της υποχρηματοδότησης της Παιδείας. Πέραν του ότι συγκριτικά στοιχεία δείχνουν πως η κατάσταση δεν είναι τόσο δραματική, θα ήθελα να θέσω κάποια ερωτήματα:
- Σε ποιο Πανεπιστήμιο έχει γίνει έστω και μια μελέτη για τη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων; Σε πολλά πανεπιστήμια υπάρχουν συνάδελφοι στο χώρο των Επιστημών της Οικονομίας και της Διοίκησης, που εκτελούν πληθώρα τέτοιων μελετών εντός και εκτός συνόρων σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Ποιο Ίδρυμα έχει αξιοποιήσει τη σχετική εμπειρία των μελών του, ώστε να υπάρξουν τεκμηριωμένες απαντήσεις;
- Τα Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο καταβάλλουν επιτυχείς προσπάθειες να αυξήσουν τους πόρους με πολλούς τρόπους, όπως μεταπτυχιακά σε τομείς αιχμής, έντονη ερευνητική συνεργασία εντός και εκτός συνόρων με τη βιομηχανία, την αγορά, με πολλούς τομείς του Δημοσίου, όπως Οικονομία, Υγεία, Αγροδιατροφή, Ναυτιλία, Τουρισμός, Συγκοινωνίες και ειδικά στην εποχή μας στο τομέα της Εθνικής Άμυνας. Εδώ οι μόνιμοι επαίτες της δημόσιας υπερχρηματοδότησης έχουν δαιμονοποιήσει τα πάντα, τη διεθνοποίηση, τη συνεργασία με επιχειρήσεις, το Δημόσιο Τομέα και ειδικά την Εθνική Άμυνα. Ονειρεύονται μάλλον ένα πανεπιστήμιο σε κόσμους διαρκούς νιρβάνας και διαλογισμού και ο λογαριασμός στον έντιμο φορολογούμενο!
- Πιστεύει κάποιος ότι περισσότερα χρήματα θα κάνουν αυτόματα τις εκλογές σε θέσεις ευθύνης πιο αξιοκρατικές ή τις εκλογές καθηγητών πιο ακαδημαϊκές και δεν θα εκλέγονται οι αρεστοί των τοπικών βαρόνων ή θα βελτιώσουν το όχι σπάνια μέτριο ή απαράδεκτο επίπεδο διδασκαλίας ή θα ανεβάσουν τον ανύπαρκτο ακαδημαϊκό πολιτισμό μέσα στις πανεπιστημιουπόλεις ή θα εξαλείψουν το ψυχολογικό σοκ που δέχονται οι πρωτοετείς φοιτήτριες και φοιτητές όταν για πρώτη φορά βρίσκονται στο Πανεπιστήμιο των «ονείρων τους»;
- Πριν όμως το όποιο αίτημα αυξημένης χρηματοδότησης η εθνική ευθύνη δεν επιβάλει α) να ζητήσουμε να γίνει επιτέλους ο επανασχεδιασμός της Ανώτατης Εκπαίδευσης, που θα δείξει πόσα Πανεπιστήμια, Σχολές, Τμήματα θα πρέπει να καταργηθούν λόγω αντικειμένου ή πληθώρας ομοειδών; β) Να επικαιροποιήσουμε εκ βάθρων τα απηρχαιωμένα πλέον Προγράμματα Σπουδών προσαρμόζοντάς τα στις απαιτήσεις της ελληνικής οικονομίας και των διεθνών εξελίξεων; γ) Να προφυλάξουμε τα Ιδρύματα από τις συνεχείς κλοπές, βιαιότητες, εγκλήματα και γενικότερες δολιοφθορές υλικές και άυλες. Προχθές, μια Σχολή αθηναϊκού Πανεπιστημίου διέθεσε 4.000 ευρώ για να αντικαταστήσει υαλοπίνακες αιθουσών διδασκαλίας -καταστροφές των τελευταίων μόλις εβδομάδων!
Τα πανεπιστήμια σήμερα ανά τον κόσμο έχουν πραγματική αυτονομία και πλήρη ελευθερία παρά το γεγονός ότι σε κάποια από αυτά τα Συμβούλια Διοίκησης διορίζονται εξολοκλήρου από την Κυβέρνηση (!) συχνά δε υπερκαλύπτουν με ίδιους πόρους(!) το σύνολο των προϋπολογισμών τους και δημιουργούν περαιτέρω αξιόλογη περιουσία!
Η ψήφιση πλέον του νέου Νόμου θα πρέπει με την άμεση και ολική εφαρμογή του να συμβάλει στην πλήρη ανατροπή του ακαδημαϊκό-πολιτικού πολιτισμού της δεκαετίας του 1980 που βαριά απλώνεται στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Για να γίνει αυτό υπάρχουν προϋποθέσεις μερικές από τις οποίες σκιαγραφώ στη συνέχεια:
- Εθνικός Στρατηγικός Σχεδιασμός για την Παιδεία, μέσα από τον οποίο μεταξύ των άλλων θα προκύψει και η κατάλληλη διάρθρωση, που επιβάλλεται να λάβει η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση Κατώτερη, Μέση και Ανωτέρα. Ένα στοιχείο αναγκαίο για την ισόρροπη εξέλιξη της λοιπής εκπαιδευτικής δομής και ειδικά της Ανώτατης.
- Ανθρώπινο Δυναμικό. Στρατηγικής σημασίας είναι η άμεση ανάπτυξη ποιοτική και ποσοτική του ανθρώπινου δυναμικού των Πανεπιστημίων σε όλες τις μορφές του. Η νέα διακυβέρνηση θα χρειαστεί διοικητικό προσωπικό με ενισχυμένα κάποια χαρακτηριστικά που σήμερα βρίσκονται σε έλλειψη ή ανυπαρξία. Η καλά σχεδιασμένη επιμόρφωση του υπάρχοντος αλλά και του νέου προσωπικού σίγουρα θα αποτελέσει ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Στο ακαδημαϊκό προσωπικό θα πρέπει να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που δίδει ο νέος Νόμος, ώστε όλα τα Τμήματα να εμπλουτιστούν με νέο διεθνών διαγραφών ακαδημαϊκό προσωπικό σε όλες τις προβλεπόμενες μορφές. Όμως παράλληλα θα πρέπει να μελετηθεί σοβαρά το ζήτημα της επέκτασης ορίου αφυπηρέτησης των πανεπιστημιακών καθηγητών στα 70 έτη ή και μετά. Τα τελευταία χρόνια αυτή η ομάδα ενισχύει σταθερά το brain drain προς διάφορες χώρες όχι μόνο την Κύπρο.
- Διεθνοποίηση του Ακαδημαϊκού Συστήματος. Επιτακτική ανάγκη η διεθνοποίηση των Πανεπιστημίων σε όλα τα επίπεδα και τις μορφές. Άμεσος στόχος η προσέλκυση φοιτητών από των περίγυρο, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική. Οι λόγοι δεν είναι απλά οικονομικοί αλλά έντονα εθνικοί! Παράλληλα βέβαια υπάρχουν οι τεράστιες δεξαμενές υποψηφίων από Κίνα, Ινδία και άλλες χώρες. Η διεθνοποίηση μπορεί να δώσει πνοή ζωής και λόγο ύπαρξης σε Σχολές και Ιδρύματα που διαθέτουν αξιόλογο προσωπικό αλλά για γνωστούς λόγους δεν προσελκύουν Έλληνες φοιτητές.
- Η επόμενη (τρίτη) αξιολόγηση των Πανεπιστημίων θα πρέπει πλέον να κινηθεί κατά τα διεθνή πρότυπα, δηλαδή θα πρέπει να έχει συνέπειες -θετικές και αρνητικές- προς όλους με παρακολούθηση της εφαρμογής των συμπερασμάτων και όχι απλά συστάσεις, που ποτέ δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. Αυτά συνδυαζόμενα με τη νέα διακυβέρνηση θα μπορέσουν να δώσουν την αίσθηση μιας μορφής ελέγχουν και απολογισμού των Ιδρυμάτων προς την Πολιτεία και την κοινωνία.
Διακόσια χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση πολλοί ιστορικοί αναρωτιούνται κατά πόσο έχει ολοκληρωθεί η Εθνική Ανεξαρτησία της χώρας ή χρειάζονται περαιτέρω βήματα; Ειδικά στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης θεωρώ ότι αναγκαία συνθήκη, ώστε μια χώρα να είναι εθνικά ολοκληρωμένη και ανεξάρτητη, οφείλει να διαθέτει ένα πλήρως ανεπτυγμένο, σύγχρονο και δυναμικό σύστημα Εκπαίδευσης και Έρευνας. Ο νέος Νόμος χωρίς να διαθέτει όλα τα κεντρικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τα αντίστοιχα κορυφαία στο διεθνή χώρο, εντούτοις εισάγει αρκετές θετικές μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες και αποτελεί μια πολύ θετική εξέλιξη προς την κατεύθυνση της εθνικής ολοκλήρωσης, αρκεί να εφαρμοσθεί άμεσα και συνολικά.
* Ο Νικόλαος Μ. Σταυρακάκης είναι ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ
