Είναι βέβαιο ότι τις τελευταίες μέρες θα παρακολουθήσατε, ακούσατε, ή διαβάσατε κάποιο από τα διθυραμβικά σχόλια σχετικά με το ντοκιμαντέρ του ΣKAI και του καθηγητή Στάθη Καλύβα με τίτλο «Καταστροφές και Θρίαμβοι». Η καλογυρισμένη παραγωγή, με την ωραία αισθητική, τα εντυπωσιακά πλάνα και τον μεταδοτικό αφηγητή συνθέτουν μία πολύ ευχάριστη τηλεοπτική εμπειρία. Όμως το «ζουμί» του ντοκιμαντέρ δεν εδράζεται στην οπτικοακουστική εμπειρία αλλά σε κάτι πολύ βαθύτερο, πράγμα που όσοι είχαμε την τύχη να διαβάσουμε το σχετικό βιβλίο (από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος) το γνωρίζαμε και το αναμέναμε.
Στην τελευταία μεγάλη επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης (1971 - 150 χρόνια) η χώρα βρισκόταν υπό την τυραννία της δικτατορίας. Οι τότε εορτασμοί είχαν εν πολλοίς έναν κιτς χαρακτήρα και απέφυγαν να εμβαθύνουν στη νοηματοδότηση του απελευθερωτικού αγώνα και της πορείας της χώρας από τότε. Πενήντα χρόνια μετά δεν άλλαξε, ευτυχώς, μόνο το πολίτευμά μας. Η Ελλάδα γνώρισε μία πολιτισμική, οικονομική και θεσμική άνθιση μακριά από πολέμους, εμφύλιες συρράξεις, και μεγάλες κακοτοπιές. Η χώρα από την οποία αγναντεύει ο Στάθης Καλύβας το παρελθόν δεν είναι σε καμία περίπτωση κάποια ουτοπία. Ακόμα δεν έχει κλείσει καλά, καλά τις πληγές της από την τελευταία της χρεοκοπία. Ταυτόχρονα όμως, είναι θρονιασμένη στο κλειστό γκρουπ των πιο ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη (ΟΟΣΑ), είναι αδιαπραγμάτευτα μέρος της Δύσης (ΕΕ-Ευρώ) και θωρακισμένη αμυντικά τόσο χάρη στις θυσίες των Ελλήνων για τις μεγάλες αμυντικές δαπάνες όσο και λόγω της συμμετοχής της στην ισχυρότερη αμυντική συμμαχία του κόσμου (ΝΑΤΟ).
Η πρώτη μεγάλη συνεισφορά του ντοκιμαντέρ «Καταστροφές και Θρίαμβοι» στην ελληνική κοινωνία είναι ότι δίνει στους θεατές τη δυνατότητα να εκτιμήσουν πόσο δύσκολη, απροσδόκητη, και κάθε άλλο παρά δεδομένη ήταν η πορεία μας τα τελευταία 200 χρόνια. Μάλιστα, το επιτυγχάνει αυτό χωρίς εθνικιστικές κορώνες, υπερβολές, ή λαϊκισμούς αλλά μέσα από την αιχμή της σύγχρονης ιστοριογραφίας και της δουλειάς λαμπρών επιστημόνων που τις τελευταίες δεκαετίες αφιέρωσαν άπειρες ώρες μελέτης και τόνους μελάνης προκειμένου να κατανοήσουν την πορεία μας καλύτερα από ποτέ.
Το δεύτερο μεγάλο δώρο που μας κάνει ο Στάθης Καλύβας και ο ΣΚΑΙ, είναι η δυνατότητα να ξεκολλήσουμε ως κοινωνία από τον μανιχαϊσμό, την υπεραπλούστευση και τον οπαδισμό σε οτιδήποτε έχει να κάνει με ιστορία. Παλαιότερα, όσοι ιστορικοί είχαν το θάρρος να ασχοληθούν και να μιλήσουν δημόσια για ιστορικές καταστροφές ή μεγάλα γεγονότα, έπρεπε να υποστούν το μένος όχι μόνο ενός εξαγριωμένου όχλου αλλά και μεγάλου μέρους των ΜΜΕ ή πολιτικών δυνάμεων. Για το λόγο αυτό ίσως αρκετοί ιστορικοί απέφευγαν να μιλήσουν δημόσια για γεγονότα και περιόδους όπου η διάσταση μεταξύ της ιστορικής γνώσης και της κοινής γνώμης ήταν μεγάλη (ας είναι καλά η κ. Μαρία Ευθυμίου, ο Θάνος Βερέμης και άλλοι που κράτησαν τη φλόγα της δημόσιας ιστορίας αναμμένη) πράγμα που συνέβαλε στην επιφανειακή γνώση της ελληνικής ιστορίας που χαρακτηρίζει μεγάλη μερίδα των πολιτών.
Το να εγκαταλειφθεί η νοοτροπία «άσπρο - μαύρο» σε ό,τι αφορά την ιστορία είναι μία πολύ σημαντική κατάκτηση και σπουδαίο σημάδι κοινωνικής ωριμότητας. Απαλλαγμένοι από τα ταμπού που μας αποτρέπουν από το να αναζητήσουμε την ωμή αλήθεια, δίνεται χώρος στη δημιουργία ενός υγιούς πατριωτισμού: περήφανου για τα κατορθώματα και ταυτόχρονα διδαγμένου από τα λάθη του παρελθόντος. Από πολλές απόψεις αυτή η σύνθεση λείπει έντονα από την πολιτική μας ζωή. Μεγάλες μερίδες του πληθυσμού χωρίζονται στα γνώριμα οπαδικά στρατόπεδα και βλέπουν είτε μόνο καταστροφές είτε μόνο θριάμβους - ανάλογα με το ποιος τυγχάνει να κυβερνά.
Αν είμαστε τυχεροί, η μεγάλη συνεισφορά του Στάθη Καλύβα θα είναι να περάσει το «μικρόβιο» της σύνθεσης, της διανοητικής τιμιότητας, και του υγιούς πατριωτισμού στην κοινωνία μας.
*Ο Αλέξανδρος Σκούρας είναι πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών
