Στον Γιάννη Δάλλα που έφυγε σήμερα το πρωί στις 8.30, όπως διαβάσαμε στο fb από τον Αλέξη Ζήρα, χρωστάμε πάρα πολλά, στον φετινό Φεβρουάριο μόνο τον τρόμο μας. Έχει βαλθεί αυτός ο μήνας να μας στερήσει σπουδαίους ποιητές.
Ο Γιάννης Δάλλας, ως δοκιμιογράφος, κριτικός και εκδότης εξέδωσε αρκετά δοκίμια και φιλολογικές μελέτες, μερικές και σε αυτοτελείς εκδόσεις, με ιδιαίτερη έμφαση τη σπουδή της ποίησης και της ποιητικής του Κάλβου, του Σολωμού και του Καβάφη, και από τον 20όν αιώνα, εκπροσώπων της γενιάς του ’10 (του Θεοτόκη, του Βάρναλη και του Σικελιανού), της γενιάς του ’20 (του Καρυωτάκη, του Φιλύρα και του Άγρα) και των μοντερνιστών της γενιάς του ’30 (του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου και των υπερρεαλιστών Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου) και ιδιαίτερα της πρώτης και της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, με αυτοτελή και εδώ βιβλία, π.χ. για τον Σαχτούρη και τον Αναγνωστάκη. Και τέλος ως μεταφραστής των λυρικών έργων των αρχαϊκών χρόνων (Τα Δημώδη και τα Αττικά συμποτικά, οι Ελεγειακοί, οι Ιαμβογράφοι, οι Μελικοί και οι Χορικολυρικοί) και ακόμη των επιγραμμάτων της αλεξανδρινής εποχής (του Καλλίμαχου, του Ρουφίνου, του Πλάτωνος). Οι τελευταίες σχετικές εκδόσεις του είναι Ο ελληνιστικός μικρόκοσμος(Ηριδανός, 2009), οι Συνεκδοχές (2010) και το Ψαλτήριον του Δαυίδ, μεταφρασθέν υπό Α. Κάλβου (Ίκαρος, 2011).
Είχε γεννηθεί το 1924 στη Φιλιππιάδα της Πρέβεζας. Σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα. Υπηρέτησε στη μέση και στην ανώτατη εκπαίδευση. Καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Βραβεύτηκε κατ’ επανάληψη με Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία: Το 1987, το Α΄ Βραβείο κριτικής-δοκιμίου: Γιάννης Δάλλας «Ο ελληνισμός και η θεολογία του Καβάφη». Το 1999 του απονέμεται το κρατικό «Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας» για το σύνολο του έργου του. Επίσης έχει βραβευτεί με το Βραβείο δοκιμίου Ιδρύματος Π. Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών (2009) για το βιβλίο του "Σολωμός και Κάλβος". Μετέχει στα πρώτα «Καβάφεια» της Αλεξάνδρειας, και προσκαλείται για διαλέξεις και παρουσίαση του έργου του σε Πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας, όπου λειτουργούν Τμήματα Μεταβυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών (Μιλάνο, Κατάνια, Βενετία, Στρασβούργο, Βουδαπέστη, Μόσχα, Τυφλίδα, κλπ.) Η ποίησή του μεταφράστηκε αποσπασματικά σε ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ρωσικά, Ιταλικά, Αλβανικά) και πληρέστερα ετοιμάζονται για έκδοση προσεχώς οι δύο τελευταίες συλλογές του στα Ισπανικά από την Isabel Garcia Gálvez και εκτενής επιλογή του ποιητικού έργου του στα Ιταλικά από τον Massimo Cazzulo.
Συστηματική υπήρξε η φιλολογική και μεταφραστική του ενασχόληση με την ποίηση των αρχαίων Λυρικών των αρχαϊκών αιώνων «Ελεγειακοί», «Ιαμβογράφοι», «Μελικοί», «Χορικολυρικοί», (1976-2007) και των Ελληνιστικών επιγραμμάτων, «Ελληνιστικός μικρόκοσμος», «Καλλίμαχος», «Ρουφίνος», «Πλάτωνος τα αποδιδόμενα επιγράμματα», (2008-2009). Στα ποιήματά του υπάρχει το στοιχείο της φυσιολατρείας, αλλά και του παράλογου, κατά τον Λίνο Πολίτη.
Κατά τον Τάκη Σινόπουλο "στον Δάλλα το καυτερό βάρος των πραγμάτων κι η εκρηκτικότητα του υλικού του πειθαρχούν στη φόρμα που αποτελεί επίκεντρο του ενδιαφέροντος του, χωρίς αυτή η φόρμα να δίνει την υποψία της κατασκευής." Ο Τάσος Λειβαδίτης αναφέρεται σ' έναν «κόσμο τρομερά αποσπασματικών εικόνων που θυμίζουν ατμόσφαιρα Αποκαλύψεως», σε «ιστορίες που αγγίζουν τα όρια του παρανοϊκού» και σ' «έναν βιβλικό τόνο που συμπλέκεται με αγοραίες εκφράσεις.» Ο Γιώργος Βέης υπογραμμίζει πως ο λόγος του είναι "οραματικός, ενίοτε κρυπτικός και υπαινικτικός.
Μικρό δείγμα από το ποιητικό έργο του:
Φωνές
Φωνές από την άλλη ζωή που υπήρξε / που ίσως υπάρχει στ' άδυτα της μνήμης / και τώρα την ακούουν τα αισθήματα / των ποιητών / Έχει ξυπνήσει η χώρα / κ' έρχονται ιδού από τ' αποδυτήρια του ύπνου / συναγερμοί λαών θίασοι αλόγων / καλπάζοντας με λάβαρα αφθαρσίας / και στις επάλξεις αιωρούνται κήρυκες / με τα μεταλλικά τους στόματα αναγγέλλοντας / τους τοκετούς άλλης αυγής. Φυλάξου / μην κλείσει η μυστική ρωγμή της μνήμης / κ' εσύ απομείνεις μόνος στις κερκίδες / με τη σπασμένη σάλπιγγά σου / Κάτι ξέρει / η μυλόπετρα του ήλιου μες στο χάος / κι οργίζεται πιο κόκκινη και ψάχνει / κάτω απ' τις ρίζες του καιρού μαζεύοντας / στη φυλλωσιά της μέρας μ' άγρια δάχτυλα / σπόρους και καταιγίδες κι άλλες / φωνές από τα κόκκαλα της ζωής μας
(Συλλογή Κυκλοδίωκτα, 1956)
Η εργογραφία του:
ΠΟΙΗΣΗ
Federico Garcia Lorca, Θρήνος, Μαυρίδης, 1948.
Εφτά πληγές, Μαυρίδης, 1950.
Απόπειρα Μυθολογίας, Δαμιανάκης, 1952.
Κυκλοδίωκτα, Κακουλίδης, 1956.
Πόρτες εξόδου, Ενδοχώρα, 1962.
Εξαγορά 1948-1964 [συγκεντρωτική επιλογή], Ενδοχώρα, 1965.
Ανατομία, Κείμενα, 1971.
Το τίμημα, Κείμενα, 1981.
Δόκιμος σε συντεχνία, Στιγμή, 1984.
Ο ζωντανός χρόνος, Κείμενα, 1985.
Ο ποιητής και το ποίημα, Βιβλιοθήκη Πιτόσκα, 1988.
Ποιήματα 1948-1988 [συγκεντρωτική έκδοση], Νεφέλη, 1990.
Αποθέτης, Συνέχεια, 1993. (Επανέκδοση-συμπληρωματική), Γαβριηλίδης, 2005.
Στοιχεία ταυτότητας, Γαβριηλίδης, 1999.
Γεννήτριες, Τυπωθήτω, 2004.
Περίακτος, Τυπωθήτω, 2011.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Στο ρεύμα του ποταμού (αφηγήματα), Ερμής, 1986. (Επανέκδοση με 5 συμπληρωματικά κείμενα), Γαβριηλίδης, 2004.
Η σφαγή του Κομμένου, Πέτρα, 2008.
Χρονοδείκτες, Γαβριηλίδης, 2004.
Από την ύπαρξη στην συνύπαρξη, Γαβριηλίδης, 2008.
ΔΟΚΙΜΙΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ
Εποπτείες Α΄, Κακουλίδης, 1954.
Υπερβατική συντεχνία, Δοκίμια, Κοντός, 1958.
Καβάφης και ιστορία, αισθητικές λειτουργίες, Ερμής, 1974.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Διηγήματα (Κορφιάτικες ιστορίες), με έντεκα χαράγματα του Μάρκου Ζαβιτζιάνου, εισαγωγή-επιμέλεια, Κείμενα, 1978.
Εισαγωγή στην ποιητική του Μίλτου Σαχτούρη, Κείμενα, 1979.
Οι ψαλμοί του Δαβίδ υπό Ανδρέα Κάλβου Ιωαννίδου, εισαγωγή, φιλολογική έκδοση, σχόλια, Κείμενα, 1981.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, «Οι σκλάβοι και τα Δεσμά τους», προλεγόμενα, Κείμενα, 1981.
Ο Καβάφης και η δεύτερη σοφιστική, Διδακτορική διατριβή, Στιγμή, 1984.
Ο ελληνισμός και η θεολογία στον Καβάφη, Στιγμή, 1987.
Σπουδές στον Καβάφη, Από την ανάλυση στην ανασύνθεση. Επενέργεια και αφομοίωση, Ερμής, 1987.
Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Βάρναλη, Μελετήματα, Κέδρος, 1988.
Πλάγιος λόγος: Δοκίμια κριτικής εφαρμογής, Καστανιώτης, 1989.
Κώστα Βάρναλη, Σκλάβοι Πολιορκημένοι, επιμέλεια-επίμετρο, Κέδρος, 1991.
Ανδρέα Κάλβου Ιωαννίδου, Η Ιωνιάς, εισαγωγή-κριτική έκδοση, επιλεγόμενα, Συνέχεια, 1992.
Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρότηση και η τεχνική των Ωδών, Συνέχεια, 1994.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης: ο Παπα-Ιορδάνης ο Πασίχαρος και η ενορία του, φιλολογική επιμέλεια, Συνέχεια, 1994.
Ν.Γ. Πεντζίκης: Εγκατάλοιπα Ιωάννη Κνίτελλη, εισαγωγή-παρουσίαση, Συνέχεια, 1994.
Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, Κέδρος, 1997.
Ανδρέα Κάλβου, Ωδαί («Καύχημα νέον»), καλλιτεχνική έκδοση με δισέλιδες εικόνες του Μανώλη Χάρου, Ωκεανίδα, 1997.
Ανδρέα Κάλβου, Ωδαί, εισαγωγή-κριτική έκδοση-σχόλια, Ωκεανίδα, 1998.
Ρώμος Φιλύρας, ο ιδαλγός της ουτοπίας, ανθολόγηση-παρουσίαση, Γαβριηλίδης, 1999.
Ο κλασικισμός του Ανδρέα Κάλβου: η αρχαία βάση και η υπέρβασή της, Σοκόλης, 1999.
Ευρυγώνια, δοκίμια για την ποίηση και την πεζογραφία, Νεφέλη, 2000.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, κριτική σπουδή μιας πεζογραφικής πορείας, Σοκόλης, 2001.
Ζήσης Οικονόμου, μια ποίηση εναντίον του ρεύματος, Γαβριηλίδης, 2001.
Σκαπτή ύλη από τα Σολωμικά μεταλλεία, Άγρα, 2002.
Κώστα Βάρναλη, Το φως που καίει, φιλολογική επιμέλεια-επίμετρο, Κέδρος, 2003.
Η σημασία και η χρήση ενός συμβόλου: η «Μαϊμού» στα κείμενα του Βάρναλη, Γαβριηλίδης, 2003.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Κορφιάτικες ιστορίες, επίμετρο, Γαβριηλίδης, 2005.
Ο Τέλλος Άγρας εξομολογείται. Η αλληλογραφία του με την Μαρία Μακρή, εισαγωγή-φιλολογική επιμέλεια, Γαβριηλίδης, 2005.
Μανόλης Αναγνωστάκης, Ποίηση και ιδεολογία, Κέδρος, 2007.
Διονύσιος Σολωμός, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» [Β΄ Σχεδίασμα], Τα Ιταλικά περικείμενα, εισαγωγή-μετάφραση Διομήδης Βλάχος, επιλεγόμενα Γιάννης Δάλλας, Γαβριηλίδης, 2007.
Σολωμός και Κάλβος. Δύο αντίζυγες ποιητικές της εποχής, Νόηση, 2009.
Ολίγο θα τον ξαναγγίξω. Ύστερα καβαφολογικά, Ηριδανός, 2009.
Συνεκδοχές, Ίκαρος, 2010.
Το Ψαλτήριον του Δαυίδ, μεταφρασθέν υπό Ανδρέα Κάλβου Ιωαννίδου, με εισαγωγή και σχόλια, επανέκδοση δίγλωσση και φιλολογικά εμπλουτισμένη, Ίκαρος, 2011.
Σύμμεικτα (Μελετήματα – Δοκίμια – Κριτικές), Gutenberg, 2014.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Αρχαίοι λυρικοί Α΄. Ιαμβογράφοι, εισαγωγές και σχόλια, Κείμενα, 1976.
Ρωμανού του Μελωδού: «Εις τα άγια νήπια», πρωτότυπο κείμενο σε μετάφραση και επίμετρο και με 38 παράλληλα δημιουργήματα με μολύβι του Άγγ. Γερακάρη, Απόστροφος, 1999.
Τα δημώδη των αρχαίων – Αττικά συμποτικά, εισαγωγές και σχόλια, Γαβριηλίδης, 2001.
Καλλιμάχου: Τα επιγράμματα – Στους Τελχίνες, εισαγωγές και σχόλια, Γαβριηλίδης, 2001.
Χορικολυρικοί, εισαγωγές και σχόλια, Τόμος Α΄, Άγρα, 2003.
Μελικοί, εισαγωγές και σχόλια, Τόμος Β΄, Άγρα, 2004.
Ελεγειακοί, εισαγωγές και σχόλια, Τόμος Γ΄, Άγρα, 2007.
Ιαμβογράφοι, εισαγωγές και σχόλια, Τόμος Δ΄, Άγρα, 2007 (επανέκδοση εμπλουτισμένη).
Ελληνιστικός Μικρόκοσμος (απάνθισμα από την Παλατινή Ανθολογία), εισαγωγές, Ηριδανός, 2008.
Ρουφίνου Ερωτικά Επιγράμματα, εισαγωγή και σχόλια, Ηριδανός, 2008.
Πλάτωνος: Tα αποδιδόμενα Επιγράμματα, εισαγωγή και σχόλια, Ηριδανός, 2009.
