Όσοι ζήσαμε ενσυνείδητα την 11η Σεπτεμβρίου 2001 θυμόμαστε τι κάναμε τη στιγμή που είδαμε τις εικόνες από το Διεθνές Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης. Η επίδραση των εικόνων ήταν καταλυτική, έθετε από μόνη της ένα όριο σε όσα γνωρίζαμε ως τότε και όσα θα ακολουθούσαν από εκεί κι έπειτα. Λόγω της δύναμης των εικόνων έχει εντυπωθεί ανεξίτηλα η στιγμή στη μνήμη μας. Ακριβώς αυτή η ισχύς της εικόνας, το μέγεθος της οπτικής εμπειρίας είναι που κάνει πιεστική την ανάγκη για λέξεις. Η εικόνα από μόνη της, όσο εκρηκτική κι αν είναι, παραμένει ορφανή από νόημα, αναζητά νοηματική επεξεργασία.
Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου κι ενώ μας έχουν κατακλύσει εικόνες κι εμπειρίες, χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ ένα φίλτρο νοηματοδότησης της στιγμής και των χρόνων που ακολούθησαν, ένα φίλτρο που μοιραία θα αφορά και όσα συμβαίνουν τώρα και θα συμβαίνουν για καιρό. Γιατί εκείνη η στιγμή γέννησε τον αιώνα που διανύουμε -τον αιώνα με την αρχετυπική έννοια της μακράς συνεκτικής χρονικής περιόδου.
Η αναλυτική σύνθεση του Παναγή Παναγιωτόπουλου για τη στιγμή αυτή, με το βιβλίο «Το Γεγονός - Γιατί η 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε τον κόσμο», δεν είναι νέα, ταυτόχρονα όμως είναι. Όχι μόνο γιατί ήρθε ξανά σε μια φρέσκια και αισθητικά άρτια εκδοχή από τις εκδόσεις Οξύ, ούτε γιατί πλαισιώνεται από μια νέα, ουσιαστική εισαγωγή του συγγραφέα και ένα επίμετρο-σπουδή στην πολιτική μετα-θεωρία από τον Νικόλα Σεβαστάκη. Το «Γεγονός» είναι και ένα καθόλα νέο βιβλίο, γιατί ούτε ο κόσμος, ούτε κανένας από εμάς δεν στέκεται πια εκεί, στην 11η Σεπτεμβρίου, στο κατώφλι μιας εποχής.
Έχουμε κάνει κάμποσα βήματα μέσα στους υποφωτισμένους διαδρόμους αυτής της εποχής και οι περισσότεροι προσπαθούμε ακόμα να καταλάβουμε πού έχει πάει ο κόσμος που γνωρίσαμε τα χρόνια που προηγήθηκαν -ένας κόσμος που σε οικονομικές κυρίως πτυχές του συνέχισε να κινείται με αδράνεια για μερικά χρόνια ακόμα, ως την κατάρρευση των βεβαιοτήτων της αισιοδοξίας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα το 2008.
Για να γίνει κατανοητό στην ολοκληρωμένη του διάσταση το Γεγονός, πρέπει να νοηθεί ως τομή στον χρόνο, όχι ως εξέλιξη ενός κόσμου, αλλά περισσότερο ως άρνησή του και εκκίνηση ενός νέου. Ο κόσμος που γεννήθηκε μέσα από την πυράκτωση των συμβόλων του παλιού ήρθε να αποκαθηλώσει την εποχή της αισιοδοξίας. Εκεί επικεντρώνεται σε πρώτο κρίσιμο επίπεδο η ανάλυση του Παναγή Παναγιωτόπουλου.
Η απόρριψη της παγκόσμιας κυριαρχίας του αμερικανικού υποδείγματος, η απολυτοποίηση της ισχύος των συμβόλων και η καταλυτική δράση της καταστροφής τους, η ανάγκη για επανασύνταξη του κοινωνικού συμβολαίου μετά την αποτυχία του κράτους της διαρκούς αισιοδοξίας, η ανάδυση της ανάγκης για ασφάλεια επί της θέλησης για ευδαιμονία, η επιστροφή στην κονίστρα της ιδεολογικής μάχης και της μεγάλης πολιτικής, όλα αυτά και ακόμα περισσότερα συνθέτουν το κάδρο. Το κάδρο επανίδρυσης της Ιστορίας ή επιστροφής στην Ιστορία μετά το διάλειμμα της εικονικής αυτοδυναμίας της Pax, μιας ανακαινισμένης και εύθραυστης αυτοκρατορικής ειρήνης.
Η ανάλυση κλιμακώνεται, συμπεριλαμβάνοντας το απάνθισμα της διανοητικής επεξεργασίας του Γεγονότος από τους -επανενεργοποιημένους μετά τον λήθαργο της μεταψυχροπολεμικής μακαριότητας- διανοούμενους, αλλά και ανοίγοντας μια παλέτα μεθοδολογικών εργαλείων. Έτσι, από την πυρηνικής σημασίας λειτουργία της ζωντανής απεικόνισης των συντριβόμενων ειδώλων της αυτοκρατορίας, προχωράμε στην ενδελεχή αναδίφηση της νέας βάναυσης βίας, που, αφού φτάνει στο πεδίο με τους αποπροσωποποιημένους τρομοκράτες, αναλαμβάνεται πρόθυμα από τις πιο ριζικές εκφάνσεις του πληγωμένου κράτους.
Το κράτος πρέπει να υποφέρει τη διάψευση των προσδοκιών και να χτίσει νέες υποσχέσεις ευημερίας για τους πολίτες, ευημερίας δια της ασφάλειας. Για να τηρηθούν οι νέες υποσχέσεις, απαιτείται η κήρυξη του πολέμου κατά οποιουδήποτε έστω και υπαινικτικά αντιστρατεύεται τους σκοπούς του Imperium. Ο πόλεμος εισάγεται ξανά στην εκφραστική σύνθεση της εξουσίας, δίνοντας και επίσημα τέλος στην εποχή της ειρήνης, που αποδεικνύεται μια θνησιγενής παύση.
Αυτή η είσοδος σε μια νέα εποχή, όπου η στρατευόμενη και εμπόλεμη κοινωνία αναζητά τον εχθρό παντού, είναι η παραδοχή-κλειδί. Το Γεγονός εγκαινίασε συμβολικά και πραγματολογικά την εποχή μας, όλα τα εκφραστικά και πολιτικά μέσα που βλέπουμε και στην περίοδο της πανδημίας να τίθενται σε χρήση από τα κράτη μπήκαν στην εργαλειοθήκη της κεντρικής εξουσίας με αφορμή τη διαχείριση και απάντηση στο πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου.
Η ρητορική του πολέμου κερδίζει θέση στο πολιτικό προσκήνιο. Με τη μεταφορά της νοηματοδότησης από τον εξωτερικό πολεμικό χαρακτήρα του μετατραυματικού κράτους στην εσωτερική ιδεολογική δόμηση, αποκτά κεντρική θέση αφενός η εκ νέου κατανόηση της βίας ως ιδέα, φαινόμενο και πράξη και αφετέρου η επανεφεύρεση της πολιτικής.
Η μεγάλη συνάντηση της βίας με την πολιτική διέλυσε τις ψευδαισθήσεις για το τέλος της Ιστορίας. Η 11η Σεπτεμβρίου εισήγαγε με όλους τους τρόπους τη δραστική σχετικοποίηση της παγκόσμιας αμερικανικής ισχύος. Ο νέος κόσμος μπορεί να μην έχει ακόμα σχηματοποιηθεί πλήρως, είναι όμως σε κάθε του πτυχή διαφορετικός από τον παλιό, έστω κι αν με την πρώτη ματιά δε φαίνεται πάντα.
Οι κοινωνίες της ανασφάλειας αναζητούν τη διαρκή επιβεβαίωση της παρουσίας και εγγύησης του κράτους-πατέρα. Η ρήξη και η αλλαγή είχε συγκεκριμένη αφετηρία. Σήμερα, έχοντας την αναγκαία απόσταση μπορούμε να την εκτιμήσουμε καλύτερα και μαζί να καταλάβουμε πολύ καλύτερα τον κόσμο που συνεχίζει να αλλάζει. Το Γεγονός της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν η αφετηρία του αιώνα μας και το «Γεγονός» του Παναγή Παναγιωτόπουλου μας προσφέρει έναν εξαιρετικά διεισδυτικό πρόλογο σ? αυτόν.
*Ο Γιάννς Χαραλαμπίδης είναι Ιστορικός, Σύμβουλος πολιτικής ανάλυσης και επικοινωνίας
