Αν ενδιαφέρεστε για την Τέχνη, η καλύτερη συμβουλή που μπορεί να σας δώσει κάποιος, είναι να βλέπετε Τέχνη. Δεν μπορείς να προχωρήσεις σε ουσιαστική σχέση μαζί της κρατώντας εγχειρίδιο ή ακόμη και έχοντας εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Η στάση που έχει ο τουρίστας, αλλά και η στάση που έχει συχνά ο «ειδικός», είναι τουλάχιστον αστείες, αν δεν είναι στρεβλές.
Και βέβαια το αίσθημα που έχεις μπροστά στο έργο τέχνης, δεν είναι το ίδιο με αυτό μπροστά στην οθόνη.
Ωστόσο, η ψηφιακή εποχή επέτρεψε κάτι μοναδικό: μπορείς να μεταφερθείς παντού και να δεις ασύλληπτες λεπτομέρειες ενός έργου που το γυμνό μάτι δεν σου αποκαλύπτει. Στη θάλασσα του διαδικτύου σηκώσαμε μερικά video με παρουσίες, όχι υποδείξεις, που λειτουργούν ως μικρές «αποδράσεις». Στην ίδια παρέα οι Πικάσο, Γουόρχολ, Τσαρούχης, Χατζιδάκις, Γκίκας, Δασκαλάκης, Ρόρρης, Στεφανίδης κ.α.
The Dawn of Art (Η Αυγή στην Τέχνη)
Οι βραχογραφίες ως τέτοιες, δεν έχουν ιστορία. Μπορούμε να μιλήσουμε για τις προϋποθέσεις, για τις σχολές, για τους δημιουργούς κλπ, αλλά το ίδιο το έργο, καθώς στεκόμαστε μπροστά του και το βλέπουμε, δεν έχει ιστορία - δεν είναι κάτι αρχαίο. Είναι εκεί, ανοιχτό στην παρατήρησή μας, χωρίς να έχει χιλιάδες χρόνια πάνω του, χωρίς να έχει ηλικία. Ένα 5λεπτο βίντεο, χωρίς επεξηγήσεις, αλλά με πολύ καλή φωτογράφηση και ταιριαστή μουσική μας μεταφέρει στο σπήλαιο Σοβέ στη Νότια Γαλλία.
Μάθημα ζωγραφικής
Δεν φτάνει τα δύο λεπτά αλλά το video αυτό λέει πολλά. Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας αφηγείται με απλό τρόπο το πρώτο πράγμα που του ζητήθηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Δάσκαλός του ο θεμελιωτής του μοντερνισμού στην Ελλάδα, Κωστής Παρθένης. Όσοι έχετε παιδιά, επιχειρήστε το στο σπίτι μαζί τους. Το αποτέλεσμα θα σας εκπλήξει.
Σπουδή για πορτραίτο
To video ξεκινά με τον Τσαρούχη να ζωγραφίζει στο σπίτι του στη Βιλνέβ-λε-Σαμπλόν. Ακούγεται η φωνή του (;) να ψέλνει όπως έκαναν οι αγιογράφοι. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο όπου ο ζωγράφος δε μιλά μόνο για τη ζωή του, αλλά για την τέχνη μέσα στο Λούβρο και την αισθητική μαζί με νέους ζωγράφους και τον Μάνο Χατζιδάκι.
Λέει ο ίδιος κάπου: «Όταν διαβάζω βιβλία περί ζωγραφικής μου κάνουν την ίδια εντύπωση όπως κάτι βιβλία σεξουαλικά τα οποία λένε μην κάνεις το ένα, μην κάνεις το άλλο διότι θα πάθεις αφροδίσια νοσήματα. Ή κάτι άλλα βιβλία που λένε ότι ο αυνανισμός είναι επικίνδυνος. Τα βιβλία αυτά είναι για να σου κόψουν ό,τι ζωγραφίζεις μάλλον, παρά για να σου μάθουν πώς να ζωγραφίζεις στέρεα». Μιλάνε ακόμη, οι Σαπφώ Νοταρά, Ανδρέας Στάικος, Παύλος Σάμιος. Παραγωγή, σκηνοθεσία. Δ. Βερνίκος
Στο εργαστήριο του ζωγράφου
Πόσοι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν το ατελιέ ενός καλλιτέχνη και να τον δουν να ζωγραφίζει μπροστά στο μοντέλο; Και μάλιστα σε ένα εργαστήριο με ιστορία, όπου δούλεψαν διαδοχικά πολλοί ζωγράφοι. Το ατελιέ του Γιώργου Ρόρρη στην Τροφωνίου, κοντά στον σταθμό Λαρίσης, είναι η μήτρα της τέχνης του. Διότι έχει σχεδόν ισότιμο ρόλο με τα μοντέλα μέσα στα έργα του. Πώς βλέπει, όμως, το μοντέλο ο ζωγράφος; Τι του λέει; Το καθοδηγεί ή μήπως όχι; Πιθανώς το βίντεο ενέπνευσε το βραβευμένο ντοκιμαντέρ που έκανε αργότερα η Κατερίνα Πατρώνη για τον ζωγράφο, με τίτλο ο «Τρίτος Τάκης».
Ο Πικάσο ζωγραφίζει
Ο θεατής τον έχει απέναντί του. Ένα κρύσταλλο μόνο μας χωρίζει από τον κορυφαίο δημιουργό του 20ου αιώνα. Μέσα σε 4 λεπτά βλέπεις την έκφραση του ζωγράφου, την χειρονομία, τον τρόπο που διαχειρίζεται όλη την επιφάνεια. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο για την μορφή που καθόρισε την σύγχρονη τέχνη.
Το απόγειο της Βυζαντινής Τέχνης
Ο π. Σταμάτης Σκλήρης, ζωγράφος ο ίδιος, μας εισάγει με πλούσια εικονογράφηση από το Πρωτάτο του Αγίου Όρους και από ναούς του εξωτερικού, στην ακμή της βυζαντινής τέχνης.
Η μεστή, στέρεη φωνή του δημιουργού μάς φέρνει κοντά στην ορθόδοξη εικονογραφία παραδείγματα από την Αναγέννηση και την κατοπινή δυτική τέχνη, τον Ρέμπραντ, τον Σεζάν, τον Ματίς.
Στέφανος Δασκαλάκης - Ξενάγηση στην Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών
Eκτός από σπουδαίος καλλιτέχνης, είναι μεγάλος δάσκαλος ο Στέφανος Δασκαλάκης. Εδώ τα παραδείγματα για τα οποία μιλά, δεν αφορούν μόνο τη δική του τέχνη, αλλά επιχειρεί να παρασύρει το κοινό σε όλο το ποτάμι της ζωγραφικής, ανακαλώντας τους μεγάλους δασκάλους. Ζωντανή, ρέουσα γλώσσα με αναφορά ακόμη και στην αφηρημένη τέχνη. Ένα real time video ξενάγησης, χωρίς μοντάζ, με ερωτήσεις από το κοινό, που κρατάει τον θεατή ως το τέλος.
What is pop art;
Ποιος θα μπορούσε να απαντήσει καλύτερα; Χωρίς πολλά πολλά ο Andy Warhol.
«Η αλλαγή παραδείγματος στην τέχνη»
Αμαρτία εξομολογημένη: μας αρέσει ο Μάνος Στεφανίδης. Είναι ένας αληθινός περφόμερ στην ιστορία της τέχνης που, σε αντίθεση με πολλούς στεγνούς, άνευρους ιστορικούς, στις μεγάλες παρενθέσεις του καταθέτει τις ονειροπολήσεις και τις «εμμονές» του. Εδώ, ας πούμε, ξεκινά από την άναρχη πολεοδομία της Λαμίας, μας μεταφέρει στο μουσείο της πόλης, γυρίζει στα πανηγύρια της επαρχίας. «Στο πένθος εκκολάπτεται η μεγάλη τέχνη» ή «η τέχνη είναι το να δούμε την σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας κατάματα» είναι ορισμένα από τα τσιτάτα του Καθηγητή που ξέρει να γοητεύει το κοινό.
Το «μάθημα» του Μάνου Χατζιδάκι
«Κάποτε, στα πολύ παλιά χρόνια, ένας Ινδός και νεαρός πρίγκηπας ερωτεύτηκε μια πανέμορφη Ινδή και νεαρά πριγκίπισσα γειτονικού κρατιδίου. Εμπόδιο δεν υπήρξε κι έτσι ενυμφεύθη την πανέμορφη νεαρή Ινδή πριγκίπισσα ο Πρίγκιψ. Οι χρονικογράφοι εκείνων των καιρών με περισσή επιμονή καταγράφουν την ευτυχία του ζεύγους και την επί εικοσιτετραώρου άσκηση του ερωτικού των πάθους. Αλλά εντελώς αιφνίδια η νεαρή πριγκίπισσα αρρώστησε και εξίσου απρόοπτα επήλθεν ο θάνατος. Αντιλαμβάνεσθε τον θρήνο και τον οδυρμό του πρίγκιπος, γνωρίζοντας πως σ' ολόκληρη την ζωή του θα ζούσε με οδύνη την οριστική απουσία της αγαπημένης του. Όμως ήτανε πρίγκιψ. Και ο θρήνος του όφειλε να γίνει και θρήνος των θνητών υπηκόων του.
Η μνήμη της είχε τεράστια σημασία όχι μονάχα για νά' ναι ζωντανή μέσα του αλλά και να διατηρηθεί για τους αιώνες σ' ολόκληρο τον κόσμο. Κι εκάλεσε σοφούς γλύπτες και αρχιτέκτονες της γης εκείνων των καιρών να οικοδομήσουν ένα διαχρονικό μνημείο στον τάφο της αγαπημένης του σ' έναν υψηλό λόφο, έτσι που το μνημείο να είναι ορατό από χιλιάδες μίλια μακριά. Οι εργασίες άρχισαν, επιστρατεύθηκαν χιλιάδες δούλοι, τεχνικοί, τεχνίτες κι εργολάβοι που δούλευαν νύχτα και μέρα αδιάκοπα για το ευφάνταστο αυτό μνημείο του έρωτα και του οδυρμού. Πέρασαν χρόνοι αρκετοί, ώσπου μια μέρα οι σοφοί που ανέλαβαν το έργο νιώσανε πως η εργασία είχεν ολοκληρωθεί και πως δεν είχαν άλλο πια να πράξουν. Κι έτσι φωνάξανε τον πρίγκιπα να το δει. Ο πρίγκιψ φτάνει πράγματι ένα πρωί στον λόφο τον αντικρινό με πολυπρόσωπη συνοδεία από αυλικούς και φίλους και όλοι έμειναν άφωνοι από τον θαυμασμό κι ο πρίγκιψ πιο πολύ.
Μπροστά τους ανορθωνόταν ένα μνημείο έτοιμο να περάσει ένδοξα μες στην αιωνιότητα. Αποκαλυπτικό σε μεγαλείο και δύναμη, με απροσδιόριστες προεκτάσεις, έτσι που ο καθένας να μπορεί να εναποθέτει πάνω του προσωπικούς καημούς, δικά του πάθη και δικούς του οδυρμούς. Χωρούσε όλων τους συλλογισμούς και για όλους τους καιρούς.
Ο πρίγκιψ το έβλεπε βουβός γεμάτος από θαυμασμό για ό,τι ορθωνόταν εμπρός στα μάτια του εκεί στον λόφο τον αντικρινό. Μα κάτι ξαφνικά αρχίζει να τον ενοχλεί. Ένα οικίσκος χαμηλός πλάι ακριβώς στο λαμπερό μνημείο.
"Τί είναι αυτό;" ρωτάει. "Ο τάφος, υψηλότατε, της πριγκιπίσσης γυναικός σας", του απαντάνε οι σοφοί. "Πετάξτε τον", είπεν ο πρίγκιψ. "Βγάλτε τον από κει. Ενοχλεί το μνημείο"».
«Αυτή η συγκινητική ιστορία του Ινδού πρίγκιπος», συνεχίζει ο Χατζιδάκις, «είναι ένα μέγιστο μάθημα για την αληθινή φυσιογνωμία της Τέχνης. Για τα υλικά που τη συνθέτουν και για τα κύρια χαρακτηριστικά της. Η Τέχνη μπορεί να ξεπηδάει από ένα γεγονός θνητό. Αλλά με τον σχηματισμό της σε έργο αυθύπαρκτο και ολοκληρωμένο ξεπερνάει το γεγονός, το εξαφανίζει, διαπερνάει τον χρόνο και μετατοπίζεται αέναα και αδιάκοπα σε μελλοντικούς καιρούς αλλάζοντας κάθε φορά φυσιογνωμία και ενδύματα. Έτσι που να παρουσιάζεται συνεχώς περίεργα σύγχρονο, απαντώντας ακούραστα στα καινούρια προβλήματα του κάθε χρόνου».
Από το «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», Ίκαρος, 1999.
10 +1 «Sister Wendy's Story of Painting»
Αν δεν καταφέραμε να σας πείσουμε με τα παραπάνω video, η αδελφή Wendy κάνει τη διαφορά σε μια καλογυρισμένη παραγωγή. “Beauty is a reflection of the light of God” λέει η μοναχή κι εμείς συμφωνούμε απολύτως μαζί της.
