Όταν κοιτάζουμε πίσω και αναλύουμε γεγονότα του παρελθόντος έχουμε αρκετά μεγάλη δυνατότητα να τα κατανοήσουμε και να αναλύσουμε τα αίτιά τους. Τι γίνεται όμως με το μέλλον; Είναι εφικτό να σχεδιάσουμε μια βιώσιμη στρατηγική για τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος, όχι μόνο ενός οργανισμού αλλά και των ηγετών του;
Σε αυτήν την κατεύθυνση ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει αγκαλιάσει τη στρατηγική προόραση (foresight) ως ένα από τα βασικά εργαλεία για την οικοδόμηση του ΟΗΕ του μέλλοντος. Δεν είναι πλέον αρκετό να διατηρούμε το status quo ή ακόμη και να προσπαθούμε να συμβαδίσουμε με τον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Οι οργανισμοί του ΟΗΕ και οι εταίροι τους πρέπει να φανταστούν τι μπορεί να φέρει το μέλλον όσον αφορά τις προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίσουν. Ταυτόχρονα, ίσως ακόμη πιο σημαντικό, είναι να οικοδομηθεί το είδος της μετασχηματιστικής ηγεσίας και των συνεργατικών δυνάμεων που χρειάζονται τα Ηνωμένα Έθνη για να παραμείνουν ένας ουσιαστικός και ακμάζων φορέας που συμβάλλει στην ανθρωπιστική βοήθεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, και την ανάπτυξη στον κόσμο.
Σε αυτό το πλαίσιο ο ΟΗΕ αξιοποιεί τα εργαλεία της στρατηγικής προόρασης σε διάφορα επίπεδα. Η UNESCO προωθεί την έννοια του αλφαβητισμού για το μέλλον υλοποιώντας πρωτοβουλίες σε όλον τον κόσμο (και στην Ελλάδα), ενώ σε ανώτατο επίπεδο, το γραφείο του Γ.Γ. είναι σε διαδικασία σύστασης μονάδας foresight που θα παρακολουθεί τους υπαρξιακούς κινδύνους για την ανθρωπότητα.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον εξάλλου έχει η περίπτωση δύο πρωτοβουλιών που εγκαινίασε ο ΟΗΕ το 2018, και ειδικότερα εργαστήρια ηγεσίας για τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (SDG) στην Καμπότζη και την Ουγκάντα. Σε συνεργασία με εξωτερικούς εμπειρογνώμονες οι συμμετέχοντες πέρασαν έξι έως οκτώ μήνες στο SDG Leadership Lab μαθαίνοντας να υπερβαίνουν τα υπάρχοντα συστήματα για να αλλάξουν τους δικούς τους τρόπους σκέψης, να αμφισβητήσουν τις υποθέσεις και τις αξίες τους.
Σε συνέχεια αυτής της πρωτοβουλίας, ο ΟΗΕ σε συνεργασία με το UN Global Pulse (UNGP) στη Φιλανδία, υλοποιεί το Cambodia Futures Lab, προσκαλώντας στο εργαστήριο ηγέτες της επόμενης γενιάς - τους εν δυνάμει μελλοντικούς υπουργούς - την κοινωνία των πολιτών και τον ιδιωτικό τομέα. Το εργαστήριο εκπαιδεύει τους μελλοντικούς ηγέτες σε μεθοδολογίες foresight και στην εξερεύνηση μελλοντικών προκλήσεων (“threatcasting”), όπως οι επερχόμενες γενικές εκλογές του 2023 στην Καμπότζη. Επιπλέον, το UNGP Φινλανδίας βοηθά την Καμπότζη να αναπτύξει ένα μακροπρόθεσμο όραμα, εξετάζοντας θέματα όπως η κλιματική κρίση.
Η οικοδόμηση του ΟΗΕ του μέλλοντος θα απαιτήσει από κάθε τομέα του αναπτυξιακού συστήματος του ΟΗΕ να κινηθεί προς νέους τρόπους λειτουργίας, δημιουργικότητας και αλλαγής συστημάτων - να στηθεί κουλτούρα προόρασης. Επιπλέον, δεν πρόκειται μόνο για τα Ηνωμένα Έθνη. Το UNGP Φινλανδίας επεξεργάζεται τρόπους μέτρησης της επιτυχίας των διαφόρων πειραμάτων που έχουν γίνει μέχρι στιγμής, ενώ και ο ΟΟΣΑ υλοποιεί αντίστοιχες πρωτοβουλίες.
Σημειώνεται ότι προς την ίδια κατεύθυνση η νεοσύστατή Ειδική Γραμματεία Foresight στην προεδρία της κυβέρνησης υλοποιεί πρωτοβουλίες για την εισαγωγή της προνοητικής διακυβέρνησης μέσω της ανάπτυξης μακροπρόθεσμων σεναρίων σε τομείς προτεραιότητας και της αξιολόγησης των επιπτώσεων και του αντίκτυπου των κυβερνητικών πολιτικών σε διαφορετικές μελλοντικές καταστάσεις. Επιπλέον, η Ειδική Γραμματεία στοχεύει στην ανάπτυξη της ικανότητας σκέψης για το μέλλον (futures literacy) τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα σχεδιάζοντας σχετικές δράσεις και εισάγοντας εκπαιδευτικά προγράμματα.
*O Νότης Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Επικεφαλής Επιστημονικός Σύμβουλος, της Ειδικής Γραμματείας Προοπτικής Διερεύνησης, στην Προεδρία της Κυβέρνησης
