Κυριολεκτικά στο… παρά πέντε της έναρξης των εργασιών της κρίσιμης Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους, και έχοντας εν τω μεταξύ «διανθίσει» τις απαιτήσεις του με αυτονόητα ανεδαφικές αξιώσεις περί αναβίωσης της τελματωμένης ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ήρε τελικά το καθεστώς ομηρίας υπό το οποίο επί μήνες κρατούσε τη Σουηδία, ανάβοντας το «πράσινο φως» για την ένταξή της στις δομές της Συμμαχίας.
Η ανακοίνωση ήλθε από τα «χείλη» του Γενς Στόλτενμπεργκ κατόπιν συνάντησης του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και του Σουηδού πρωθυπουργού, Ούλφ Κρίστερσον, στο Βίλνιους, την οποία και είχε συγκαλέσει ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ την παραμονή της Συνόδου Κορυφής. Ήταν η ύστατη προσπάθεια Στόλτενμπεργκ για την επίτευξη συμφωνίας προτού οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Συμμαχίας καθίσουν σήμερα, Τρίτη, στο ίδιο τραπέζι για να χαράξουν τα επόμενα βήματα της προσαρμογής του ΝΑΤΟ σε περιβάλλον αναβαθμισμένου στρατηγικού κινδύνου.
Για «ένα ιστορικό βήμα που καθιστά όλους τους ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους ισχυρότερους και πιο ασφαλείς» έκανε λόγο ο Γενς Στόλτενμπεργκ γνωστοποιώντας το βράδυ της Δευτέρας την επίτευξη συμφωνίας, την οποία και καλωσόρισαν άμεσα οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Βερολίνο, καθώς και το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) που έκανε λόγο για μία «εξαιρετικά θετική και εποικοδομητική πρόοδο στη Σύνοδο του Βίλινιους», χαιρετίζοντας την ισχυρή ηγεσία του Σουηδού πρωθυπουργού.
Glad to announce that after the meeting I hosted with @RTErdogan & @SwedishPM, President Erdogan has agreed to forward #Sweden's accession protocol to the Grand National Assembly ASAP & ensure ratification. This is an historic step which makes all #NATO Allies stronger & safer. pic.twitter.com/D7OeR5Vgba
— Jens Stoltenberg (@jensstoltenberg) July 10, 2023
Ο Ταγίπ Ερντογάν πρόκειται να έχει σήμερα στις 18.00 (ώρα Ελλάδας) κατ' ιδίαν συνάντηση με τον Τζο Μπάιντεν, στο περιθώριο των εργασιών της Συνόδου Κορυφής. Ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε «έτοιμος» να εργαστεί με τον Ερντογάν για την προαγωγή της άμυνας και της αποτροπής, και «ανυπόμονος» να υποδεχθεί τη Σουηδία. «Κάναμε ένα μεγάλο βήμα προς το ΝΑΤΟ. Είναι μία καλή ημέρα για τη Σουηδία» ήταν η δήλωση του Ουλφ Κρίστερσον κατόπιν της συμφωνίας που της ανοίγει το δρόμο για τις δομές της Συμμαχίας. Την ίδια ώρα, από το Βερολίνο η υπουργός Εξωτερικών Αναλένα Μπέρμποκ εξέφραζε ικανοποίηση που «άνοιξε επιτέλους ο δρόμος» για τη Σουηδία.
Άγκυρα και Στοκχόλμη συμφώνησαν να συνεχίσουν τη συνεργασία τους τόσο στο πλαίσιο του τριμερούς μηχανισμού που έχει οριστεί από το μνημόνιο της Μαδρίτης το 2022, όσο και μέσω ενός νεοσυσταθέντος διμερούς σχήματος που θα συνεδριάζει ετησίως σε υπουργικό επίπεδο. Όπως αναφέρεται στο σχετικό κείμενο της Συμφωνίας, κατά την πρώτη συνεδρίαση η Σουηδία πρόκειται να παρουσιάσει έναν «οδικό χάρτη» ως βάση της συνεχιζόμενης καταπολέμησης της τρομοκρατίας σε όλες τις μορφές και εκδηλώσεις της, ενώ βεβαιώνει εκ νέου πως δεν παρέχει υποστήριξη σε PKK και YPG/PYD, καθώς και σε γκιουλενιστές.
Ο Ταγίπ Ερντογάν δεσμεύεται να προωθήσει το συντομότερο δυνατόν προς έγκριση στην τουρκική Εθνοσυνέλευση το σχετικό πρωτόκολλο για την εισδοχή της Σουηδίας. Το ίδιο το ΝΑΤΟ πρόκειται να ορίσει για πρώτη φορά ειδικό συντονιστή κατά της τρομοκρατίας, ενώ παράλληλα δεσμεύεται στην αρχή ότι δεν πρέπει να υφίστανται περιορισμοί, φραγμοί και κυρώσεις στο εμπόριο αμυντικού υλικού και τις επενδύσεις μεταξύ συμμάχων.
Στο κείμενο της Συμφωνίας Τουρκίας-Σουηδίας επισημαίνεται πως οι δύο χώρες αναγνωρίζουν πως ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας πρόκειται για μακροπρόθεσμη υπόθεση, ενώ παράλληλα δεσμεύονται να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στο οικονομικό πεδίο και να μεγιστοποιήσουν της ευκαιρίες για την αύξηση του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών επενδύσεων.
Η ανακοίνωση, ωστόσο, δεν σταματά… εκεί αλλά προστίθεται η αναφορά -που ουδεμία σχέση έχει ούτε με τις ρήτρες του μνημονίου της Μαδρίτης, ούτε και με την τρομοκρατία- και θέλει τη Στοκχόλμη να δηλώνει ότι θα υποστηρίξει ενεργά τις προσπάθειες για την αναζωογόνηση της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του εκσυγχρονισμού της Τελωνειακής Ένωσης και της κατάργησης των θεωρήσεων.
Πρόκειται για αναφορά που δεν θα είχε λογικά θέση στο κείμενο της συμφωνίας αν δεν είχε προηγηθεί τις τελευταίες ώρες η κόντρα σε κάθε διπλωματική πρακτική κίνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να συνδέσει (πρώτα σε τηλεφωνική ομιλία με τον Αμερικανό πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν, και έπειτα δημοσίως) το «ξεπάγωμα» της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την άρση του βέτο που κράδαινε για την ένταξη της Σουηδίας.
Προς… τέρψιν πιθανότατα αποκλειστικά και μόνο του Βλαντιμίρ Πούτιν -του κατηγορούμενου για εγκλήματα πολέμου Βλαντιμίρ Πούτιν, τον οποίο ο Ερντογάν θα υποδεχθεί στην Άγκυρα τον Αύγουστο- o Τούρκος πρόεδρος τάραξε τα νερά και έβαλε αιφνιδιαστικά «σφήνα» την υπόθεση της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ σε μία πολυμέτωπη διαπραγμάτευση κατά βάση με τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με την αγορά νέων F-16 και την αναβάθμιση του υπάρχοντος στόλου, τη στιγμή ακριβώς που πληροφορίες εμφάνιζαν την κυβέρνηση Μπάιντεν να επιχειρεί να βρει μία μέση λύση με το Κογκρέσο ώστε να προχωρήσει το ζήτημα της πώλησης υπό τον όρο ότι θα υπάρχουν ισχυρές δικλείδες ασφαλείας υπέρ της Ελλάδας.
Συνδέοντας ζητήματα που εξ ορισμού δεν συνδέονται, o Ερντογάν ήλθε να κλιμακώσει τον «πόλεμο νεύρων» λίγο πριν ανοίξουν οι εργασίες της κρίσιμης Συνόδου Κορυφής της Συμμαχίας, με την Κομισιόν -αλλά και μεμονωμένα τη Γερμανία- να εκδίδουν άμεσα ανακοινώσεις ξεκαθαρίζοντας πως τα δύο ζητήματα δεν συνδέονται, γεγονός που σημείωσε σε δική του ανακοίνωση και ο Λευκός Οίκος, στην οποία πάντως επισήμανε πως ανέκαθεν οι ΗΠΑ υποστήριζαν τη φιλοδοξία της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ. Στην ίδια γραμμή με τον Λευκό Οίκο κινήθηκαν και οι δηλώσεις του Γενς Στόλτενμπεργκ για μία απαίτηση Ερντογάν που φάνηκε να προκύπτει από το πουθενά σε άκυρο χρόνο και ακατάλληλο τόπο.
Οδήγησε, πάντως, σε μία κατ' ιδίαν «καλή» συνάντηση με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Βίλνιους, όπως ανέφερε ο ίδιος ο Σαρλ Μισέλ επισημαίνοντας πως διερευνήθηκαν ευκαιρίες για την ανάκαμψη της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας και αναζωογόνηση των σχέσεων.
Good meeting with President @RTErdogan at #NATOsummit.
— Charles Michel (@CharlesMichel) July 10, 2023
Explored opportunities ahead to bring 🇪🇺-🇹🇷 cooperation back to the forefront & re-energise our relations.
EUCO has invited HRVP & @EU_Commission to submit report with a view to proceed in strategic & forward-looking manner pic.twitter.com/sIvOfXnfws
Ο Ερντογάν πάντως -σταθερά με το βλέμμα στα F-16 και ας επιμένει ότι δεν συνδέονται- επέμεινε έως την τελευταία στιγμή σε ένα σκληρό παζάρι, παρόλο που ούτε την «πολυτέλεια» είχε -όπως και αποδείχθηκε- να διαρρήξει σε τέτοιο βαθμό τις σχέσεις του με τη Δύση, ούτε και να χρεωθεί ένα «ναυάγιο» στην κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας που επιζητά να εκπέμψει μήνυμα ενότητας και ισχύος έναντι της Ρωσίας.
Σε μία ιστορική μεταστροφή, εν μέσω του γεωπολιτικού «σεισμού» που πυροδότησε ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Φινλανδία και η Σουηδία αποτίναξαν συντονισμένα το δόγμα της αμυντικής ουδετερότητας με τη δέσμευση να διανύσουν «χέρι-χέρι» τη διαδρομή που θα τις οδηγήσει υπό τη σκέπη του Άρθρου 5, ακρογωνιαίου λίθου της συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ.
Αμφότερες οι σκανδιναβικές χώρες είχαν δεχθεί συστηματικά απειλές από τη Ρωσία σε περίπτωση στροφής προς το ΝΑΤΟ, το οποίο αν και ο Βλαντιμίρ Πούτιν επιχείρησε να διασπάσει και να αποδυναμώσει, αντίθετα εδραίωσε μέσω της απρόκλητης εισβολής στο ουκρανικό έδαφος. Η ταυτόχρονη ένταξη στη Συμμαχία αποτέλεσε διακηρυγμένο στόχο Στοκχόλμης και Ελσίνκι, και του ίδιου του ΝΑΤΟ.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρωτίστως, και οι ΝΑΤΟϊκοί εταίροι προσπάθησαν εναγωνίως, και ασκώντας ισχυρές πιέσεις, να αποφύγουν να βρεθούν στη θέση να «δουν» στο Βίλνιους να χάνεται ο διακηρυγμένος στόχος της από κοινού ένταξης Σουηδίας και Φινλανδίας, γεγονός που στα μάτια των αντιπάλων τους, και ιδίως της Ρωσίας, θα μεταφραζόταν σε ταπείνωση και αδυναμία. Το... χρονοδιάγραμμα Ερντογάν ως προς την επικύρωση της ένταξης Ελσίνκι και Στοκχόλμης έχει ακολουθήσει κατά γράμμα η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, η οποία πάντως είχε δηλώσει από την περασμένη Πέμπτη ότι θα εμποδίζει πλέον την επικύρωση της ένταξης της Σουηδίας.
Το σκληρό δίλημμα της ένταξης της Ουκρανίας
Το μήνυμα ενότητας, κύρους και αποφασιστικότητας που επιδιώκει να στείλει το ΝΑΤΟ από το Βίλνιους δεν εξαντλείται στην εκπλήρωση του στόχου για ταυτόχρονη ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, αλλά αφορά και την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας, ένα εξαιρετικά σκληρό δίλημμα για το ΝΑΤΟ που ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει στο Βίλνιους.
Η Ουκρανία ζητά σε αυτή τη Σύνοδο Κορυφής πολλα περισσότερα από μία επανάληψη της δέσμευσης του Βουκουρεστίου το 2018.
Οι εργασίες της Συνόδου «ανοίγουν» σήμερα κάτω από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας στη Λιθουανία, μία εκ των -στρατηγικής σημασίας για τη Συμμαχία- τριών χωρών της Βαλτικής που «έζησαν» επί δεκαετίες υπό σοβιετική κυριαρχία, και ακριβώς με την πικρή ιστορική μνήμη που κουβαλούν προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια για τις επεκτατικές βλέψεις του Βλαντιμίρ Πούτιν και την εν δυνάμει απειλή για τον περιβάλλον ασφαλείας της Ευρώπης.
Στις 500 αυτές ημέρες, κατά τις οποίες το γεωπολιτικό σκηνικό άλλαξε ραγδαία και το ΝΑΤΟ κλήθηκε να προσαρμοστεί σε περιβάλλον αναβαθμισμένου στρατηγικού κινδύνου με έμφαση στην ενίσχυση της ανατολικής πτέρυγας, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Συμμαχία επιδόθηκαν σε ασκήσεις ισορροπίας προς στρατιωτική στήριξη της Ουκρανίας με παράλληλη στόχευση να μην συρθεί το ίδιο το ΝΑΤΟ σε σύγκρουση με τη Ρωσία.
Πώς μπορεί και πρέπει να σταλεί στη Μόσχα ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι η Δύση δεν θα επιτρέψει στο Κρεμλίνο να «αρπάξει» κυρίαρχα εδάφη στην Ουκρανία ή οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη, χωρίς ταυτόχρονα το ΝΑΤΟ να διακινδυνεύσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο με μία πυρηνική δύναμη; Αυτό ήταν και παραμένει το βασικό ερώτημα και στοίχημα για το ΝΑΤΟ που τώρα καλείται να «ισορροπήσει» και μεταξύ των διαφορετικών θέσεων ως προς την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ
To βέβαιο είναι ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ εν μέσω του πολέμου, γεγονός που θα την έθετε αυτόματα υπό την «ομπρέλα» του Άρθρου 5, ακρογωνιαίο λίθο της συμμαχικής άμυνας, και πρακτικά θα σήμαινε ΝΑΤΟϊκή εμπλοκή στον πόλεμο. Είναι κάτι που έχει επισημάνει κατ’ επανάληψη ο Αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, και αναγνωρίζει και ο ίδιος ο Ουκρανός ομόλογός του, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ότι δεν πρόκειται να συμβεί.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας όμως επιμένει για την ένταξη της χώρα του αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, και επ’ αυτού ζητά ξεκάθαρη δέσμευση από τους ηγέτες της Συμμαχίας, καθώς και ξεκάθαρες εγγυήσεις ασφαλείας για το μεσοδιάστημα (που δεν θα δοθούν συνολικά από το ΝΑΤΟ, αλλά από μεμονωμένα κράτη-μέλη). «Μιλάμε [σ.σ. ζητάμε] για ένα ξεκάθαρο σήμα, συγκεκριμένες δεσμεύσεις στην κατεύθυνση της πρόσκλησης [σ.σ. ένταξης στο ΝΑΤΟ]. Χρειαζόμαστε αυτό το κίνητρο» έχει επισημάνει ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος πρόκειται να έχει την Τετάρτη κατ' ιδίαν συνάντηση με τον Τζο Μπάιντεν στο περιθώριο των εργασιών της Συνόδου Κορυφής.
Οι χώρες της Βαλτικής μαζί με την Πολωνία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή υποστήριξης των θέσεων Ζελένσκι. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία είναι από τις πλέον επιφυλακτικές. Λόγω τυπικών προϋποθέσεων, η Συμμαχία θα ήθελε να πληροί η Ουκρανία όλα τα κριτήρια (και όχι να ανοίξει για πολιτικούς λόγους ένα «παράθυρο» fast track διαδικασιών), ενώ ταυτόχρονα πολλές χώρες μοιράζονται την ανησυχία ότι εάν υπάρξει ρητή υπόσχεση ότι το Κίεβο θα γίνει δεκτό γρήγορα αφότου σιγήσουν τα όπλα, αυτό θα μπορούσε ίσως να ενθαρρύνει τον Πούτιν να παρατείνει ακόμη περισσότερο τον πόλεμο.
Το ΝΑΤΟ αναμένεται να παρουσιάσει στο Βίλνιους ένα «πακέτο» στήριξης για την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένου ενός αναβαθμισμένου φορέα συνεργασίας (του Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ουκρανίας), καθώς και νέα στρατιωτική υποστήριξη για να συνδράμει περαιτέρω τις ουκρανικές στρατιωτικές δυνάμεις να «φθάσουν» στα πρότυπα των ΝΑΤΟϊκών.
Μια επιλογή υπό συζήτηση είναι να δηλωθεί ότι η Ουκρανία δεν θα χρειαστεί να ακολουθήσει βήμα-βήμα το λεγόμενο Σχέδιο Δράσης Μέλους (MAP), όμως υπάρχουν ενστάσεις. Κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία, η Γαλλία και η Βρετανία διεξάγουν την ίδια στιγμή παράλληλες συνομιλίες για την παροχή μακροπρόθεσμων εγγυήσεων ασφαλείας στην Ουκρανία, εστιάζοντας στις δεσμεύσεις να συνεχίσουν να προμηθεύουν όπλα και πυρομαχικά.
Διαβάστε επίσης
Η αναδίπλωση Ερντογάν μετά τις δεσμεύσεις της Σουηδίας και στον ορίζοντα τα F16
Πράσινο φως από Τουρκία για ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ - Τα ανταλλάγματα
Ερντογάν και Μισέλ συμφώνησαν να «ενεργοποιήσουν εκ νέου» τις σχέσεις Τουρκίας - ΕΕ
ΗΠΑ και Βερολίνο χαιρετίζουν την απόφαση της Τουρκίας να εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ
