Στην πιο σοβαρή μεταναστευτική πρόκληση από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καλείται να ανταποκριθεί εδώ και χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρώντας να «συμβιβάσει» αδυναμίες, κενά και αντικρουόμενες πολιτικές με την πραγματικότητα προσφύγων και μεταναστών που αποτολμούν ταξίδια επικίνδυνα, τα οποία και «δοκιμάζουν» την ευαισθησία, τη συνοχή, τις αντοχές, αλλά και την αλληλεγγύη εντός του ίδιου του μπλοκ προς τις χώρες στην «πρώτη γραμμή» του προσφυγικού.
Ενώπιον του πρωτοφανούς προσφυγικού και μεταναστευτικού κύματος του 2015, η ΕΕ βρέθηκε υπό πίεση για μία άμεση αντίδραση, καλούμενη να χαράξει πολιτικές διαχείρισης ενός παγκόσμιου ζητήματος, που αγγίζει την ίδια την ανθρώπινη ζωή και το δικαίωμα στο άσυλο, και για το οποίο έως και σήμερα αποδεικνύεται ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν.
Ένα από πιο άμεσα βήματα στα οποία προχώρησε ήταν το Καταπιστευματικό Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης της ΕΕ για την Αφρική (EUTF). Στόχευση ήταν η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της μετανάστευσης, η καταπολέμηση των δικτύων διακινητών, η βελτίωση της συνεργασίας για την επιστροφή και επανένταξη μεταναστών, η ενίσχυση της προστασίας εσωτερικά εκτοπισμένων, και η δημιουργία διαύλων νόμιμης μετανάστευσης στην ΕΕ.
Στο εάν ο στόχος επετεύχθη πολλά χρόνια και περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια ευρώ αργότερα, ο «απολογισμός» προ εξαμήνου διεθνούς δημοσιογραφικής έρευνας, υπό το συντονισμό του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet), είναι ενδεικτικός. Περισσότερα από 251 προγράμματα είχαν τεθεί σε ισχύ έως το Δεκέμβριο του 2021, και πολλά από αυτά εξακολουθούν να «τρέχουν», με την κορύφωση στην εκταμίευση κεφαλαίων του Ταμείου να τοποθετείται το καλοκαίρι του 2020.
Ωστόσο, αν και ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε την ισόποση διάθεση κονδυλίων σε κάθε πεδίο δράσης, τα κεφάλαια διανεμήθηκαν δυσανάλογα με το ένα τέταρτο εξ αυτών -το μεγαλύτερο μερίδιο- να διατίθεται τελικά σε αυτή καθαυτή τη διαχείριση του μεταναστευτικών ροών, έναντι παραδείγματος χάριν μόνο 10% που κατευθύνθηκε προς τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και οικονομικής ανάπτυξης.
Παρά τον διακηρυγμένο στόχο της βελτίωσης των συνθηκών που προκαλούν την παράτυπη μετανάστευση των Αφρικανών, το EUTF «είχε να κάνει περισσότερο με την Ευρώπη παρά με την Αφρική, επειδή για την Αυστρία το να φιλοξενήσει 40.000 παράτυπους μετανάστες είναι πιο ανησυχητικό από την Ουγκάντα να φιλοξενήσει 1,3 εκατομμύρια πρόσφυγες», συνόψισε μιλώντας στην DW ο Μεχάρι Ταντέλε Μαρού, καθηγητής στο Κέντρο Μεταναστευτικής Πολιτικής (EUI) και πρώην συντονιστής Προγράμματος για τη Μετανάστευση της Αφρικανικής Ένωσης.
Το Ταμείο εν τέλει επικεντρώθηκε κυρίως στη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης. Οι καλές προθέσεις πλαισιώθηκαν με λάθος τρόπο, γεγονός που αναλυτές έχουν αποδώσει στο γεγονός ότι επειδή το Ταμείο συστάθηκε ως εργαλείο έκτακτης ανάγκης δεν είχε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, και τα βαθύτερα αίτια του μεταναστευτικού δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν επαρκώς από ένα μηχανισμό σχεδιασμένο για βραχυπρόθεσμες ενέργειες.
Έκτοτε, περισσότερα κεφάλαια έχουν αποδεσμευτεί για τη διαχείριση του μεταναστευτικού, ενώ στο πλαίσιο παράλληλων δράσεων η Ευρωπαϊκή Ένωση διάθεσε την περασμένη εβδομάδα άλλα 25 εκατ. ευρώ μέσω του μηχανισμού του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) προς ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης σε κράτη εταίρους στην υποσαχάρια Αφρική.
Ωστόσο, η εξίσωση παραμένει δισεπίλυτη ως προς τη μετανάστευση από αφρικανικές χώρες που ελέγχονται από ασταθή, αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα, με τα οποία καταλήγει να έρχεται σε συνδιαλλαγή η ΕΕ ενόσω συνεχίζεται το σπιράλ βίας, φτώχειας και συγκρούσεων που τροφοδοτεί την ίδια τη «φυγή» των κατοίκων τους, όχι μόνο προς την Ευρώπη αλλά κυρίως εντός της αφρικανικής ηπείρου.
Τα αποτελέσματα των δράσεων της ΕΕ για συνεργασία με τρίτες χώρες προς επανεισδοχή μεταναστών είναι περιορισμένα, όπως έχει αναγνωρίσει η ίδια η Ένωση, συχνά λόγω έλλειψης συνεργασίας εκ μέρους τους ή διότι όπως στην περίπτωση της Λιβύης η εσωτερική κατάσταση είναι τόσο περίπλοκη που δεν αφήνει περιθώριο συνεννόησης, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι ειδικά χώρες της Βόρειας Αφρικής κλίνουν προς πιο «γενναιόδωρες» συμφωνίες σε διμερές επίπεδο με κράτη-μέλη.
Στον πυρήνα όλων βρίσκεται ο ίδιος ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η απτή βελτίωση των συνθηκών της ζωής των Αφρικανών πολιτών, και το «κατηγορώ» κατά ευρωπαϊκών πολιτικών έγκειται ακριβώς στο ότι τη στιγμή που προσφέρεται «βοήθεια» δίχως να απαιτείται σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τελικά ο φαύλος κύκλος συντηρείται.
Πρόκειται για το επιχείρημα πίσω από τις ενστάσεις για το πακέτο στήριξης ύψους 900 εκατ. ευρώ που προσέφερε χωρίς να συνοδεύεται από όρους τις προηγούμενες ημέρες η Κομισιόν προς την αντιμέτωπη με οικονομική κατάρρευση Τυνησία, μαζί με αλλα 150 εκατ. ευρώ προς άμεση διάθεση στον προύπολογισμό της και άλλα 150 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση των συνόρων και την ανάσχεση των δικτύων διακινητών. Το τελευταίο σκέλος «καλεί» επί της ουσίας το αυταρχικό καθεστώς της Τυνησίας να αποτελέσει «ανάχωμα» στη μετανάστευση από τη Βόρεια Αφρική στην Ευρώπη, και έρχεται κατόπιν πιέσεων της ιταλικής κυβέρνησης υπό την Τζόρτζια Μελόνι.
Περισσότεροι από 55.160 άνθρωποι έχουν αποβιβαστεί μέχρι στιγμής φέτος στην Ιταλία, αριθμός υπερδιπλάσιος συγκριτικά με την ίδια περίοδο το 2022 (21.884). Καθώς δέχεται μαζικές προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές από τη Βόρεια Αφρική, η Ιταλία μαζί με τον ευρωπαϊκό Νότο πίεσαν και τελικά εξασφάλισαν στις αρχές Ιουνίου τη συμφωνία στους κόλπους της ΕΕ για το μόνιμο μηχανισμό αλληλεγγύης, ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη για τις χώρες πρώτης υποδοχής, που τίθεται επί τάπητος συνολικά με το μεταναστευτικό ζήτημα και κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σήμερα Πέμπτη, 29 Ιουνίου, και την Παρασκευή στις Βρυξέλλες.
Διαβάστε επίσης
Λιβύη: Το κολαστήριο που εξωθεί μετανάστες στα «δρομολόγια θανάτου» στη Μεσόγειο
Δ. Εσδράς, υπ. Μετανάστευσης: Πρώτο βήμα για δίκαιη κατανομή μεταναστών ο μηχανισμός αλληλεγγύης
