Πριν λίγες μέρες από αυτή τη στήλη υπερασπίστηκα την αντιδημοφιλή θέση ότι οι αυξήσεις των τιμών σε προϊόντα που έχουν μεγάλη ζήτηση σε περιόδους κρίσεων είναι εύλογη, όχι μόνο ως συνέπεια του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης αλλά και σε ηθικό επίπεδο. Μία μικρή περίληψη της υπεράσπισης αυτής είναι ότι η τιμή των εξαντλημένων προϊόντων δεν υπάρχει και ότι οι αυξήσεις τιμών από τους εμπόρους και τους παρασκευαστές μας προστατεύουν σε κάποιο βαθμό από φαινόμενα μαύρης αγοράς και δίνουν τη δυνατότητα για την απαιτούμενη αύξηση της παραγωγής.
Ένας φίλος δημοσιογράφος που ιδεολογικά κινείται στην αριστερά με ρώτησε στο Facebook αν υπάρχει η λέξη “αισχροκέρδεια” στο λεξιλόγιο των φιλελεύθερων. Η ερώτηση είναι δόκιμη αν σκεφτεί κανείς ότι πριν λίγο υπερασπιζόμουν τις αυξήσεις στις τιμές προϊόντων όπως τα αντισηπτικά ή οι ιατρικές μάσκες που μας προστατεύουν από τον κορονοϊό. Και η απάντηση είναι ναι, υπάρχει αισχροκέρδεια.
Ας ξεκινήσουμε με έναν παραλληλισμό. Οι φιλελεύθεροι πασχίζουν εδώ και δεκαετίες να ενημερώσουν τους συμπολίτες τους ότι υπάρχει μία σημαντική διαφορά μεταξύ του να είναι κανείς υπέρ των επιχειρήσεων και υπέρ της αγοράς. Υπέρ της αγοράς θα πει ότι θέλουμε ελεύθερο ανταγωνισμό παντού, μέσα στα πλαίσια ενός κράτους δικαίου και να αφήσουμε τις επιλογές παραγωγών, διανεμητών και καταναλωτών να διαμορφώσουν τα βέλτιστα οικονομικά αποτελέσματα σε σχέση με το τί, πως, που, και με τι κόστος θα παραχθεί. Υπέρ των επιχειρήσεων είναι η αντιστροφή του “νόμος είναι το δίκιο του εργάτη” υπέρ των καπιταλιστών. Όσο αυθαίρετο είναι το ένα άλλο τόσο είναι και το άλλο.
Έχοντας αυτόν το διαχωρισμό υπόψη μας, μπορούμε να πούμε ότι οι αυξήσεις τιμών που προκύπτουν από την αύξηση της ζήτησης είναι και οικονομικά και ηθικά το αποτέλεσμα των προτιμήσεων δισεκατομμυρίων ανθρώπων που σπεύδουν ταυτόχρονα να προμηθευτούν ένα προϊόν που μέχρι τον προηγούμενο μήνα δεν ήθελαν. Η αγορά λειτουργεί κανονικά, οι εφοδιαστικές αλυσίδες αντεπεξέρχονται, μετά από λίγο καιρό η παραγωγή αυξάνεται και οι τιμές πέφτουν. Μόλις περάσει αυτή η “καταιγίδα” η παραγωγή θα επανέλθει κανονικά, τα αντισηπτικά θα ξαναμπούν σε προσφορές και ο κόσμος θα συνεχίσει το δρόμο του.
Για τους φιλελεύθερους το επιχειρηματικό κέρδος δεν ήταν ποτέ ταμπού. Είναι κάτι ηθικό, είναι χρήσιμο, είναι θεμιτό. Το κέρδος που προκύπτει από την επιχειρηματικότητα σε μία ελεύθερη αγορά είναι η ποσοτικοποίηση της αξίας που μία επιχείρηση έχει προσθέσει στην ανθρώπινη κοινωνία. Τι είναι λοιπόν αυτό που μπορεί να κάνει το κέρδος ηθικά μεμπτό ώστε να μιλήσουμε για αισχροκέρδεια; Η κατάργηση των συνθηκών που κάνουν μία ελεύθερη αγορά.
Για να πάψει να υφίσταται ως τέτοιο, πρέπει να μην συντρέχουν οι προϋποθέσεις της ελεύθερης αγοράς. Συνοπτικά, αν υπάρχει ανταγωνισμός, προστασία των συναλλαγών από το κράτος δικαίου, και οι συναλλαγές γίνονται από δύο μέρη που συμβάλλονται ελεύθερα, έχουμε απλά επιχειρηματικό κέρδος. Αν κάτι από όλα αυτά δεν ισχύει, τότε ίσως μιλάμε για αισχροκέρδεια.
