Του Αλέξανδρου Σκούρα
Όσοι δεν ξέρετε τον Τόμας Σόουελ, χάνετε! Είναι ίσως ο αποτελεσματικότερος σήμερα εκλαϊκευτής των οικονομικών ιδεών, η πιο πειστική και λογική φωνή κριτικής έναντι των οικονομικών προτάσεων που διατυπώνει η αριστερά. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Μίλτον Φρίντμαν, ο Σόουελ διατυπώνει απλά λογικά επιχειρήματα, εύκολα κατανοητά ακόμη και από ανθρώπους χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις οικονομικών, που αποδομούν με πάταγο τα κελεύσματα των υποστηρικτών ενός ολοένα και μεγαλύτερου κράτους.
Στο βιβλίο του The Vision of the Anointed (Το όραμα των κεχρισμένων) του 1995, που θα είναι ευχής έργο να κυκλοφορήσει σύντομα και στα ελληνικά, καταγγέλλει όσους προωθούν μια κοσμοθεωρία που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο σε φαντασιώσεις και δήθεν καλές προθέσεις, αδιαφορώντας για τα εμπειρικά δεδομένα και τα πραγματικά αποτελέσματα της εφαρμογής των επιμέρους προτάσεών τους. Αυτοί οι “προφήτες από Τεφλόν” θεωρούν ότι η πραγματικότητα δεν τους αφορά από την στιγμή που οι προθέσεις τους είναι καλές και οι ιδέες τους υψιπετείς. Μια περιγραφή, που όσο να' ναι, θυμίζει πολλά πολιτικά πρόσωπα και στην Ελλάδα.
Ο Σόουελ λοιπόν πιστεύει πως υπάρχουν τρεις απλές ερωτήσεις που επαρκούν για να καταρρίψουν κάθε τέτοια πολιτική πρόταση: Σε σύγκριση με τι; Με τι κόστος; Ποια είναι τα εμπειρικά δεδομένα;
Το πρώτο ερώτημα καλεί τους πολιτικούς αιθεροβάμονες να συγκρίνουν τις προτάσεις τους με την πραγματικότητα. Κυρίως τους καλεί να αντιμετωπίσουν ένα πολύ συχνό και πολύ επικίνδυνο λογικό σφάλμα: ότι το κράτος για κάποιο μαγικό λόγο είναι απρόσβλητο από ατέλειες. Οι αιθεροβάμονες της αριστεράς είναι πάντα πρόθυμοι να εντοπίσουν τις ατέλειες της αγοράς, κλείνουν όμως τα μάτια μπροστά στις ατέλειες του κράτους. Κι όμως, τα εμπειρικά δεδομένα από τις μελέτες της Σχολής της Δημόσιας Επιλογής για παράδειγμα, εδώ και δεκαετίες δεν επιτρέπουν καμία τέτοια ψευδαίσθηση. Το κράτος - οι μηχανισμοί του και τα στελέχη του που έχουν τα ίδια κίνητρα που έχουν οι άνθρωποι παντού - είναι επιρρεπές σε λάθη. Και μάλιστα, τα λάθη που κάνει το κράτος έχουν πολύ πιο βαριές συνέπειες επί της οικονομίας, της κοινωνίας και των ατόμων, από τα λάθη των αγορών.
Το δεύτερο ερώτημα καλεί τους ευαγγελιστές του κρατισμού να μας απαντήσουν τι κόστος θα έχει η εφαρμογή των πολιτικών τους. Τους καλεί να εκτιμήσουν όχι μόνο το εμφανές κόστος, αλλά κι αυτό που φαίνεται δυσκολότερα: το κόστος ευκαιρίας και τις συνέπειες στα κόστη συναλλαγής. Οι κρατιστές συνήθως δεν ενδιαφέρονται γι' αυτά τα πράγματα. Στην Ελλάδα για παράδειγμα η Κυβέρνηση έσπευσε να αυξήσει το αποτύπωμα του κράτους με νέες προσλήψεις εν μέσω της κρίσης γιατί “ποιος δεν θέλει να βρουν δουλειά άνεργοι συμπολίτες μας;”. Το κόστος αυτής της πολιτικής, και κυρίως το αν οι διορισμοί αυτοί θα οδηγήσουν σε περισσότερους ανέργους από εκείνους που θα διοριστούν, είναι ψιλά γράμματα για όσους σπεύδουν να υπερασπιστούν ακόμη και τον Στάλιν ή τον Μάο με το επιχείρημα ότι “είχαν καλές προθέσεις”.
Το τρίτο ερώτημα, καλεί τους κρατιστές να μας παρουσιάσουν τα εμπειρικά δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζονται οι προτάσεις τους. Με άλλα λόγια: πού και πότε, σε ποιες πραγματικές κοινωνίες, η εφαρμογή αυτών των πολιτικών είχε στο παρελθόν θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία και την οικονομία; Οι φιλελεύθεροι μπορούμε εύκολα να μιλήσουμε για τα θετικά αποτελέσματα των ανοιχτών κοινωνιών - για τη μεγαλύτερη ευημερία των κοινωνιών που τις υιοθετούν, για το γεγονός ότι οι φτωχοί στις περισσότερο ελεύθερες χώρες έχουν 8 φορές μεγαλύτερα εισοδήματα απ' ό,τι στις λιγότερο ελεύθερες, για τον θετικό συσχετισμό της οικονομικής ελευθερίας με την ποιότητα της δημοκρατίας, την κατοχύρωση των δικαιωμάτων, την ισότητα των φύλων και ούτω καθεξής. Οι κρατιστές των “καλών προθέσεων”, τις περισσότερες φορές που καλούνται να δικαιολογήσουν γιατί οι πολιτικές τους δεν απέδωσαν ιστορικά τα αποτελέσματα που συνεχίζουν οι ίδιοι να διαφημίζουν δίνουν την όχι και τόσο πειστική απάντηση ότι “αυτό τότε δεν ήταν πραγματικός σοσιαλισμός”.
Τρεις απλές, πολύ απλές ερωτήσεις λοιπόν σε οποιονδήποτε ακόμη και σήμερα προτείνει περισσότερο κράτος: Σε σύγκρισή με τι; Με ποιο κόστος; Ποια είναι τα εμπειρικά δεδομένα; Έντεκα λέξεις αρκούν για να καταρρεύσει ο πύργος με τα τραπουλόχαρτα του κρατισμού.
