Η πανδημία του κορονοϊού οδήγησε πολλούς από μας να εργαζόμαστε αυτές τις μέρες από τα σπίτια μας. Για τους εξωστρεφείς, όσους από μας αποζητούν τη διά ζώσης συναναστροφή με άλλους ανθρώπους, η προσαρμογή είναι δύσκολη, παρά τα πολλά τεχνολογικά εργαλεία που διευκολύνουν τη ζωή και την εργασία μας. Για τους εσωστρεφείς, η προσαρμογή αυτή είναι μάλλον πιο εύκολη, όσο εύκολο είναι να κλείνεται κανείς στο σπίτι όχι επειδή το επέλεξε αλλά υποχρεωτικά και υπό αυτές τις συνθήκες.
Πάντως, εξωστρεφείς και εσωστρεφείς στις περισσότερες περιπτώσεις μπορούμε με κάποιες αναγκαίες αλλαγές να συνεχίσουμε να είμαστε παραγωγικοί. Κι αυτό, αντανακλά ένα ευρύτερο φαινόμενο που δεν αφορά μόνο αυτή τη δύσκολη, έκτακτη συγκυρία αλλά και την καθημερινή κανονικότητα.
Υπό κανονικές συνθήκες βέβαια, δεν έχουμε πολλούς λόγους να παρατηρήσουμε το ότι η αγορά και ο ευρύς και ελεύθερος καταμερισμός της εργασίας που τη χαρακτηρίζει, δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους με πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες όχι μόνο να επιδιώξουν την ευτυχία όπως οι ίδιοι την αντιλαμβάνονται, αλλά και μέσα από αυτή την προσπάθεια να δημιουργήσουν αξία για τους συνανθρώπους τους.
Σε μια αγορά που λειτουργεί ελεύθερα, οι εξωστρεφείς μπορούν να αναζητήσουν θέσεις εργασίας στις οποίες θα συναντούν καθημερινά άλλους ανθρώπους. Οι εσωστρεφείς, δουλειές που θα τους επιτρέπουν να αποφεύγουν την ενόχληση της συναναστροφής. Οι άνθρωποι με αναλυτικές δεξιότητες, θέσεις που θα τους δίνουν την ευκαιρία να χρησιμοποιούν τη λογική τους. Οι πιο αφηρημένα δημιουργικοί, δουλειές που τους επιτρέπουν να θέτουν σε εφαρμογή τα δικά τους ταλέντα. Και ούτω καθεξής.
Κι αυτό βεβαίως δεν είναι αυτονόητο. Σκεφτείτε πόσες λιγότερες επιλογές εργασίας είχαμε πριν την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, πόσες λιγότερες επιλογές είχαν οι παππούδες μας - για να μη μιλήσω για τις γιαγιάδες και τις προγιαγιάδες που σε πολλές περιπτώσεις είχαν μόνο την επιλογή των οικοκυρικών. Σκεφτείτε ακόμη για παράδειγμα τις ολοένα και περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης που ανοίγει η τεχνολογία και αγορά για ανθρώπους που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, παραδείγματος χάρη στον προγραμματισμό, οι οποίοι μόλις λίγες δεκαετίες πριν ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένοι όχι μόνο από την επαγγελματική, αλλά και ευρύτερα από την κοινωνική ζωή.
Ένα από τα σημαντικότερα κριτήρια προόδου της κοινωνίας λοιπόν είναι να μπορεί να δίνει την ευκαιρία σε όσο το δυνατόν περισσότερους και πιο διαφορετικούς μεταξύ τους ανθρώπους να προκόβουν υπηρετώντας ταυτόχρονα και τους συνανθρώπους τους. Ας είναι αυτή η δύσκολη περιπέτεια του κορονοϊού μια αφορμή να σκεφτούμε πόσο αναγκαία είναι η ελεύθερη αγορά σ’ αυτή τη βαθιά απελευθερωτική διαδικασία.
