Την Παρασκευή είχαμε μια σημαντική συμφωνία μεταξύ των δύο αντίπαλων παρατάξεων στην Λιβύη. Η κυβέρνηση Σάρατζ και η παράταξη Χάφταρ συμφώνησαν στην Γενεύη για οριστική κατάπαυση του πυρός, αποχώρηση όλων των ξένων μαχητών και μισθοφόρων από την χώρα, τερματισμό της στρατιωτικής παρουσίας τρίτων χωρών, επανέναρξη της παραγωγής πετρελαίου και έναρξη των συνομιλιών, στην Τυνησία, για τον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης εθνικής συμφιλίωσης. Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Τουρκία και πως σχετίζονται με τις εξελίξεις σε Συρία και Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ);
Η Τουρκία και προσωπικά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε επενδύσει στην σύρραξη στην Λιβύη διότι ο πόλεμος αυτός:
- Εξυπηρετούσε την εδραίωση της τουρκικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο
- Βοηθούσε στην προβολή της Τουρκίας ως μιας περιφερειακής υπερδύναμης η οποία έχει λόγο στα τεκταινόμενα στην Βόρειο Αφρική
- Έδινε ένα περαιτέρω όπλο στην Τουρκία για να εκβιάσει την ΕΕ και για να «κοντράρει» την Ρωσία
- Εξυπηρετούσε τα συμφέροντα που η Τουρκία έχει στην πετρελαϊκή βιομηχανία της Λιβύης και
- Ενίσχυε παράλληλα τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, τον στενότερο σύμμαχο της Τουρκίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Θα πρέπει να τονιστεί το εξής: η προσέγγιση της κυβέρνησης Σάρατζ με την πλευρά Χάφταρ αποτελεί μια αναπάντεχη εξέλιξη για την Τουρκία. Η Λιβύη δεν θα βασίζεται πλέον στην στρατιωτική βοήθεια της Τουρκίας, εφόσον τα συμφωνηθέντα τηρηθούν.
Το ερώτημα είναι τι θα κάνουν τα ηγετικά στελέχη της κυβέρνησης της Τρίπολης (Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας). Εντέλει θα παραιτηθεί ο Σάρατζ όπως είχε διαμηνύσει τον Σεπτέμβριο; Θα συμμετάσχει ο ίδιος στην οικουμενική κυβέρνηση που σχηματιστεί; Τι θα κάνει ο υπουργός Εσωτερικών Φάτι Μπασάγα ο οποίος είναι ο κατεξοχήν άνθρωπος της Τουρκίας στην Λιβύη; Είναι γεγονός ότι η Τουρκία ασκεί επιρροή στους εν λόγω πολιτικούς. Όμως αυτή την φορά, οι πολιτικοί της δυτικής Λιβύης δεν τορπίλισαν τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Αυτό ίσως οφείλεται στην πίεση που ασκήθηκε στον Σάρατζ από την διεθνή κοινότητα, αλλά και από τον λαό της Λιβύης ο οποίος έχει υπεισέλθει σε κόπωση μετά από έξι χρόνια πολέμου και ζει υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Ταυτοχρόνως είχαμε εξελίξεις και στο μέτωπο της Συρίας: Προ ολίγων ημερών η Τουρκία εκκένωσε το στρατιωτικό παρατηρητήριο/φυλάκιο Μορέκ στο νότιο άκρο της επαρχίας Ιντλίμπ στην βορειοδυτική Συρία. Το εν λόγω φυλάκιο είχε περικυκλωθεί από τις δυνάμεις του Άσαντ από το καλοκαίρι του 2019. Η Τουρκία έχει αποφασίσει την εκκένωση τριών ακόμη φυλακίων τα οποία είναι περικυκλωμένα από τις καθεστωτικές δυνάμεις. Ο Ερντογάν είχε διαμηνύσει ότι η Τουρκία δεν θα δεχτεί την υποχώρηση της ιδίας και των συμμάχων της πέραν των ορίων που προέβλεπε η συμφωνία για την Ιντλίμπ του 2016 μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Ένα μεγάλο τμήμα της επαρχίας Ιντλίμπ εντός των ορίων αυτών απελευθερώθηκε το καλοκαίρι του 2019 και τον Μάρτιο του 2020 από τις δυνάμεις του Άσαντ. Με την εκκένωση του παρατηρητηρίου η Τουρκία αποδέχεται και de facto (de jure το είχε ήδη αποδεχτεί τον Μάρτιο, με την συμφωνία Ερντογάν-Πούτιν) την κυριαρχία τού καθεστώτος επί των εδαφών αυτών καθώς και επί του αυτοκινητοδρόμου Μ5 ο οποίος είναι στρατηγικής σημασίας καθώς συνδέει το Χαλέπι (Αλέππο) με την πρωτεύουσα Δαμασκό.
Οι εξελίξεις στην Λιβύη και στην Ιντλίμπ επηρεάζουν την περιφερειακή πολιτική της Τουρκίας. Η συμφωνία για την Λιβύη μάλιστα αφήνει σημαντικό γεωστρατηγικό αποτύπωμα και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην Άγκυρα εφόσον τηρηθεί. Σε αυτή την συγκυρία και εφόσον επιβεβαιωθεί στην πράξη ότι αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού σε Συρία και Λιβύη, ο Ερντογάν αποφασίζει να επενδύσει στην κρίση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Μετά τις αναδιπλώσεις σε Λιβύη και Συρία, ο Ερντογάν, θέλοντας να διατηρήσει την φήμη του ως ενός ηγέτη περιφερειακής υπερδύναμης επενδύει αφενός το Ναγκόρνο Καραμπάχ και αφ’ ετέρου στην Ανατολική Μεσόγειο. Είτε το πιστεύουμε είτε όχι, το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι σημαντικότερο στην συνείδηση του τουρκικού λαού από τα ελληνοτουρκικά. Οι Τούρκοι τρέφουν μεγαλύτερη αντιπάθεια για τους Αρμενίους παρά για τους Έλληνες. Όχι μόνο σήμερα, αλλά διαχρονικά. Στην Τουρκία είναι πιο εύκολο να μιλήσεις για την Ελλάδα παρά για την Αρμενία και το Αρτσάχ.
Στον εν εξελίξει πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν η Τουρκία είναι ενεργή και ενισχύει σημαντικά το Μπακού με εξοπλισμούς, στρατιωτικούς συμβούλους και Σύρους μισθοφόρους. Η Τουρκία δεν βοηθάει το Αζερμπαϊτζάν μονάχα επειδή τα δύο κράτη έχουν πολύ στενές αδελφικές σχέσεις. Το βοηθάει επίσης διότι ο Ερντογάν χρειάζεται να έχει ένα μέτωπο στο οποίο θα επενδύσει ώστε να μπορεί να συνεχίσει τη νεο-οθωμανική του πολιτική και ρητορική και να αυξήσει την νομιμοποίηση του στο εσωτερικό της Τουρκίας λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζει με την οικονομία, την πανδημία και την μειωμένη δημοτικότητά του.
Τα γεγονότα στον Καύκασο αποτελούν το καλύτερο εναπομείναν εργαλείο τόνωσης των παντουρκικών και εθνικιστικών συναισθημάτων των Τούρκων σε μια περίοδο που η κυβέρνηση Ερντογάν βλέπει παντού εχθρούς: Από την Γαλλία και την ΕΕ μέχρι τον άξονα Ελλάδας – Κύπρου και από το αμερικανικό κατεστημένο και τον Καναδά μέχρι τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ. Το ίδιο ισχύει και στο εσωτερικό: ο Ερντογάν νιώθει να απειλείται από τους Κούρδους πολιτικούς του HDP μέχρι τους Γκιουλενιστές και από τους αριστερούς μέχρι τους ακτιβιστές Τούρκους δημοσιογράφους και πανεπιστημιακούς.
Συμπέρασμα: Φαινομενικά η υπερεπέκταση της Τουρκίας βλάπτει την χώρα, κυρίως οικονομικά αλλά και πολιτικά, αν αναλογιστούμε πόσοι Τούρκοι έχουν χάσει την ζωή τους στην Συρία και σε μικρότερο βαθμό, στο Ιράκ. Όμως αυτή η εξάπλωση της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Ερντογάν του οποίου ο απώτερος σκοπός είναι να διασφαλίσει το πολιτικό του μέλλον ως ένα είδος φύσει προέδρου της νεο-οθωμανικής Τουρκίας. Έτσι εξηγείται και η αλλαγή της πολιτικής του: Από μετριοπαθής μεταρρυθμιστής φιλοδυτικός πολιτικός έχει καταστεί ένας ισλαμιστής και εθνικιστής ημιδικτάτορας ο οποίος αποσταθεροποιεί την ευρύτερη γειτονιά της Τουρκίας.
Οι εξελίξεις σε Λιβύη και Συρία δεν επιτρέπουν στον Ερντογάν να υποστηρίξει τόσο έντονα την εθνικιστική, πανισλαμιστική ρητορική του, καθώς και την ρητορική του περί περιφερειακής ηγεμονίας. Φυσικά τα ζητήματα είναι εν εξελίξει. Δεν αποκλείεται μελλοντικά ο Ερντογάν να σημειώσει νίκες είτε στην Συρία είτε στην Ιντλίμιπ. Με την άμεση όμως ανάμειξη στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ δείχνει πως η Τουρκία είναι ακόμη μια περιφερειακή δύναμη η οποία υπερασπίζεται τους μουσουλμάνους τουρκογενείς λαούς και έχει λόγο στα τεκταινόμενα της περιοχής. Από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και από την Ουκρανία και ευρύτερη Μέση Ανατολή ως το Κέρας της Αφρικής.
