Του Αλέξανδρου Σκούρα
«Ίσως το σημαντικότερο γνώρισμα του ρίσκου είναι ότι είναι αναπόδραστο. Συγκεκριμένα άτομα, ομάδες ανθρώπων ή θεσμοί μπορούν να προστατευτούν από το ρίσκο - αλλά μόνο εις βάρος κάποιου άλλου που θα το αναλάβει. Για την κοινωνία, δεν υπάρχει κάποιος άλλος». Με αυτά τα λόγια ο Τόμας Σόουελ (αγαπημένος οικονομολόγος της στήλης) περιγράφει μία πραγματικότητα που ισχύει σε κάθε οικονομικό, πολιτικό ή κοινωνικό σύστημα. Το ρίσκο υπάρχει σε κάθε επένδυση, σε κάθε συναλλαγή και σε κάθε συνεργασία ασχέτως αν αυτές πραγματοποιούνται σε κομμουνιστικό, σοσιαλδημοκρατικό ή φιλελεύθερο περιβάλλον.
Από τη θεωρία στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι είτε αγοράζουμε μία κόκα κόλα από το περίπτερο, είτε ομόλογα του ελληνικού ή του γερμανικού κράτους, είτε καταθέτουμε λεφτά στην τράπεζα, είτε πληρώνουμε ασφαλιστικές εισφορές στο ΙΚΑ, είτε αγοράζουμε ταξίδια και διακοπές στα υπέροχα νησιά μας, αναλαμβάνουμε και τα ρίσκα που συνεπάγονται με τις επιλογές μας. Η κόκα κόλα μπορεί να είναι χαλασμένη, τα ομόλογα και οι καταθέσεις να δεχθούν «κούρεμα», το ΙΚΑ να μην εκπληρώσει τις υποσχέσεις του δίνοντάς μας συντάξεις πείνας, και η Thomas Cook να φαλιρίσει.
Οι χιλιάδες άνθρωποι που αυτές τις μέρες έχασαν λεφτά, ακύρωσαν τις διακοπές τους και ταλαιπωρήθηκαν στα αεροδρόμια, βίωσαν αυτή τη στυγνή πραγματικότητα από πρώτο χέρι. Το ίδιο συνέβη και με τους ομολογιούχους που είχαν επενδύσει στα ελληνικά ομόλογα, τους μεγαλοκαταθέτες στην Κύπρο το 2013 με το bail-in, και οι συνταξιούχοι μας στα χρόνια των μνημονίων. Όμως, και σε άλλα οικονομικά και πολιτικά συστήματα συνέβη το ίδιο. Στην Κίνα πέθαναν δεκάδες εκατομμύρια από το 1958 έως το 1962 επειδή το κράτος, στο οποίο οι Κινέζοι είχαν εμπιστευτεί τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας, πήρε τη μοιραία απόφαση να επιβάλλει την εκβιομηχάνιση έναντι της αγροτικής παραγωγής. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ο Στάλιν προκάλεσε αντίστοιχες καταστροφές όταν επέβαλλε την κολεκτιβοποίηση της αγροτικής παραγωγής και προσπάθησε να ελέγξει την παραγωγή σιτηρών στην Σοβιετική Ένωση.
Το επαναλαμβανόμενο μάθημα, που θα έπρεπε να γνωρίζει κάθε άνθρωπος σε αυτή τη γη, είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα που να προσφέρεται χωρίς ρίσκο. Και πάνω σε αυτή την παραδοχή θα μπορούσε κανείς να τραβήξει τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού. Στον σοσιαλισμό το ρίσκο ανάγεται σε κοινωνικό. Μπορεί οι καταστροφές να είναι λιγότερες στον αριθμό αλλά όταν συμβαίνουν επηρεάζουν ολόκληρη την κοινωνία γιατί δεν υπάρχει «κάποιος άλλος« να το αναλάβει. Στον καπιταλισμό το ρίσκο διασπείρεται και ενώ οι καταστροφές είναι συχνότερες, αρκετά συχνά είναι δημιουργικές (δηλαδή οδηγούν στην καινοτομία), ή αφορούν πολύ μικρότερο αριθμό ανθρώπων από ότι οι καταστροφές του κεντρικού σχεδιασμού.
Η οικονομική κρίση που ξέσπασε την προηγούμενη δεκαετία είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση μίας τρίτης κατηγορίας ρίσκου. Όταν η Αμερικανική κυβέρνηση επί Μπους και Ομπάμα ξελάσπωσε τις αυτοκινητοβιομηχανίες και ορισμένες τράπεζες, στην ουσία πήρε τα ρίσκα των ιδιωτών και τα κρατικοποίησε. Έτσι, πλήρωσαν όλοι αλλά από λίγο τις λανθασμένες επιλογές των επιχειρήσεων που ξελασπώθηκαν. Και για αυτό θα τους κρίνει η ιστορία, όχι μόνο για τα αποτελέσματα των επιλογών τους αλλά και για το προηγούμενο που δημιούργησαν.
