Του Αλέξανδρου Σκούρα
Μία ιδιαίτερα σημαντική, μοναδική στο είδος της, έρευνα δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα από το πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια (UPenn) με θέμα την αξιολόγηση των δεξαμενών σκέψης (think tanks) ανά τον κόσμο. Ο χώρος αυτός, σχετικά υπανάπτυκτος στη χώρα μας, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της παγκόσμιας πολιτικής και της ενημέρωσης γύρω από αυτή. Πριν προχωρήσουμε όμως στα αποτελέσματα, καλό θα ήταν να αποσαφηνίσουμε κάποιους όρους.
Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί που περιγράφουν μία δεξαμενή σκέψης. Ο James McGann του UPenn τις ορίζει ως οργανισμούς πολιτικής έρευνας, ανάλυσης, και επικοινωνίας που παράγουν πολιτική έρευνα, ανάλυση, και συμβουλές που επιτρέπουν σε πολίτες και πολιτικούς να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά τη δημόσια πολιτική. Υπάρχουν πολλών ειδών δεξαμενές σκέψης τις οποίες αναλύει η έρευνα του UPenn, όπως οι ανεξάρτητες και αυτόνομες, οι ημιαυτόνομες, οι κρατικές, οι ημικρατικές, οι πανεπιστημιακές, οι κομματικές, και οι επιχειρηματικές. Στη χώρα μας, αν και δεν είναι ευρέως γνωστό, έχουμε σχεδόν από όλες τις κατηγορίες δεξαμενών σκέψης που μάλιστα αριθμούν τις 46.
Στα ευρήματα της έρευνας, που φέρει τον τίτλο 2019 Global Go To Think Tank Index Report, βρίσκουμε αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία. Η ήπειρος με τις περισσότερες δεξαμενές σκέψης είναι η Ευρώπη, ακολουθούμενη από τη Βόρεια Αμερική και την Ασία. Οι ΗΠΑ αριθμούν 1871 δεξαμενές σκέψης, τρεισήμισι φορές περισσότερες από τη δεύτερη Ινδία (509).
Κορυφαίο think tank της περασμένης τριετίας αναδείχθηκε το Brookings Institution των ΗΠΑ το οποίο από φέτος θα χαρακτηρίζεται και ως κέντρο αριστείας από τον σχετικό δείκτη. Για το 2019, η τριάδα των κορυφαίων παγκοσμίως think tanks βρίσκει στην κορυφή της το Carnegie Endowment for International Peace (ΗΠΑ), δεύτερο το Bruegel (Βέλγιο), και τρίτο το French Institute of International Relations (IFRI) (Γαλλία).
Στην καθημερινή στήλη Think Tanks του Liberal και του ΚΕΦίΜ, έχετε συχνά τη δυνατότητα να ενημερώνεστε για το έργο που παράγουν ορισμένες από τις κορυφαίες δεξαμενές σκέψης παγκοσμίως που στο δείκτη των καλύτερων think tanks βρίσκονται στην πρώτη εκατοντάδα, όπως για παράδειγμα το Heritage Foundation (θέση 8), το Fraser Institute (θέση 14), το Cato Institute (θέση 20), το Institute of Economic Affairs (θέση 65) και το σουηδικό Timbro (θέση 92).
Σύμφωνα με την έρευνα ο αριθμός δημιουργίας νέων think tanks έχει μειωθεί παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι το εχθρικό θεσμικό περιβάλλον, η μείωση του φιλανθρωπικού ενδιαφέροντος για τη στήριξη των δραστηριοτήτων τους, και η μετακίνηση των χορηγών (κρατικών και ιδιωτικών) προς τη χρηματοδότηση συγκεκριμένων πρότζεκτ έναντι της επένδυσης σε ιδέες και οργανισμούς.
Στη χώρα μας το θεσμικό περιβάλλον για τις δεξαμενές σκέψης δεν είναι ιδιαίτερα φιλόξενο. Το κύριο πρόβλημα εντοπίζεται φυσικά στην κατηγορία των ανεξάρτητων και αυτόνομων όπου επικρατεί έντονη γραφειοκρατία, οι δωρεές υπέρ τους δεν εκπίπτουν από τη φορολογία (όπως συμβαίνει σε αρκετές άλλες χώρες), και γενικότερα στην έλλειψη γενικής γνώσης σχετικά με το ρόλο και τη χρησιμότητά τους.
Για το θέμα των δεξαμενών σκέψης έχω γράψει αρκετές φορές σε αυτή τη στήλη αλλά και αλλού. Εξάλλου είναι ο χώρος με τον οποίο ασχολούμαι επαγγελματικά στο μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής. Ως φορείς της κοινωνίας των πολιτών που δρουν ενδιάμεσα από τους πολίτες, τους πολιτικούς και τα μέσα ενημέρωσης, οι δεξαμενές σκέψης έχουν τεράστιες δυνατότητες για συμβολή στην πρόοδο και την ευημερία μίας χώρας. Είναι αρκετά μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ώστε να μην πιστώνονται το πολιτικό κόστος της εφαρμοσμένης πολιτικής αλλά και πολύ πιο άμεσα εμπλεκόμενες στον πολιτικό διάλογο από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Τα think tanks είναι φορείς αλλαγής στην κοινωνική, οικονομική, και πολιτική ζωή μιας χώρας και ως τέτοιοι πρέπει να λογίζονται ως απαραίτητα συστατικά μίας ανοιχτής κοινωνίας.
Ας ελπίσουμε ότι στη χώρα μας η νέα γενιά αναδυόμενων think tanks θα αντέξει στο χρόνο.
