Στα αγγλικά το “Σύνταγμα” λέγεται Constitution. Στα ελληνικά η λέξη constitution σημαίνει, πέραν του πολιτικού συντάγματος, κράση ενώ μπορεί να μεταφραστεί και ως σύσταση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό θα μπορούσε να πει κανείς. Το κύριο συστατικό μιας φιλελεύθερης, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι το Σύνταγμα. Η ισχύς και ο σεβασμός των πολιτών προς τους θεσμούς και τους νόμους που πηγάζουν από το Σύνταγμα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η κράση μιας πολιτείας. Η πολιτική διάρθρωση, η διάκριση των εξουσιών, και οι περιορισμοί που θέτουν οι πολίτες στην κρατική εξουσία αποτελούν τα βασικά συστατικά μίας ευνομούμενης κοινωνίας.
Στο θέμα του Συντάγματος είναι εύκολος ο αφορισμός, ειδικά από έναν φιλελεύθερο. Άλλωστε, από εκεί πηγάζουν αρκετά αρνητικά γνωρίσματα της σύγχρονης και ιδιαίτερα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Το τριτοκοσμικό άρθρο 16, που απαγορεύει το αυτονόητο δικαίωμα των πολιτών να παρέχουν και να λαμβάνουν τριτοβάθμια εκπαίδευση εκτός του στενού δημοσίου είναι σίγουρα ένα από αυτά. Το άρθρο 3, που καθορίζει τις σχέσεις εκκλησίας - κράτους είναι σίγουρα από τα άρθρα που δεν χωρούν σε μία φιλελεύθερη και ανοιχτή κοινωνία. Το άρθρο 17 που σε καμία περίπτωση δεν προστατεύει το ιερό δικαίωμα της ιδιοκτησίας από την κρατική παρεμβατικότητα είναι ακόμα ένα από τα πολλά αντιφιλελεύθερα άρθρα που θα ήταν καλύτερο να μην υπάρχουν. Δεν έχει νόημα η καταγραφή περισσότερων παραδειγμάτων διότι είναι πολλά. Αυτό που πρέπει να αναγνωρίσουμε είναι ότι το Σύνταγμά μας έχει προσφέρει κάτι ασυνήθιστο για τη χώρα, μία συνεχή δημοκρατική σταθερότητα εδώ και 45 χρόνια.
Όσο σημαντική και αν είναι αυτή η πολιτειακή ομαλότητα, δεν αρκεί για τους περισσότερους συμπολίτες μας. Χιλιάδες κάθε χρόνο πηγαίνουν στο εξωτερικό για σπουδές, χιλιάδες κλείνουν τις επιχειρήσεις τους και πάνε σε γειτονικές χώρες, χιλιάδες παιδιά πηγαίνουν σε σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες με τα θρησκευτικά σύμβολα σε κοινή θέα. Μην παρεξηγηθώ, δεν είμαι από τους αντικληριστές φιλελεύθερους ούτε και άθεος. Όμως, η θρησκευτική πίστη είναι βαθιά ατομική υπόθεση και η επιστροφή της στη σφαίρα του ατομικού θα ήταν μία σαφέστατη βελτίωση έναντι του status quo.
Η Συνταγματική Αναθεώρηση είναι μία από τις πολιτειακές λειτουργίες που συνήθως το κόμμα που ελέγχει την εκτελεστική εξουσία δεν έχει αρκετή δύναμη από μόνο του. Θα έλεγε κανείς ότι σοφά οι συντάκτες του Συντάγματος προέβλεψαν ότι για να αλλάξουν οι κανόνες του παιχνιδιού θα πρέπει να υπάρχει σημαντική πολιτική βούληση που να επιθυμεί την αλλαγή. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που ένα άρθρο δεν τίθεται προς αναθεώρηση, περνούν 10 ίσως και παραπάνω χρόνια μέχρι να υπάρξει ευκαιρία αναθεώρησής του. Έτσι, εγώ για παράδειγμα που δεν έχω κλείσει ακόμα τα 40, βλέπω για τρίτη φορά στη ζωή μου το άρθρο 16 να κρέμεται πάνω από το εκπαιδευτικό μας σύστημα σαν δαμόκλειος σπάθη. Βλέπω ακόμα μία γενιά ξενιτεμένων Ελλήνων που φεύγουν από την Ελλάδα επειδή το Σύνταγμα τους στερεί ευκαιρίες και προοπτικές. Βλέπω για τρίτη φορά τα μεγάλα ξένα πανεπιστήμια να επενδύουν σε άλλες χώρες για τη δημιουργία πανεπιστημιακών campus που θα μπορούσαμε να φιλοξενούμε εδώ, σε μία από τις μεγάλες γενέτειρες της επιστήμης και των τεχνών.
Το Σύνταγμα δεν έχει νόημα αν δεν είναι δεσμευτικό. Η αποτυχία των πολιτικών δυνάμεων να αλλάξουν τα επιζήμια για την ελευθερία και την ευημερία άρθρα του σημαίνει πως θα συνεχίσουμε για ακόμα δέκα χρόνια τον αγώνα της μεταρρύθμισης. Τουλάχιστον, ίσως αλλάξει προς το καλύτερο το άρθρο 3, έτσι για παρηγοριά. Κάτι είναι κι αυτό.
