Τους τελευταίους μήνες έχει επανέλθει στο προσκήνιο ο έντονος και καθημερινός πολιτικός και ακαδημαϊκός διάλογος αναφορικά με την αντιμετώπιση της επιθετικής εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.
Καθώς μιλάμε όμως για την αντιμετώπιση της τουρκικής προκλητικότητας και απειλής, θα πρέπει να κατανοήσουμε – και είναι βασική αρχή της εξωτερικής πολιτικής αυτό - γιατί δρα κατ’αυτόν τον τρόπο ο στρατηγικός μας αντίπαλος.
Πολλά έχουν γραφτεί, κατά καιρούς, για τα αίτια που οδηγούν ενίοτε το τουρκικό κράτος και σίγουρα σήμερα τον νυν Τούρκο Πρόεδρο στις γνωστές επιθετικές πολιτικές που ακολουθούν σε πολλές από τις γεωγραφικές περιοχές τουρκικού ενδιαφέροντος.
Η συζήτηση έχει βασιστεί στον καταφανή αναθεωρητισμό της Τουρκίας, την εμφάνιση του νεο-οθωμανισμού, το προσωπικό στοίχημα του Ερντογάν να καταστεί το ιστορικό πρόσωπο που θα συναγωνίζεται τον Μουσταφά Κεμάλ και φυσικά στις νέες γεωστρατηγικές συνθήκες στην ευρύτερη περιοχή, οι οποίες επιτρέπουν στην Τουρκία να δρα όπως δρα. Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνονται εξαιτίας της σταδιακής απομάκρυνσης των ΗΠΑ από την περιοχή, της έλλειψης μιας κοινής και αποφασιστικής ευρωπαϊκής πολιτικής, καθώς και της ανάδειξης άλλων περιφερειακών δυνάμεων με αναθεωρητικές τάσεις.
Έχει ξεχαστεί, ωστόσο, ένας πολύ σημαντικός παράγοντας ο οποίος διαχρονικά παίζει καθοριστικό ρόλο στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Το σύνδρομο περικύκλωσης από το οποίο διακατέχεται η Τουρκία. Το σύνδρομο αυτό βρίσκεται παντού: στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία της χώρας, στο διπλωματικό της σώμα, στις ένοπλες δυνάμεις και προπάντων στην τουρκική κοινωνία.
Ομολογώ πως αρχικά και εγώ δεν του έδινα την δέουσα σημασία. Η εμπειρία με διέψευσε. Πρόσφατα π.χ. παρακολούθησα την εκδήλωση που διοργάνωσε το ΕΛΙΑΜΕΠ για την Χάγη. Εκεί ο πρώην Πρωθυπουργός Γιώργος Α. Παπανδρέου επισήμανε το εξής: « Όταν αρχίσαμε τις συζητήσεις με τον Ισμαήλ Τζεμ ... είπε ότι εμείς (οι Τούρκοι) σας φοβόμαστε. Υπάρχει ένα Ορθόδοξο τόξο συμμαχίας. Ελλάδα – Κύπρος – Αρμενία – Ουκρανία -Ρωσία – Βουλγαρία. Μας έχετε περικυκλώσει. Και υπάρχει ο φόβος για μια τέτοια απειλή από την Ελλάδα και μια τέτοια πιθανή συμμαχία». Αυτό το επιχείρημα μοιάζει φαινομενικά αστείο. Τολμώ να πω, ωστόσο, ότι ο φόβος αυτός είναι απόλυτα πραγματικός, ανεξάρτητα από το αν εμείς τον θεωρούμε παράλογο.
Η εν λόγω φοβικότητα των Τούρκων «δικαιολογείται» και ιστορικά. Στην πιο κρίσιμη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας τους, στην κορύφωση της υπαρξιακής τους κρίσης και κατά την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας τους, η Ελλάδα «εισέβαλε» - κατά τα λεγόμενά τους– στην Μικρά Ασία και έφτασε στα περίχωρα της Άγκυρας.
Ένα βασικό συστατικό του συνδρόμου περικύκλωσης είναι και το λεγόμενο «σύνδρομο των Σεβρών». Υπάρχει ο διάχυτος φόβος στην τουρκική κοινωνία ότι κάποια στιγμή, με αλλαγή περιστάσεων, θα υπάρξει μια νέα Συνθήκη των Σεβρών η οποία θα κατακερματίσει την Τουρκία. Σε αυτό το σύνδρομο οφείλεται εν μέρει και η στάση της Άγκυρας στο κουρδικό ζήτημα, η τουρκική προκλητικότητα σε Αιγαίο και Θράκη, καθώς και η εμμονική άρνηση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Σε αυτό οφείλεται και η ανάγκη, που προκλητικά εκφράζουν οι Τούρκοι, για την εξασφάλιση ζωτικού χώρου στη Μεσόγειο.
Η πραγματικότητα βέβαια δεν ταυτίζεται με τις φοβικές φαντασιώσεις των Τούρκων. Είναι όμως γεγονός, ότι στην Τουρκία η προσέγγιση αυτή υπάρχει σε όλα τα επίπεδα. Αυτό οφείλεται κατά πολύ στην παραπληροφόρηση/προπαγάνδα, στην ψυχοσύνθεση των Τούρκων, αλλά και σε ορισμένες πολιτικές/ιστορικές συγκυρίες.
Όταν, για παράδειγμα, υπήρχε η αντίληψη, κατά καιρούς, ότι το PKK υποστηρίζεται από την Ελλάδα, τους Αρμένιους της διασποράς, την τότε Σοβιετική Ένωση, το Ιράν, τα μπααθικά καθεστώτα σε Συρία και Ιράκ, καθώς και από την κανταφική Λιβύη, το σύνδρομο της περικύκλωσης βρισκόταν σε έξαρση.
Το ίδιο συμβαίνει και με την ελληνική και κυπριακή πρωτοβουλία των συνεργασιών στην Ανατολική Μεσόγειο με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Ιορδανία κλπ η οποία στηρίζεται έμμεσα ή άμεσα από τις ΗΠΑ και την Γαλλία. Το εγχείρημα δε του EastMed αυξάνει το αίσθημα περικύκλωσης της Τουρκίας από τους αντιπάλους της.
Τα σύνδρομα αυτά δεν είναι ορθολογικά, δεν βασίζονται στον ρεαλισμό και στο μέτρο που οι συμπράξεις αυτές υπάρχουν, δεν αποτελούν την αιτία αλλά το αποτέλεσμα της τουρκικής επιθετικότητας. Η Τουρκία ξεχνάει τις γενοκτονίες των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, την εισβολή στην Κύπρο, τις διεκδικήσεις στο Αιγαίο και πιο πρόσφατα στην Ανατολική Μεσόγειο, την απόπειρα δημιουργίας μουσουλμανικού τόξου στα Βαλκάνια, την καταπίεση των Κούρδων, την εισβολή στην Συρία, αλλά και συνολικά την νεο-οθωμανική πολιτική που ασκεί.
Ακόμα και τελείως παράλογο να είναι το σύνδρομο περικύκλωσης της Τουρκίας, εμείς πρέπει να αντιληφθούμε το εξής σημαντικό: αν κατανοήσουμε τον αντίπαλό μας θα μπορέσουμε να τον αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα. Η επιθετικότητα της Τουρκίας πρέπει να αντιμετωπίζεται και όχι να προκαλείται υπερβάλλουσα έξαρσή της. Αυτό το έχουμε πληρώσει ακριβά. Η άμυνα μας είναι ισχυρή, αλλά δεν πρέπει να επιδιώκεται η στρατιωτική λύση στα εκκρεμή ελληνοτουρκικά ζητήματα. Αυτό θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο. Γι αυτό δεν πρέπει πιστεύω να κινούμεθα με υπερβάλλουσα επικοινωνιακή έμφαση σε πολιτικές που, ενώ φαινομενικά περικυκλώνουν την Τουρκία, ουσιαστικά δεν μας προσφέρουν κάποιο επιπλέον στρατηγικό πλεονέκτημα.Η επικοινωνιακές φανφάρες δεν ενισχύουν την αποτροπή οιουδήποτε κινδύνου σε αμυντικό επίπεδο.
Από την άλλη δεν πρέπει να επικρατεί φοβικότητα στην εξωτερική πολιτική. Δεν θα σταματήσουμε την προώθηση της στρατηγικής των συνεργασιών μας στην Ανατολική Μεσόγειο επειδή ενισχύει το σύνδρομο περικύκλωσης της Τουρκίας. Αλλά οι συνεργασίες αυτές πρέπει να είναι ισχυρές και όχι επικοινωνιακά προκλητικές. Μπορούμε επίσης να επικαλούμεθα την ανοιχτή μας πρόσκληση για την συμμετοχή και μιας ειρηνικής Τουρκίας στα τεκταινόμενα της Ανατολικής Μεσογείου, κάτι που θα βοηθούσε και στην επίλυση των μεταξύ μας ζητημάτων.
Καταλήγοντας, επαναλαμβάνω ότι είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε το πως σκέφτεται η Τουρκία και για ποιους λόγους έχει καταστεί η χώρα εκείνη η οποία με τις πολιτικές της αυξάνει συνεχώς την αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή μας. Σαφώς το ιδεολογικό υπόβαθρό της, καθώς και οι γεωπολιτικές συνθήκες διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Τα σύνδρομα ωστόσο της περικύκλωσης και των Σεβρών είναι εκείνα που ενισχύουν τα επιθετικά αντανακλαστικά της τουρκικής κοινωνίας. Τα σύνδρομα αυτά τονώνουν τον τουρκικό εθνικισμό, τον αναθεωρητισμό και αναδεικνύουν την επιθετικότητα ως το μοναδικό εργαλείο της εξυπηρέτησης των τουρκικών εθνικών συμφερόντων και της ασφάλειας του τουρκικού λαού.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η ελληνική εξωτερική πολιτική οφείλει να λάβει σοβαρά υπόψιν τα ζητήματα αυτά μη παραλείποντας έτσι τίποτα από εκείνα που συντελούν στην κατανόηση του τρόπου που σκέπτεται και δρα η Τουρκία. Γιατί το σύνδρομο περικύκλωσης από το οποίο πάσχει είναι βασικό συστατικό τόσο της ψυχολογίας όσο και της πολιτικής της.
