Ο Ιανουάριος του 1936 και η εποχή του Μεγάλου Τρόμου.
Ο ρόλος του Μπολσεβίκικου κόμματος στη διαμόρφωση ασφυκτικής ατμόσφαιρας για τη ρωσική διανόηση και κοινωνία.
Ο Ηγέτης ως πηγή και θεμελίωση της μίας, μοναδικής και απόλυτης αλήθειας. Το κόμμα ως φορέας της μίας, μοναδικής και απόλυτης αλήθειας.
Ποιος κρύβεται πίσω από το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πράβντα»; Ο Στάλιν, όπως λένε πολλοί ή κάποιος άλλος;
Τι συζητούσε ο Στάλιν με τον Βοροσίλοφ, τον Μόλοτοφ, τον Καλίνιν και άλλα ανώτατα στελέχη του Μπολσεβίκικου κόμματος στον ιδιωτικό κινηματογράφο του ηγέτη της ΕΣΣΔ μέσα στο Κρεμλίνο;
Έγγραφο Νο 31
Καταγραφή της συζήτησης του Ι. Β. Στάλιν, Κ. Ε. Βοροσίλοφ, Β. μ. Μόλοτοφ με τον Μπ. Σουμιάτσκι κατά τη διάρκεια της κινηματογραφικής προβολής της 29 Ιανουαρίου για την απολογιστική του εισήγηση στην Κ.Ε. του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκοι), το άρθρο στην «Πράντα» για τον Ντ. Ντ. Σοστακόβιτς, τον φορμαλισμό στη μουσική, το σενάριο της ταινία για το Ιππικό.
29 Ιανουαρίου 1936
Σύντομο σημείωμα της συζήτησης με τον Ιωσήφ Στάλιν 29/Ι-1936 (10 η ώρα νυχτερινή)
Άκρως απόρρητο
Παρόντες
Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς (Μόλοτοφ),
Κλιμέντι Γιεφρέμοβιτς (Βοροσίλοφ)
Αναστάσι Ιβάνοβιτ (Μικογιάν)
Και ο σύντροφος Έιχε.
Πριν την προβολή, όσο περιμέναμε την έλευση των συντρόφων, συζήτησα με τον Ι. Β. (Στάλιν) γενικά και οργανωτικά θέματα του κινηματογράφου. Του είπε ότι περιμένω πότε ο απολογισμός και τα σχέδιά μου θα συζητηθούν και να εξεταστούν στην Κ.Ε. και πότε θα εγκριθούν από το Σοβιέτ των Λαϊκών Κομισαρίων (κυβέρνηση)
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς (Στάλιν): αναφερόμενος στο ζήτημα της Έκθεσης μου στο Σ.Λ.Κ, είπε ότι πριν το εισάγει προς συζήτηση εκεί, θα πρέπει να εξεταστεί λεπτομερώς στην Κ.Ε. ώστε να μην τα τρέχοντας ζητήματα να μην επισκιάσουν τις προοπτικές αυτής του ιδιαίτερα σημαντικού έργου, στο οποίο έχουμε ήδη συσσωρεύσει ενδιαφέρουσα εμπειρία στην ανάπτυξη της τέχνης, εξοπλισμένης με την τεχνολογία της, η οποία της εξασφαλίζει καλύτερη οργανωτική υποδομή και μάλιστα μια συγκεκριμένη πειθαρχία των καλλιτεχνών. Για παράδειγμα, ανέφερε την κατάσταση στη μουσική, μια τάση ανάμεσα στους συνθέτες που οδήγησε τον Σοστακόβιτς στη σύγχυση και την αριστερίστικη κακοφωνία. Η κριτική μας ενθουσιάστηκε όμως μαζί του και τον εξύψωσε στα ουράνια. Εφόσον στον κινηματογράφο δεν δημιουργούνταν μόνο ταινίες αλλά και ρεαλιστική μουσική, συμπεριλαμβανομένων και μαζικών τραγουδιών, γιατί αυτό να μην μπορούμε να το πετύχουμε και στο μέτωπο τα μουσικής;
Κλιμέν Γιεφρέμοβιτς: (απευθυνόμενος στον Μπ. Σουμιάτσκι). Θεωρείτε πως στην «Πράντα» τέθηκε σωστό το ζήτημα, αναφορικά με τη μουσική του Σοστακόβιτς;
Μπορίς Σουμιάτσκι: Τέθηκε σωστά. Παλεύω για την ξεκάθαρη, χαρούμενη, δηλαδή ρεαλιστική μουσική εδώ και χρόνια. Έγραψα μάλιστα πολλές φορές, στο παρελθόν, για παράδειγμα, πριν από ένα χρόνο στην «Πράβντα». Από την άλλη πλευρά, αντιδικώ έντονα με τους συνθέτες, αναφορικά με το χαρακτήρα της μουσικής που στηρίζεται στο φολκλόρ, στις πηγές της λαϊκής και της καλύτερης κλασσικής μουσικής.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Ναι, το θυμάμαι το άρθρο στην «Πράντα». Έδινε σωστή γραμμή.
Στο μεταξύ ήρθε ο Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς και πήρε μέρος στη συζήτηση.
Μπορίς Σουμιάτσκι :Μας έδωσε αρκετές καλές συμφωνικές και τραγουδιστικές μελωδίες. Για παράδειγμα τα «Χρυσά όρη», «Η θυέλλα», η «Αεορόπολις», τα «Χαρούμενα παιδιά» και μια σειρά άλλων ενδιαφερόντων, ή θα έλεγα καλύτερα, σοβιετικών μαζικών τραγουδιών «Το πρωί συναντάμε τη δροσιά», το εμβατήριο από τα «Χαρούμενα παιδιά» και άλλα.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: «Το πρωί» είναι από τα «Χαρούμενα παιδιά». Σε αυτή την ταινία όλα τα τραγούδια είναι καλά, απλά, μελωδικά. Τα κατηγόρησαν ότι έχουν μεξικανική καταγωγή. Δεν ξέρω, πόσες κοινές νότες έχουν με τα λαϊκά μεξικανικά τραγούδια, αλλά, πρώτον, η ουσία των τραγουδιών είναι απλή, δεύτερον, ακόμη κι αν είναι δανεισμένα από το μεξικανικό φολκλόρ, δεν είναι άσχημα.
Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς: Όχι, για δάνεια από την μεξικάνικη μουσική κατηγόρησαν το «Το τραγούδι μας βοηθάει να χτίζουμε και να ζούμε». «Το πρωί» είναι όντως από την ταινία «Καταμετρητή». Ο Σοστακόβιτς το έχει γράψει;
Μπορίς Σουμιάτσκι : Ναι, είναι δικό του τραγούδι. Υποθέτω πως ο Σοστακόβιτς, όπως και η πλειοψηφία των συνθετών, μπορεί να γράψει καλή ρεαλιστική μουσική, υπό την προϋπόθεση ότι θα τους καθοδηγήσουμε.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Αυτό είναι το πρόβλημα. Δεν τους καθοδηγούν. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι πέφτουν στη ζούγκλα των ασυναρτησιών. Τους παινεύουν για αυτό, τους εξυμνούν. Τώρα πια όμως, όταν στην «Πράβντα» δόθηκε η εξήγηση, όλοι οι συνθέτες μας θα πρέπει να δημιουργούν μουσική ξεκάθαρη και κατανοητή και όχι ασάφειες και μυστήρια, στα οποία χάνεται το νόημα του έργου. Επιπλέον, θα πρέπει οι άνθρωποι να μπορούν να χειρίζονται τις μελωδίες. Σε ορισμένες ταινίες, για παράδειγμα, σας ξεκουφαίνουν. Η ορχήστρα παίζει, στριγγλίζει, κάτι φυσάει, κάτι άλλο σφυρίζει, ακούγεται ένα ποδοβολητό, πράγμα που σας εμποδίζει να παρακολουθήσετε τις σκηνές. Γιατί είναι τόσο έντονος ο αριστερισμός στη μουσική; Η απάντηση είναι μία: κανείς δεν παρακολουθεί, κανείς δεν προσδιορίζει τις απαιτήσεις απέναντι στους συνθέτες και τους διευθυντές ορχήστρας, ώστε να κάνουν ξεκάθαρη, μαζική τέχνη. Η Επιτροπή Τεχνών θα πρέπει να πάρει το άρθρο στην «Πράντα» και να το θεωρήσει ως πρόγραμμα για την μουσική τέχνη. Αν δεν το πάρει, δεν θα κάνει καλά. Η εμπειρία του κινηματογράφου ως προς αυτό το ζήτημα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη.
Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς: Ο Σουμιάτσκι έχει δίκιο. Μεταξύ των συνθετών δεν είναι όλοι αριστεριστές. Έχουμε τον Κνίπερ, τον Ντουναγιέφσκι.
Μπορίς Σουμιάτσκι: Τον Καμπαλέφσκι και άλλους. Υπάρχουν, φυσικά, ανάμεσά τους και ορισμένοι εκπρόσωποι των ασαφειών, λίγοι είναι όμως αυτοί οι σκληροπυρηνικοί. Αν δουλέψουμε πολύ μαζί τους, μπορούμε να αποφύγουμε τις κακοφωνίες και τις αποκλίσεις.
Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς: Αυτό λέμε. Το άρθρο σας δίνει όλα τα όπλα.
Κλιμέντ Γιεβρέμοφιτις: Χθες με τον Σουμιάτσκι και τα παλικάρια του διαβάζαμε και συζητήσουμε τα σενάρια για την ταινία «Το ιππικό». Δεν ήταν άσχημα για πρώτη εμπειρία. Κάναμε κάτι διορθώσεις. Ξεκαθαρίσαμε όμως ότι μια ταινία δεν αρκεί για αυτό το θέμα. Χρειαζόμαστε μια σειρά ταινιών και η κάθε μια με τη δική της ιστορία.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Φυσικά, δεν μας χρειάζεται μια γυμνή παράθεση των γεγονότων. Χρειαζόμαστε πλοκή, για να μπορούν οι άνθρωποι της νέας γενιάς να καταλάβουν την ουσία του Ιππικού και των γεγονότων εκείνων των καιρών.
Κλιμέντ Γιεβρέμοφιτις: Μας πρότειναν να δείξουμε αλά Σαίξπηρ ένα χρονικό των γεγονότων στην αλληλουχία τους.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Το χρονικό των γεγονότων δεν θα είναι ελκυστικό. Αν το κάνουμε όμως αλά Σαίξπηρ τότε αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι μεγάλη παραγωγή, με μεγάλους ηθοποιούς και ενδιαφέρουσα πλοκή.
Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς: Εξηγήσαμε στο δημιουργό αυτή την πρόταση.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Φυσικά, δεν αρκεί μια ταινία για αυτό το θέμα, χρειάζονται δύο ή καλύτερα, τρεις, τέσσερις.
Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς: Ας αρχίσουμε με τον «Καβαλάρη Νικήτα» που διαβάσαμε και στο μεταξύ θα ετοιμάσουμε κι άλλες.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Πρέπει να πάρουμε θέματα ανά περίοδο: «Η πολωνική επιχείρηση», «Η επιχείρηση κατά του Ντενίκιν» κλπ. Αφού διαλέξουμε για κάθε ταινία το πιο χαρακτηριστικό υλικό που να συνοψίζει όλη την περίοδο, μπορούμε να φτιάξουμε μεγάλες ταινίες, διαπαιδαγωγικές. Δεν χρειάζεται να τα βάλουμε όλα μαζί, στον λαβύρινθο της ψυχολογίας. Δεν χρειάζεται οι άνθρωποι να ασχολούνται με ανόητες φιλοσοφίες.
Μπορίς Σουμιάτσκι: Σκοπεύουμε να φτιάξουμε έτσι την πρώτη ταινία, ώστε να μην είναι μελαγχολική αλλά χαρούμενη, να μην έχει ψυχολογικά χάσματα, αλλά άνοδο, ανύψωση, να κυλάει σαν τραγούδι.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Όχι όμως σαν την μουσική από την ταινία «Εκατερίνα Ιζμαϊλοβα»:
Μπορίς Σουμιάτσκι: Σαν τραγούδι, συγκεκριμένα.
Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς: Μόνο μη νομίζετε πως είναι εύκολα αυτά τα θέματα.
Μπορίς Σουμιάτσκι: Όχι, Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς, από την αρχή τα θεωρήσαμε ως τα πιο δύσκολα, τα πιο περίπλοκα.
Όταν ήρθαν οι σύντροφοι Μικογιάν και Έιχε, άρχισε η προβολή της ταινίας «Επτά γενναίοι».
Την παρακολούθησαν καλά, παρατηρούσαν με προσοχή την εξέλιξη της πλοκής. Πολύ θερμά δέχτηκαν τον ήρωα Μολιμπόγκ (τον ηθοποιό Αλέινικοφ). Όλες σχεδόν οι ατάκες του προκαλούσαν γέλια.
Πριν αρχίσουν τα δραματικά μέρη, ο Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς με ρώτησε σιγανά: «Όλη η ταινία θα είναι μόνο για τις καθημερινές λεπτομέρειες της διαχείμασης;»
Μπορίς Σουμιάτσκι: Εξήγησα ότι στη συνέχεια υπάρχει μια επική εξέλιξη της πλοκής.
Και όντως την πτήση στην Αρανγκά, την επιστροφή, το άλμα της Οχριμένκο, την πορεία της, ιδιαίτερα την πορεία του Λετνικόφ και του Οψαλόν, τα παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Το τέλος της ταινίας έγινε δεκτό με ευχαρίστηση, αν και ορισμένοι σύντροφοι σημείωσαν την καθυστέρηση εξέλιξη της πλοκής (Οχριμένκο και Λέτνικοφ)
Η μουσική θεωρήθηκε σωστή, αν και σε ορισμένα σημείο το φορτίσιμο προκάλεσε εκνευρισμό. Παίνεψαν έντονα τους ηθοποιούς, ιδιαίτερα τον Αλέινικοφ, υπογράμμισαν το σωστά επιλεγμένο σύνολο. Μίλησαν για την ενδιαφέρουσα δουλειά του οπερατέρ, ιδιαίτερα όσον αφορά τα χειμερινά πλάνα (τοπία).
Γενικά η ταινία «Επτά γεννάιοι» θεωρήθηκε καλή, αγαθή, ενδιαφέρουσα. Κατά τη διάρκεια της προβολής διάφοροι σύντροφοι άρχισαν να σιγοτραγουδούν το τραγουδάκι της ταινίας.
Ο Μπορίς Σουμιάτσκι επέμεινε να δουν και την ταινία «Ντουμπρόφσκι». Την είδαν ευχάριστα. Πρόσεξαν το παίξιμο του Λιβάνοφ. Το παίξιμο του Μονάχοφ, εν μέρει του Γκαρντίν θεωρήθηκε υπερβολικά θεατρικό. Η ταινία αποτιμήθηκε θετικά ως «πολιτισμένη», «ενδιαφέρουσα».
Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς πρότεινε μόνο στο τέλος να δείξουμε τη σκηνή της «εκδίκησης» δηλαδή να δείξουμε πως οι χωρικοί κατέστρεψαν το κτήμα του Τροεκούροφ και πως λιντσάρισαν τον ίδιο.
Εγκωμίασαν πολύ ορισμένες φωτογραφίες. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης με τον Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς, πριν την έναρξη της προβολής συμφωνήσαμε τις επόμενες ημέρες να του δείξω ένα κομμάτι από την πρώτη ταινία με τρία χρώματα που είχαμε φτιάξει, την «Λίζα και τον λύκο».
Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτή την υπόθεση.
Στο τέλος για άλλη μια φορά ανταλλάξαμε απόψεις με τον Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς αναφορικά με την ταινία και τον καβαλάρη Νικήτα.
Ο Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς θεωρεί πως αν οι νεαροί σκηνοθέτες τα καταφέρουν κι εμείς (η Κρατική Διεύθυνση Κινηματοφράφου και η «Λένινφιλμ» τους καθοδηγήσουμε στιβαρά (αυτό το υπογράμμισε ιδιαίτερα ο Κλιμέντ Γιεφρέμοβιτς) μπορεί να φτιάξουμε μια καλή ταινία. Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει ο Λαβρένεφ και ορισμένοι άλλοι συγγραφείς να ετοιμάσουν σενάρια για δύο και για τρεις ακόμη ταινίες αυτής της σειράς.
Ρωσικό Κρατικό Αρχείο της Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας, Αρχείο 558, Ντοσιέ 829, Φύλλα 69 - 74
