Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Έχω ένα σκύλο. Οι αντιδράσεις του είναι παγιωμένες και αντανακλαστικές: στερεοτυπικές. Όταν μένει μόνος φοβάται, όταν τον χαϊδεύεις κουνάει την ουρά, όταν πας προς το ψυγείο ζητάει να φάει, όταν χτυπάει το τηλέφωνο αρχίζει και τρέχει σαν τρελός πάνω-κάτω, και ούτω καθεξής. Κάθε ερέθισμα έχει σαν αποτέλεσμα μία συγκεκριμένη, και πάντα την ίδια, συμπεριφορά εκ μέρους του. Δεν θα κουνήσει την ουρά του αν χτυπήσει το κινητό, και δεν θα τρέχει με έξαψη πάνω-κάτω σαν καλός φύλακας έτσι και τον αφήσεις μόνο.
Καλά κάνει. Αυτή είναι η ιδέα γύρω από την οποία είναι χτισμένος ο σκύλος. Το αντίθετο θα σήμαινε πως το σκυλί είναι άρρωστο.
Αυτή η ιδέα, η ιδέα γύρω από την οποία είναι χτισμένος ο σκύλος, είναι και η ιδέα γύρω από την οποία είναι χτισμένος ο φανατικός άνθρωπος. Γιατί και ο φανατικός έχει στερεοτυπικές αντιδράσεις στα πάντα. Δεν έχει σημασία αν μιλάμε για μπάλα ή για πολιτική. Ο φανατισμός είναι ο ίδιος, παντού. Έτσι, οποιοδήποτε εξωτερικό ερέθισμα έχει σαν αποτέλεσμα την ίδια πάντα αντίδραση εκ μέρους του, και μάλιστα με την ίδια ένταση.
Όπως ο σκύλος μου, πράττοντας ανορθολογικά, στενοχωριέται μέχρι θανάτου και κλαίει σπαρακτικά είτε όταν τον δένω έξω από το σουπερμάρκετ, από όπου ξέρει πολύ καλά ότι θα επιστρέψω το πολύ σε πέντε λεπτά, είτε όταν φεύγουμε όλοι από το σπίτι και μένει μόνος, οπότε αφήνεται να πιστέψει ότι ίσως τον εγκαταλείψαμε για πάντα, έτσι και ο φανατικός κραυγάζει, ωρύεται και πετά σάλια προς πάσα κατεύθυνση με οτιδήποτε «κακό» πέσει στην αντίληψή του. Με οποιοδήποτε ερέθισμα. Δεν τον χαρακτηρίζει καμία αίσθηση μέτρου και κλιμάκωσης, από τον νου του απουσιάζει κάθε δυνατότητα στάθμισης, η συμπεριφορά του δεν έχει ούτε ψιχίο ορθολογισμού.
Τώρα, τα ίδια ακριβώς με τον φανατικό κάνει και ο προπαγανδιστής. Ο επαγγελματίας ή αυτόκλητος προπαγανδιστής. Εξοκέλλει προς τον φανατισμό και αυτοπαγιδεύεται στις ξέρες του.
Απαραίτητη διευκρίνηση: δεν έχω τίποτε κακό με την προπαγάνδα. Τη «συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διάδοσης πολιτικών, θρησκευτικών και λοιπών ιδεών και απόψεων με σκοπό τον επηρεασμό της συνείδησης της κοινής γνώμης προς συγκεκριμένη κατεύθυνση και με συγκεκριμένους στόχους», σύμφωνα με το λεξικό. Η προπαγάνδα είναι η βάση της πολιτικής — και της επικοινωνίας και της διαφήμισης επίσης, πραγμάτων που μου αρέσουν επίσης. (Απροπό, η προπαγάνδα βρίσκεται εξ ορισμού και στη βάση της λογοτεχνίας).
Αλλά καθετί καλό κουβαλά, καθώς λένε, και τον σπόρο του αντιθέτου του. Και εκεί επάνω είναι που θέλει δουλειά. Πολλή δουλειά. Όχι εύκολη υπόθεση για τον καθένα δηλαδή.
Ο καθ' έξιν ή κατά συρροήν προπαγανδιστής καταντά, λίγο-λίγο και χωρίς να το καταλάβει, φανατικός. Ένας ακόμη θερμοκέφαλος δηλαδή, που έχει σε καθετί τις προκάτ, στερεοτυπικές αντιδράσεις ενός σκύλου. Χωρίς να το καταλάβει, ή —ακόμη χειρότερα— χωρίς να καταλαβαίνει, χωρίς να μπορεί να κατανοήσει τι σημαίνει αυτό για τους σκοπούς του, για την πολιτική που επιζητεί να εφαρμόσει. Χωρίς να καταλαβαίνει πόσο λάθος είναι.
Δείτε το, γιατί εκεί θα το καταλάβετε αμέσως —καθώς γίνεται απολύτως απροκάλυπτα—, στις αντιδράσεις στα social media επί οιουδήποτε θέματος είναι πολιτικό, ή μπορεί ή θα μπορούσε να νοηθεί ως τέτοιο. Εντέλει, σε οτιδήποτε έχει ενδεχομένως τα φόντα να εξυπηρετήσει το κόμμα που υποστηρίζουμε. Γιατί περί αυτού ο λόγος: δεν πολιτικολογεί κανείς στα κοινωνικά δίκτυα για την παγκόσμια ειρήνη, την ελεύθερη αγορά, το μονοκομματικό κράτος, τη σοσιαλδημοκρατία, ή τον βεγκανισμό? το κάνει αποκλειστικά και μόνο για το καλό του κόμματός του. Είτε από καθαρά ιδιοτελείς σκοπούς κινούμενος, είτε από μερικώς ιδιοτελείς: για να κερδίσει το κόμμα του την εξουσία ώστε να προωθήσει την παγκόσμια ειρήνη, την ελεύθερη αγορά, το μονοκομματικό κράτος, τη σοσιαλδημοκρατία, τον βεγκανισμό, ή οτιδήποτε.
Κατ' αυτά, οτιδήποτε και να υποπέσει στην αντίληψή του, ο φανατικός προπαγανδιστής, πράττοντας ανορθολογικά, θα κλαίει σπαρακτικά όπως ο σκύλος έξω από το σουπερμάρκετ. Είτε είναι τα ρητά του Τσιτσιπά η αφορμή, είτε ο θάνατος του Θέμου Αναστασιάδη, είτε ένα ομοφοβικό ξέσπασμα του Καμμένου, είτε η Συμφωνία των Πρεσπών, είτε οτιδήποτε, ο φανατικός προπαγανδιστής θα έχει μία, την ίδια πάντα, στερεοτυπική απόκριση στο ερέθισμα. Μία, την ίδια πάντα, και με την ίδια ένταση.
Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο μεγάλο λάθος για την επίτευξη των σκοπών της προπαγάνδας από αυτό. Από τη διάχυση δηλαδή των δυνάμεών μας σε όλο το πλάτος του πεδίου, από την προσπάθεια ταυτόχρονης κρούσης κάθε φάλαγγας και κάθε αμυντικής διάταξης του εχθρού.
Δεν μπορούμε να βάζουμε στην ίδια ζυγαριά το Μάτι και τα σαρδάμ του Τσακαλώτου. Δεν μπορούμε να μετράμε με το ίδιο μέτρο τα διαλυμένα και χωρίς ΜΕΘ νοσοκομεία με τις ομπρέλες και τα κινητά που αγοράζουν οι υπουργίνες εξόδοις των φορολογουμένων. Ή τη διάβρωση των θεσμών και τη συμφορά των πανεπιστημίων μας με τα κακά αγγλικά και τις αόρατες γραβάτες του Τσίπρα. Δεν είναι όλα της ίδιας αξίας, και δεν πρέπει να αναλισκόμαστε σε καθετί με την ίδια παραφορά. Η συντεταγμένη και αδιάκοπη επίθεση σε έναν μεγάλο, στρατηγικής αξίας στόχο αξίζει όσο δέκα γιουρούσια σε ελάσσονες στόχους και απομακρυσμένα φυλάκια. Οι φανατικοί της προπαγάνδας πέφτουν διαρκώς θύματα αντιπερισπασμών που προκαλούν μόνοι τους.
Δεν χρειάζεται τόση απουσία σύνεσης.
Ο Τσίπρας θα υποστεί πανωλεθρία στις ερχόμενες εκλογές για την οικονομία, το Μάτι και τις Πρέσπες. Όχι για τα υπόλοιπα, όχι για τα δεύτερα.
ΥΓ. Κάνει και κάτι ακόμη ο σκύλος μου: μας αγαπά, ό,τι και να κάνουμε. Γενικά τού συμπεριφερόμαστε καλά. Εδώ που τα λέμε, είναι μάλλον κακομαθημένος: πράγμα, επιτρέψτε μου, πολύ σωστό. Αλλά και να μην του συμπεριφερόμασταν καλά, πάλι θα μας αγαπούσε. Αυτή είναι η κεντρική, η πυρηνική ιδέα γύρω από την οποία είναι χτισμένος ο σκύλος. Ο σκύλος, και όχι ο πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Ο πολιτικοποιημένος άνθρωπος οφείλει να κάνει διακρίσεις. Σήμερα, αυτός που κυρίως κάνει λεπτές διακρίσεις και δεν φωνάζει δεξιά-αριστερά με την ίδια ένταση για καθετί δεν είναι ένας κάποιος μετριοπαθής οπαδός — είναι ο Μητσοτάκης.
