Η μεγάλη πτώση των χρηματιστηρίων αυτές τις μέρες που κατά πάσα βεβαιότητα οφείλεται στην εξάπλωση του κορονοϊού, προκάλεσε μεταξύ άλλων μια συζήτηση περί της ορθολογικότητας της αγοράς. Διαβάσαμε για παράδειγμα ότι οι αγορές δεν λειτουργούν δίκαια, δεν λειτουργούν αντικειμενικά, δεν πιάνουν τα σημεία της ισορροπίας όπως προβλέπουν κάποιες φιλικές σ’ αυτές οικονομικές θεωρίες, ότι είναι υπερβολικά περίπλοκες.
Το ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ακούγονται όλα αυτά, νομίζω δεν χρειάζεται να επισημανθεί. Αυτό που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι όλα τα παραπάνω τα διατύπωσε με τον καλύτερο, πειστικότερο και πιο επιστημονικώς άρτιο τρόπο όχι κάποιος εχθρός των αγορών, αλλά αντιθέτως ένας από τους θερμούς υποστηρικτές τους: ο Φρίντριχ Χάγιεκ.
Για τον Χάγιεκ λοιπόν, οι αγορές δεν είναι δίκαιες, γιατί δεν είναι υποκείμενα ηθικής και δράσης. Δίκαιοι μπορεί να είμαστε εσείς κι εγώ, για παράδειγμα ως προς το πώς θα μοιράσουμε ένα γλυκό σε δύο παιδιά. Μια διαδικασία μπορεί να παράγει αποτελέσματα που μας αρέσουν ή δεν μας αρέσουν, αλλά δεν είναι ούτε δίκαιη, ούτε άδικη.
Ούτε βεβαίως είναι αντικειμενική η αγορά. Αντιθέτως, τα αποτελέσματά της παράγονται ως συνάρτηση των ανά πάσα στιγμή υποκειμενικών προτιμήσεων, γνώσεων και απόψεων όσων μετέχουν σ’ αυτήν.
Ούτε όμως παράγει σημεία ισορροπίας. Αντιθέτως, κάθε δράση στην αγορά προϋποθέτει μια ανισορροπία: ότι εγώ θα δω ότι υποκειμενικά, για μένα, η αξία του να αγοράσω κάτι είναι μεγαλύτερη από τα χρήματα που θα δώσω για να το αποκτήσω - και εσείς που θα μου το πουλήσετε, να δείτε ακριβώς το αντίστροφο.
Είναι λάθος, τονίζει ο Χάγιεκ να βλέπουμε την αγορά ανθρωπομορφικά, να τις αποδίδουμε χαρακτηριστικά, αρετές και ελαττώματα που αρμόζουν μόνο σε άτομα, σε υποκείμενα σκόπιμης δράσης - και η δικαιοσύνη και η ορθολογικότητα είναι ανάμεσα σ’ αυτά. Όπως επίσης είναι λάθος να βλέπουμε την αγορά στατικά, ως μια εξίσωση που καλούμαστε να εξισορροπήσουμε. Προϋπόθεση της αγοράς είναι η δυναμική ανισορροπία, ο εντοπισμός των ευκαιριών για δημιουργία ολοένα και μεγαλύτερης αξίας.
Ποιο το νόημα λοιπόν να υποστηρίζουμε τις αγορές αν δεν είναι ούτε δίκαιες, ούτε ορθολογικές, ούτε εξισορροπιστικές; Ότι απ’ όλους τους άλλους τρόπους που έχουμε δοκιμάσει είναι ο αποτελεσματικότερος για τη συμπύκνωση και τη διάδοση της γνώσης στην κοινωνία και για τον συντονισμό των επιμέρους ατομικών μας σχεδίων - είναι ο τρόπος που μας επιτρέπει να κάνουμε τα περισσότερα απ’ όσα θέλουμε, με το μικρότερο κόστος.
Και κάτι τελευταίο: όσοι διεκτραγωδούν την απουσία ανθρώπινων αρετών από τις αγορές, οφείλουν να παρουσιάζουν ταυτόχρονα εναλλακτικές προτάσεις. Ξέρετε όμως κάτι; Ακόμη και σε εξαιρετικά δύσκολες και ασυνήθιστες περιστάσεις η αγορά αποδίδει καλύτερα αποτελέσματα απ’ ό,τι τα καλή τη πίστει παρεμβατικά μέτρα διόρθωσής της. Αν δεν με πιστεύετε, ψάξτε και διαβάστε τα εξαιρετικά άρθρα του Steven Horwitz με θέμα το πώς ακόμη και τα μέτρα αντιμετώπισης της “αισχροκέρδειας” σε συνθήκες φυσικών καταστροφών δημιουργούν τεχνητές ελλείψεις που εντέλει βλάπτουν περισσότερο εκείνους ακριβώς που θέλουν να βοηθήσουν.
Οι αγορές λοιπόν δεν είναι τέλειες. Αυτό το έχουμε υπογραμμίσει πρώτοι εμείς οι φιλελεύθεροι. Δείξτε μας όμως τι καλύτερο υπάρχει για την προώθηση της ανθρώπινης ελευθερίας, ευημερίας και αξιοπρέπειας - και εμείς πρόθυμα θα το δεχτούμε.
