Σαν σήμερα το 1723 γεννήθηκε ο πατέρας της οικονομικής επιστήμης, Άνταμ Σμιθ. Η επίδρασή του έργου του υπήρξε τεράστια, και δεν περιορίζεται στους φιλελεύθερους στοχαστές, μεταξύ τον οποίων δικαίως ο ίδιος συγκατελέγεται καταλαμβάνοντας περίοπτη θέση - ακόμη και ο μαρξισμός, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το οικονομικό του μέρος, οφείλει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ύπαρξή του στις θεμελιώδεις ιδέες που πρώτος διατύπωσε συστηματικά ο μεγάλος αυτός Σκωτσέζος φιλόσοφος. Με αφορμή λοιπόν την επέτειο της γέννησής του, ακολουθούν επιγραμματικά πέντε από τις σημαντικότερες και επιδραστικότερες ιδέες του Άνταμ Σμιθ με διαχρονική επικαιρότητα.
1, Το αόρατο χέρι
Στην οικονομία της αγοράς δεν εξαρτούμε, υπογραμμίζει ο Άνταμ Σμιθ, την ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών μας από τη φιλανθρωπία των συνανθρώπων μας, αλλά από ένα πολύ ισχυρότερο κίνητρο - την επιθυμία τους να εξυπηρετήσουν το δικό τους συμφέρον. Το αόρατο χέρι της αγοράς, δηλαδή οι εξελιγμένοι θεσμοί που συντονίζουν τα επιμέρους ατομικά σχέδια, υποχρεώνουν ακόμη και τον πιο κακότροπο να σκέφτεται με ποιον τρόπο θα δημιουργήσει αξία για τους συνανθρώπους του ικανοποιώντας τις επιθυμίες τους.
2. Η ενσυναίσθηση
Και παρά τους απαισιόδοξους, οι άνθρωποι στην πολύ μεγάλοι πλειονότητά μας δεν είμαστε υπολογιστικές μηχανές που ενδιαφέρονται να μεγιστοποιήσουν τις υλικές τους απολαβές. Είμαστε εκ κατασκευής όντα κοινωνικά, που συναισθανόμαστε τον πλησίον, χαιρόμαστε με τη χαρά του και λυπούμαστε με τη λύπη του, και η ευτυχία των συνανθρώπων μας είναι μια σημαντική προϋπόθεση της δικής μας ευτυχίας.
3. Η ελεύθερη αγορά
Η ελεύθερη αγορά λοιπόν που λειτουργεί υπό τους κατάλληλους κανόνες, είναι η αποτελεσματικότερη διαρρύθμιση για την ατομική και τη συλλογική ευτυχία και ευημερία. Η εργατικότητα, η δημιουργικότητα, το ταλέντο του καθενός μας αξιοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο όσο περισσότερο είμαστε σε θέση να τα διαθέσουμε ελεύθερα στους συνανθρώπους μας. Και αντιστρόφως, το βαρύ χέρι του κράτους στην οικονομική ζωή δημιουργεί φτώχεια, δυστυχία και υποτέλεια.
4. Ο καταμερισμός της εργασίας
Άλλωστε, όσοι περισσότεροι σχετιζόμαστε με τους εθελούσιους και συνεργατικούς δεσμούς της αγοράς, τόσο περισσότερο μπορεί ο καθένας μας να επικεντρωθεί σ’ αυτό που είναι πραγματικά καλύτερος, σ’ αυτό δηλαδή που δημιουργεί τη μεγαλύτερη αξία για τους συνανθρώπους του. Ο καταμερισμός της εργασίας είναι το δυναμικό εργαλείο βελτίωσης της ανθρώπινης συνθήκης, είναι η προϋπόθεση του πολιτισμού. Κι αυτή η ηχηρή αλήθεια φυσικά δεν αφορά μόνο την έκταση που περικλείεται στα σύνορα του εκάστοτε κράτους.
5. Η εξουσία
Σ’ αυτή την συνθήκη, ο προσήκων ρόλος των φορέων της εξουσίας περιορίζεται στα απαραίτητα, και ιδίως στη διασφάλιση των λίγων εκείνων πραγμάτων που δεν μπορούμε να παραγάγουμε αποτελεσματικά μέσω της αγοράς, μεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση έχουν η ειρήνη, η ασφάλεια, η δικαιοσύνη. Σφάλλει εγκληματικά όποιος πιστεύει ότι δικαιούται και μπορεί να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως πιόνια σε μια σκακιέρα. Η ελευθερία είναι ταυτόχρονα σύμφυτη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας.
Τα δύο μεγαλειώδη έργα του Άνταμ Σμιθ, ο Πλούτος των Εθνών και η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων θα μείνουν τεκμήρια της μεγαλοφυίας του και αθάνατη παρακαταθήκη για όλους τους φίλους της ελευθερίας στον κόσμο μας ανά τους αιώνες.
