Η γειτονιά μας, η Ανατολική Μεσόγειος πολύ συχνά απασχολεί τον διεθνή τύπο και φυσικά τα σημαντικά κέντρα εξουσίας. Η θάλασσα αυτή έχει σημαντική στρατηγική αξία και πάντοτε αποτελούσε πόλο έλξης των μεγάλων δυνάμεων, καθώς και ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ περιφερειακών ή μη δυνάμεων. Τα πράγματα σήμερα δεν έχουν αλλάξει. Το 2020, με την έντονη παρουσία αμερικανικών, ρωσικών, γαλλικών, ελληνικών, τουρκικών, αιγυπτιακών, ακόμη και γερμανικών πολεμικών πλοίων, η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται μια από τις πιο στρατιωτικοποιημένες θάλασσες του κόσμου.
Ας δούμε λοιπόν τι συμβαίνει:
1. Γιατί η Αν. Μεσόγειος είναι τόσο σημαντική;
Ένας βασικός λόγος είναι η γεωγραφική της θέση. Βρίσκεται εκεί που σμίγουν η Δύση με την Ανατολή, αλλά και ο Βορράς με το Νότο. Από αρχαιοτάτων χρόνων, όποιος ήλεγχε την Αν. Μεσόγειο ήλεγχε και τις θαλάσσιες διαδρομές οι οποίες ήταν και είναι σημαντικές για το εμπόριο, τις μεταφορές και, πιο πρόσφατα, την ενέργεια. Στην Αν. Μεσόγειο βρίσκονται δύο από τις τρεις πύλες εισόδου/εξόδου από και προς τη Μεσόγειο: ο Βόσπορος και το Σουέζ. Την σύγχρονη εποχή και κυρίως μετά το άνοιγμα του Σουέζ, η αξία της περιοχής έχει αναβαθμιστεί. Βρίσκεται μια ανάσα από τη Μέση Ανατολή όπου διακυβεύονται τα συμφέροντα πολλών ισχυρών χωρών, διαθέτει ενεργειακούς πόρους και απ’ αυτήν περνάει η θαλάσσια διαδρομή του Νέου Δρόμου του Μεταξιού. Με λίγα λόγια, η Αν. Μεσόγειος είναι σημαντική για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία.
2. Ποιοι ήταν ιστορικά οι κύριοι παίκτες στην περιοχή;
Όπως προαναφέρθηκε, από την αρχαιότατη εποχή, η Μεσόγειος και δη η Ανατολική Μεσόγειος αποτελούσε ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της κάθε εποχής. Στα αρχαία χρόνια είχαμε τον ανταγωνισμό Ελλήνων και Φοινίκων. Μετά, την διαμάχη του Βυζαντίου και έπειτα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις ιταλικές πόλεις-κράτη και τους υπόλοιπους «Λατίνους», Φράγκους και λοιπούς καθολικούς Ευρωπαίους. Στην συνέχεια, μετά από την σύντομη πρωτοκαθεδρία της Γαλλίας, καθιερώθηκε η βρετανική κυριαρχία. Η Ρωσική Αυτοκρατορία προσπάθησε να ανατρέψει την κυριαρχία αυτή για να πετύχει την πολυπόθητη έξοδο στις «θερμές θάλασσες» της Μεσογείου. Η Ανατολική Μεσόγειος ήταν ίσως ο σημαντικότερος κρίκος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, καθώς συνέδεε την μητρόπολη με την Ινδία, την σημαντικότερη βρετανική κτήση. Εξού και η κατοχή της Κύπρου και της Αιγύπτου και στην συνέχεια της Παλαιστίνης. Μεταπολεμικά, η Ανατολική Μεσόγειος αποτέλεσε ένα από τα μέτωπα του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Η αμερικανική υπεροχή στις θάλασσες εξασφάλισε την κυριαρχία των ΗΠΑ στην περιοχή.
3. Γιατί οι ΗΠΑ μειώνουν την παρουσία τους στην περιοχή;
Σήμερα, η αμερικανική παρουσία στην περιοχή έχει μειωθεί σημαντικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η προσοχή των Αμερικανών έχει στραφεί σε άλλες θαλάσσιες περιοχές. Πιο συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ έχουν επικεντρωθεί στον Περσικό Κόλπο για να αντιμετωπίσουν το αναθεωρητικό Ιράν, καθώς και στη Νότια Σινική Θάλασσα με σκοπό να αποτραπεί η εκεί επιδιωκόμενη κινεζική κυριαρχία. Φυσικά, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να είναι η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη του κόσμου και αν το κρίνουν αναγκαίο θα επιστρέψουν στην περιοχή.
4. Θάλασσα ευκαιριών ή θάλασσα αστάθειας;
Από τη μία, υπάρχουν σημαντικές εστίες αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή. Η Συρία και η Λιβύη αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, όμως δεν είναι τα μοναδικά: Η αστάθεια του Λιβάνου, το μεταναστευτικό/προσφυγικό, οι συγκρούσεις Ισραήλ – Παλαιστινίων και η αναθεωρητική Τουρκία προκαλούν τριγμούς στην περιφερειακή ασφάλεια, σταθερότητα και ειρήνη. Από την άλλη, ακτίνες αισιοδοξίας φέρνουν οι συνεργασίες στην περιοχή. Οι πρωτοβουλίες Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου και Ισραήλ αποτελούν ένα χαρακτηριστικό δείγμα προσπάθειας για την σταθερότητα στην περιοχή. Όμως για να κάνουμε λόγο για μια σταθερή Ανατολική Μεσόγειο πρέπει πρώτα να τερματιστούν οι πόλεμοι στην περιοχή και να λυθούν οι εκκρεμότητες μεταξύ των κρατών.
5. Ποιες αναθεωρητικές δυνάμεις διεκδικούν σήμερα την Αν. Μεσόγειο; - Ρωσία
Μετά την σταδιακή αποχώρηση των ΗΠΑ από την Αν. Μεσόγειο υπάρχει ένα κενό ισχύος στην περιοχή. Το κενό αυτό επιθυμούν να καλύψουν η Ρωσία και η Τουρκία. Η Ρωσία διαχρονικά έχει θέσει ως στρατηγικό στόχο την κάθοδο στα «θερμά ύδατα» της Μεσογείου. Με το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου πολέμου, η Μόσχα άδραξε την ευκαιρία να αυξήσει την παρουσία της στην περιοχή με την επαναφορά του ελέγχου ναυστάθμου στην πόλη Tartus, καθώς και με την απόκτηση της αεροπορικής βάσης Khmeimim κοντά στην πόλη της Λαττάκεια. Η στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην Συρία αναβάθμισε και τον ρόλο της χώρας αυτής στη Μεσόγειο. Τον ρόλο αυτόν η Ρωσία προσπαθεί σήμερα να αναβαθμίσει περαιτέρω με την παρουσία της στην Λιβύη. Η Μόσχα στηρίζει τον στρατάρχη Χάφταρ και έχει στείλει μισθοφόρους της Βάγκνερ στα ανατολικά και νότια της χώρας αυτής. Η παρουσία αυτή δεν στοχεύει μόνο στον έλεγχο των πετρελαιοπηγών της Λιβύης ή στην πίεση της ΕΕ, αλλά στοχεύει και στην αύξηση της ρωσικής παρουσίας στη Μεσόγειο.
6. Ποιες αναθεωρητικές δυνάμεις διεκδικούν σήμερα την Αν. Μεσόγειο; - Τουρκία
Όσον αφορά στην Τουρκία, αυτή επιθυμεί διακαώς την έξοδο στη Μεσόγειο. Η επιθυμία αυτή αποτυπώνεται στην ρητορική περί «Γαλάζιας Πατρίδας». Η Τουρκία έχει αναθεωρητικές και ηγεμονικές τάσεις: η αποστολή γεωτρύπανων και πολεμικών πλοίων στην κυπριακή ΑΟΖ, η αποστολή ερευνητικών και πολεμικών πλοίων στις περιοχές του Καστελλόριζου, της Ρόδου και της Κρήτης και η υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας με την Λιβύη δείχνουν τις προθέσεις της Τουρκίας για κυριαρχία στη Μεσόγειο. Η Τουρκία προσπάθησε να ασκήσει μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή και με τον πολιτικό έλεγχο της Αιγύπτου και της Συρίας, αλλά απέτυχε. Τέλος, ο σχέσεις που η Τουρκία έχει αναπτύξει με την παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας δεν ενισχύει την παρουσία της στη Μεσόγειο καθώς η Λωρίδα της Γάζας είναι περιθωριοποιημένη από την ισχυρή παρουσία του Ισραήλ στην περιοχή.
7. Γιατί η Γαλλία αυξάνει την παρουσία της στη Μεσόγειο;
Το τελευταίο διάστημα οι Γάλλοι έχουν αυξήσει σημαντικά την παρουσία τους στην περιοχή. Ο Γάλλος πρόεδρος δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση μια Ανατολική Μεσόγειο όπου θα κυριαρχούν η Τουρκία ή/και η Ρωσία. Είναι βέβαιος ότι σε περίπτωση που τα κράτη αυτά πάρουν το πάνω χέρι στην περιοχή, θα εκβιάσουν ή θα απειλήσουν με μεγαλύτερη ευκολία την Ευρώπη. Ο Ε. Μακρόν προσπαθεί να μετατρέψει την Γαλλία στην σημαντικότερη δύναμη της Ευρώπης και της ευρύτερης περιοχής. Θέλει να εκμεταλλευτεί το κενό ισχύος που υπάρχει στην Ανατολική Μεσόγειο και να εμποδίσει την περαιτέρω αύξηση της παρουσίας αναθεωρητικών δυνάμεων στην περιοχή.
Έχοντας την κληρονομιά μιας αποικιοκρατικής δύναμης θέλει να αποκαταστήσει την χαμένη αίγλη της Γαλλίας στην περιοχή, ικανοποιώντας παράλληλα και τους ψηφοφόρους του, σε μια περίοδο που η δημοφιλία του έχει φτάσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρόσφατες πρωτοβουλίες Μακρόν στην Ανατολική Μεσόγειο υποστηρίχθηκαν από την αντιπολίτευση και γενικότερα από τους Γάλλους πολίτες. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι η Γαλλία έχει συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο εξαιτίας της δραστηριοποίησης της γαλλικής ενεργειακής εταιρίας Total στα τεμάχια 6 και 11 της κυπριακής ΑΟΖ.
8. Πως η Γαλλία προσπαθεί να ενισχύσει την παρουσία της στην Αν. Μεσόγειο;
Παίρνει θέση στην λιβυκή σύρραξη υπέρ του αντιπάλου της Τουρκίας Χάφταρ, υποστηρίζει την Κύπρο και ενισχύει με στρατιωτικούς εξοπλισμούς την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Ταυτοχρόνως, αυξάνει την δική της στρατιωτική παρουσία στην περιοχή και προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή (επίσκεψη Μακρόν στον Λίβανο, στρατιωτική παρουσία στην ανατολική Συρία κλπ.)
9. Ποια η θέση της Ελλάδας σε όλα αυτά;
Επομένως, στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν τρεις δυνάμεις οι οποίες διεκδικούν την πρωτοκαθεδρία στην περιοχή: η Τουρκία, η Ρωσία και η Γαλλία. Η Ελλάδα, συντάσσεται ανοιχτά στο πλευρό της Γαλλίας. Αυτό γίνεται αφενός διότι η γαλλική παρουσία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ελλάδος, ήτοι τον περιορισμό της Τουρκίας και αφετέρου, διότι είμαστε μια ευρωπαϊκή χώρα η οποία επιδιώκει την σταθερότητα στην περιοχή.
Όμως δεν μένουμε στην σύμπραξη με την Γαλλία. Βρισκόμαστε σε ανοιχτό διάλογο και σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, ιδρύουμε και συμμετέχουμε σε τυπικούς και άτυπους περιφερειακούς οργανισμούς (EastMed Gas Forum, EuroMed 7) και προωθούμε την επίλυση διμερών ζητημάτων (οριοθέτηση με Αίγυπτο και Ιταλία, Μακεδονικό). Ταυτοχρόνως, δεν ξεχνάμε ποια είναι το παγκοσμίως ισχυρότερο κράτος και λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη την παρουσία του στην περιοχή (πρόταση για αναβάθμιση Σούδας).
Συμπέρασμα
Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια θάλασσα με μακρά ιστορία και ιδιαιτερότητες. Σε αυτή την σχετικά μικρή σε έκταση (συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο) περιοχή, βρίσκονται πολλές χώρες με διαφορετικά, πολλές φορές αντικρουόμενα, συμφέροντα, ενώ ο εξωτερικός παράγοντας διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στα τεκταινόμενα της περιοχής. Τρεις χώρες, η Γαλλία, η Ρωσία και η Τουρκία επιθυμούν να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους στην περιοχή. Και οι τρεις χώρες διατηρούν ήδη σημαντική παρουσία στην Αν. Μεσόγειο. Κανείς δεν ξέρει την κατάληξη αυτού του «αγώνα δρόμου». Η Ελλάδα έχει και αυτή ενεργό ρόλο στην περιοχή και οφείλει να τον αναβαθμίσει μέσω της συνεργασίας, αλλά και της εξυπηρέτησης των εθνικών της συμφερόντων.
