Ζουν ανάμεσά μας, είναι περισσότεροι και αρκετοί δεν ξέρουν ότι είναι. Μιλάω φυσικά για τους κρατιστές, τους ανθρώπους που με το παραμικρό ζητούν κρατικές, δημόσιες, ή «κοινωνικές» λύσεις για κάθε πρόβλημα, υπαρκτό ή φανταστικό. Ο διάλογος μαζί τους είναι αρκετά δύσκολος για τον ανυποψίαστο συνομιλητή.
Οι καλές προθέσεις τους, τα μεγαλεπίβολα σχέδια και η ευκολία με την οποία μπορούν να μεταδώσουν μία ξεκάθαρη εικόνα για το μέλλον είναι τα ισχυρά τους χαρτιά. Όμως, με λίγη προετοιμασία και γνώση των λογικών σφαλμάτων και ρητορικών τεχνασμάτων τους, μπορεί σχετικά εύκολα κανείς να τους ωθήσει σε ρητορικό αδιέξοδο. Ποιες είναι λοιπόν τα τρία πιο συνηθισμένα τεχνάσματα - παγίδες που οι υπέρμαχοι του κρατισμού χρησιμοποιούν καθημερινά;
Κράτος και κοινωνία:
Ένα πάγιο τέχνασμα των κρατιστών είναι η σύγχυση κράτους και κοινωνίας. Για παράδειγμα, λέει κάποιος ότι δεν είναι ρόλος του κράτους να ορίζει τον κατώτατο μισθό. Ο κρατιστής απαντά, σχεδόν πάντα, ότι όσοι δεν υποστηρίζουν τον κατώτατο μισθό παίρνουν το μέρος των πλουσίων και των ισχυρών εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και των φτωχών. Ο Φρεντερίκ Μπαστιά είχε εντοπίσει αυτή την τακτική πριν από 200 χρόνια στα λόγια των Γάλλων σοσιαλιστών της εποχής του.
Στην περίπτωση του κατώτατου μισθού, ο κρατιστής συμπεραίνει ότι αφού δεν θεωρούμε ότι το κράτος πρέπει να ορίζει κατώτατο μισθό, πρέπει να είμαστε και υποστηρικτές των μισθών πείνας. Στην πραγματικότητα, τα κίνητρα των υποστηρικτών της κατάργησης του κατώτατου μισθού είναι η προστασία της νεανικής εργασίας και των επαγγελματικών προοπτικών των πιο αδύναμων συμπολιτών μας, αυτών δηλαδή που ενδεχομένως θα τεθούν εκτός αγοράς εργασίας αν ο κατώτατος μισθός αυξηθεί. Την παγίδα αυτή οι κρατιστές την βάζουν σχεδόν ανεπαίσθητα σε μία πολύ ευρεία γκάμα θεμάτων. Αν την αναγνωρίσει κανείς έγκαιρα μπορεί εύκολα να αποδομήσει τα επιχειρήματά τους.
Τέλειο κράτος και μη-τέλειες αγορές
Μία άλλη συνηθισμένη παγίδα των κρατιστών είναι η σύγκριση της (όντως) μη-τέλειας αγοράς με ένα υποθετικό, τέλειο κράτος. Αυτή η πλάνη χρησιμοποιείται κάθε φορά που οι κρατιστές ζητούν την κρατικοποίηση μίας επιχείρησης ή ενός κλάδου ή όταν ζητούν την ενδυνάμωση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους σε μία αγορά. Για χρόνια ακούμε ότι οι πάροχοι ηλεκτρικής πρέπει να ανήκουν στο κράτος διότι δεν είναι σωστό να έχουν ιδιώτες τη δύναμη να κόψουν το ρεύμα σε μία χώρα, πόλη, οικογένεια.
Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη ανταγωνισμού στην αγορά ενέργειας, όπως και στις τηλεπικοινωνίες, ευνοεί περισσότερο από όλους τους καταναλωτές μέσω καλύτερων υπηρεσιών και χαμηλότερων τιμών. Όμως, αν τολμήσει να πει κανείς στους κρατιστές πως το κίνητρο του κέρδους για έναν άνθρωπο μπορεί (άθελά του) να βελτιώσει τη ζωή κάποιου άλλου, θα τον κοιτάνε σαν εξωγήινο.
Όταν λοιπόν κάποιος υπέρμαχος του κρατισμού σας παραθέτει τέτοιου είδους επιχειρήματα, η καλύτερη απάντηση δεν είναι η υπεράσπιση των αγορών αλλά η ανάδειξη του πόσο χειρότερη είναι η κρατική λύση. Η ΔΕΗ, ο δημόσιος ΟΤΕ, όλα τα κρατικά μονοπώλια που βιώσαμε τα τελευταία 40 χρόνια, μας δίνουν άπειρο ρητορικό υλικό ώστε να δώσουμε στους κρατιστές φίλους μας τη δυνατότητα να αντιληφθούν πως πρέπει να συγκρίνουν «μήλα με μήλα” και όχι τις μη-τέλειες αγορές με ένα φανταστικό, λειτουργικό και αποδοτικό κράτος.
Οι απρόθετες συνέπειες
Οι κρατιστές όλων των κομμάτων έχουν ένα μεγάλο ρητορικό πλεονέκτημα. Όταν ζητούν την παρέμβαση του κράτους ώστε να μην γίνονται εργοδοτικές διακρίσεις με βάση το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, ή ακόμα και τις αναπηρίες, έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν στη σκέψη μας μία ιδεατή κοινωνία, απαλλαγμένη από τις διακρίσεις. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε για να ζήσουμε σε αυτή την κοινωνία, λένε, είναι να δώσουμε στο κράτος περισσότερη εξουσία. Βέβαια, ποτέ δεν μπαίνουν στη διαδικασία να υπολογίσουν πως οι προτάσεις τους θα επηρεάσουν τα κίνητρα και τις αποφάσεις των ανθρώπων που αφορούν. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να επιβάλλουν την ηθική και τις καλές προθέσεις τους σε όλους τους υπόλοιπους.
Αυτή η τακτική συνήθως προκαλεί πολύ δυσάρεστες καταστάσεις που στις περισσότερες περιπτώσεις φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται στα οικονομικά ως «ο νόμος των απρόθετων συνεπειών”. Για παράδειγμα, το 1990 οι ΗΠΑ πέρασαν έναν νόμο για τους πολίτες με αναπηρίες. Ο σκοπός του νόμου ήταν να προστατέψει τους πιο ευάλωτους συμπολίτες μας από τις διακρίσεις και να τους προσφέρει καλύτερες συνθήκες εργασίας. Το αποτέλεσμα του νόμου ήταν να καταστούν οι προσλήψεις αναπήρων πιο ακριβές για τους εργοδότες, με άμεση συνέπεια την αύξηση της ανεργίας για τους ανθρώπους που ο νόμος προσπαθούσε να προστατέψει.
Όσοι έχουν μελετήσει Χάγεκ, Μίζες (που σήμερα είναι στα περίπτερα με τον Φιλελεύθερο), ή την αυστριακή σχολή γενικότερα, είναι αρκετά εξοικειωμένοι με τον νόμο των απρόθετων συνεπειών. Οι υπόλοιποι, πρέπει να εκπαιδευτούν σε αυτόν ώστε να μπορούν να εντοπίζουν και να αναδεικνύουν την αθέατη πλευρά του κρατισμού, αυτή των απρόθετων συνεπειών.
