Του Αλέξανδρου Σκούρα
Αυτές τις μέρες ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση η δεύτερη σειρά μέτρων για την φοροελάφρυνση των νοικοκυριών από τη δυσβάσταχτη φορολογία. Η αποφασιστικότητα του επιτελείου του Υπουργείου Οικονομικών και του πρωθυπουργού στο θέμα αυτό είναι σίγουρα θετική εξέλιξη. Παράλληλα, η συζήτηση για τη φορολογία στην Ελλάδα φέρνει πάντα στην επικαιρότητα το χρόνιο πρόβλημα της φοροδιαφυγής και της «μαύρης» οικονομίας, αφού τα δύο θέματα είναι αλληλένδετα τόσο με τη δημοσιονομική όσο και με τη φορολογική πολιτική.
Μία ιδιαίτερα αξιόλογη έρευνα που εξετάζει τη μαύρη οικονομία γίνεται κάθε χρόνο από το Lithuanian Free Market Institute με τίτλο “Σκιώδης Οικονομία”. Τα φετινά της πορίσματα, που προέρχονται από έρευνες κοινής γνώμης σε έξι χώρες (Λιθουανία, Εσθονία, Σουηδία, Τσεχία, Πολωνία, και Λετονία), είναι αρκετά διαφωτιστικά. Συγκεκριμένα, για τους σκοπούς της έρευνας η μαύρη οικονομία αποτελείται από τη μαύρη εργασία, το παραεμπόριο και το λαθρεμπόριο προϊόντων ειδικού φόρου κατανάλωσης. Σκοπός της είναι να αναδείξει πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν στο μέγεθος της μαύρης οικονομίας η φορολογική ηθική, η αντίληψη των πιθανών κυρώσεων, το εισόδημα και η οικονομική κατάσταση καθώς και η συμπεριφορά προς το κράτος και τις υπηρεσίες του.
Όπως δείχνει και το παραπάνω διάγραμμα, οι τρεις από τους τέσσερις παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο σε τουλάχιστον μία από τις τρεις κατηγορίες μαύρης οικονομίας ενώ η συμπεριφορά προς το κράτος και τις υπηρεσίες του φαίνεται να μην παίζουν σημαντικό ρόλο (ευτυχώς γιατί εδώ βρισκόμαστε στον πάτο των ανεπτυγμένων χωρών σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ).
Η αντιλαμβανόμενη πιθανότητα ελέγχων για συμμετοχή στη «μαύρη» οικονομία δεν επηρεάζει το παραεμπόριο και το λαθρεμπόριο όμως παίζει σημαντικό ρόλο στη μαύρη εργασία. Μιας και η κυβέρνησή μας έχει δηλώσει ότι θέλει από τη μία πλευρά να απελευθερώσει τις παραγωγικές δυνάμεις αλλά παράλληλα να αυξήσει την εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας, καλό θα ήταν να συνυπολογίσει ότι το κύριο ζητούμενο στο συγκεκριμένο θέμα, σύμφωνα με την έρευνα, είναι να πείσει τους επιχειρηματίες και τους εργαζόμενους ότι η πρακτική της μαύρης εργασίας θα αποτελέσει αντικείμενο αυστηρών και αδιάβλητων ελέγχων από τις αρμόδιες αρχές και ότι οι νόμοι θα εφαρμοστούν χωρίς χάρες ή εξαιρέσεις.
Αντίθετα, η φορολογική ηθική και η εκτιμώμενη πιθανότητα επιβολής κυρώσεων επηρεάζουν όχι μόνο τη μαύρη εργασία αλλά το παραεμπόριο και το λαθρεμπόριο σημαντικά. Σε απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι μία κυβέρνηση που θέλει να καταπολεμήσει τη μαύρη εργασία πρέπει να βελτιώσει τη φορολογική ηθική και να καταστήσει σαφές ότι η φοροδιαφυγή αποτελεί σοβαρό παράπτωμα. Για να βελτιωθεί η φορολογική ηθική χρειάζονται πολλά πράγματα, όμως ένα απλούστερο φορολογικό σύστημα με χαμηλότερους συντελεστές σίγουρα θα συντελούσε προς τη σωστή κατεύθυνση. Το ίδιο ισχύει και για την ρυθμιστική απλοποίηση και ελάφρυνση των επιχειρήσεων.
Αυτές οι κινήσεις μπορούν παράλληλα να αιτιολογήσουν και την απαραίτητη αυστηροποίηση των κανόνων που διέπουν την αντιμετώπιση της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής. Ας ελπίσουμε ότι οι κυβερνώντες έχουν υπόψη τους αυτή την ιδιαίτερα σημαντική έρευνα αλλά και την πλούσια βιβλιογραφία που επιβεβαιώνει τα πορίσματά της.
