Οι σκηνές που έχουν αποτυπωθεί στο μυαλό μας από την αρχή της πανδημίας είναι χαρακτηριστικές. Άδεια ράφια από χαρτί τουαλέτας και καθαριστικά για βδομάδες ή μήνες. Λάπτοπ, webcams και άλλα υλικά γραφείου δεν υπήρχαν διαθέσιμα στα e-shops για βδομάδες, καθώς εν μία νυκτί έπρεπε να μεταφερθεί το γραφείο στο σπίτι και οι μαθητές-φοιτητές να εισέλθουν στην εποχή του e-learning. Κάποιες βιομηχανίες αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα με τις πρώτες ύλες καθώς οι προμηθευτές εφοδίαζαν μόνο τους κύριους πελάτες ή ζητούσαν προκαταβολή 100% για να παραδώσουν, κρατώντας τα δικά τους αποθέματά ως κόρη οφθαλμού.
Για κάποιους το Lean manufacturing και το Just-in-Time έγιναν ο εύκολος στόχος (1,2). Καθώς το Lean βασίζεται -μεταξύ άλλων- στα χαμηλά αποθέματα, σε ακραία μορφή στα απολύτως απαραίτητα, η πανδημία όντως δημιούργησε συνθήκες όπου οι εφοδιαστικές αλυσίδες δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν όσο κι αν τις στρεσάρουμε. Οι εφοδιαστικές μας αλυσίδες είχαν σχεδιαστεί για μέγιστη αποδοτικότητα, όχι για ακραία ανθεκτικότητα. Επιχειρήσεις και δημόσιοι οργανισμοί βρέθηκαν στο στόχαστρο επειδή δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν σε ένα πρωτοφανές γεγονός παγκόσμιάς κλίμακας. Είναι όμως αυτός λόγος να αποκηρύξουμε το Lean; Είναι λογικό να τηρούμε απόθεμα το οποίο θα μπορέσει να ανταπεξέλθει ακόμα και σε once-in-a-lifetime γεγονότα σαν αυτό της πανδημίας; Τελικά μια επιχείρηση με χαμηλά αποθέματα είναι Lean και είναι αυτός ο πυρήνας που τίθεται σε αμφισβήτηση;
Το Lean υπήρξε η κορωνίδα των συστημάτων βελτίωσης παραγωγής και διακίνησης τα τελευταία 40 χρόνια, οδηγώντας σε τεράστιες εξοικονομήσεις. Ορισμένοι -κακώς- θεωρούν ότι το Lean εξαντλείται στα χαμηλά αποθέματα. Όμως το Lean είναι πολύ περισσότερο από αυτά, είναι πάνω από όλα μία φιλοσοφία ζωής για τα εργοστάσια και τις επιχειρήσεις, μία φιλοσοφία που διαχέεται σε όλες τις δράσεις και διαδικασίες της επιχείρησης. Το Lean είναι ένα σύστημα που μας θυμίζει να βάζουμε την αξία προς τον πελάτη στο πυρήνα της ύπαρξης της επιχείρησης και μας παρακινεί να πετάμε οτιδήποτε άχρηστο. Το Lean είναι παραπάνω από διαδικασίες, τεχνολογίες και τμήματα. Είναι αυτό που κάνει την διοίκηση να βλέπει όλη την αλυσίδα των προϊόντων και υπηρεσιών από άκρη σ’ άκρη εστιάζοντας στην δημιουργία αξίας για τον πελάτη. Είναι μία φιλοσοφία συνεχούς βελτίωσης και συνεχούς ενδοσκόπησης, που δεν αφήνει τις εταιρίες να σκουριάσουν εσωτερικά.
Εκτός από το απόθεμα, οι κύριοι πυλώνες του Lean, όχι μόνο δεν αντιτίθενται στην στρατηγική των εταιριών κατά την περίοδο του COVID-19, αλλά αποτελούν θεμέλιο για την επιτυχή πορεία των επιχειρήσεων μέχρι το τέλος αυτής της ιδιόρρυθμης περιόδου. Ας αναλογιστούμε τα κύρια εργαλεία του Lean: ευελιξία, μικρά batch παραγωγής, παραγωγή εστιασμένη στον πελάτη-produce to order, γρήγορες αλλαγές καλουπιών/προϊόντων, τυποποίηση διαδικασιών άρα ευκολότερη εκπαίδευση προσωπικού, βέλτιστος προγραμματισμός και διαχείριση πόρων, εξάλειψη λαθών και φυρών στην πηγή.
Ας αναρωτηθούμε: μήπως είναι τελικά η έλλειψη του Lean που έκανε τις επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο να υποφέρουν από τις βίαιες αλλαγές στη ζήτηση; Μήπως ήταν αυτές οι επιχειρήσεις που είχαν ενσωματώσει το Lean σε μεγαλύτερο βαθμό από τις άλλες, που μπόρεσαν να προσαρμοστούν ταχύτατα, να αλλάξουν παραγωγικά μοντέλα ή μοντέλα προσέγγισης του πελάτη; Υπάρχουν εταιρίες που δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για την πανδημία καθώς έπληξε τον πυρήνα της ύπαρξής τους, όπως οι αεροπορικές εταιρίες. Υπήρξαν άλλες όμως για τις οποίες η κρίση απετέλεσε καταλύτη για αλλαγές, αλλαγές όπου μπόρεσαν να τις υλοποιήσουν γρηγορότερα και καλύτερα από τους άλλους και ως εκ τούτου να ξεχωρίσουν.
Από τις δεκάδες παραδείγματα της περιόδου κρατάω την περίπτωση μιας εταιρίας που παράγει φρέσκο συσκευασμένο φαγητό, έτοιμο προς κατανάλωση. Οι ανάγκες τους κατά τη διάρκεια του έτους είναι συνήθως σταθερές με αποτέλεσμα να κρατάνε σταθερό προσωπικό και μόνο την περίοδο των γιορτών αυξάνουν πολύ την δυναμικότητά τους. Ο τρόπος που δούλευαν παλιά ήταν να παράγουν από το προηγούμενο βράδυ σε ημιέτοιμο ότι νόμιζαν ότι θα είναι οι ανάγκες της επόμενης μέρας. Η τελική συναρμολόγηση θα γίνονταν κατ’ εκτίμηση των αναγκών. Στο τέλος η αποθήκη ήταν τόσο γεμάτη που δεν μπορούσες ούτε να περάσεις. Οποιαδήποτε απόκλιση στη ζήτηση σήμαινε άμεσο πέταγμα στα σκουπίδια καθότι το προϊόν δεν άντεχε παραπάνω.
Αυτοί οι άνθρωποι ήταν τυχεροί γιατί λίγο πριν την κρίση ενστερνίστηκαν τις αρχές του Lean. Όταν ξαφνικά οι ανάγκες παραγωγής την άνοιξη και στην αρχή του καλοκαιριού αυξήθηκαν κοντά 100%, οι τυποποιημένες διαδικασίες, το 5S και η βελτιστοποίηση της ροής, έκαναν την ενσωμάτωση νέου ανεκπαίδευτου προσωπικού εξαιρετικά πιο εύκολη. Η παραγωγή μετεξελίχθηκε από produce-to-stock σε produce-to-order, ακολουθώντας μία αυστηρή διαδικασία παραγγελιοληψίας. Δεν κατάφεραν μόνο αυτό. Η νέα αντίληψη της ροής τους επέτρεψε να ανιχνεύσουν πιθανά σημεία κινδύνου για το προϊόν και τους εργαζόμενους και να εγκαταστήσουν συστήματα ελέγχου, διαχωρισμού και απολύμανσης. Την ώρα που ανταγωνιστές κατέβαζαν τις μπάρες λόγω κρουσμάτων, αυτοί απορροφούσαν το χαμένο capacity της αγοράς.
Ο COVID-19 ήταν ένας εξωτερικός προβολέας που φώτισε με τη λάμψη 1000 ήλιων τις αδυναμίες των επιχειρήσεων. Οι εταιρίες που είχαν ενσωματώσει το Lean στο DNA τους είδαν τις αδυναμίες αυτές και έσπευσαν να τις εξαλείψουν. Σε ακραία μορφή είδαμε εταιρίες με άλλο αντικείμενο να παράγουν χειρουργικές μάσκες εντός λίγων εβδομάδων. Αυτοί μπόρεσαν να προσαρμόσουν ακόμα και τον πυρήνα της επιχείρησης στις νέες συνθήκες, μία διαδικασία που κανονικά διαρκεί χρόνια. Οι άλλοι αναλώθηκαν σε ομφαλοσκόπηση ή κινήσεις πανικού. Είναι προφανές ποιος θα βγει πιο ισχυρός στο τέλος αυτού του ιδιότυπου αγώνα.
[1] New York Times: How the World’s Richest Country Ran Out of a 75-Cent Face Mask
[2] WSJ: Why Are There Still Not Enough Paper Towels?
* O Βασίλης Ζορμπάς είναι χημικός μηχανικός, κάτοχος ΜΒA, ειδικός στη διοίκηση παραγωγής, τον προγραμματισμό και τη μείωση κόστους. Από το 2000 έως το 2014 κατείχε θέσεις ευθύνης όπως Προϊστάμενος Παραγωγής, Διευθυντής Προγραμματισμού και Διευθυντής Project Εφοδιαστικής Αλυσίδας, στην CocaCola Hellenic. Σήμερα παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα δομών διοίκησης, προγραμματισμού παραγωγής, συστημάτων απόδοσης, συστημάτων πρόβλεψης και business intelligence
