Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Με αφορμή το ξέσπασμα του κορονοϊού της Κίνας, σήμερα έχουμε τη μεγάλη τιμή να συνομιλούμε και πάλι με τον γιατρό Γιώργο Παππά. Τον ευχαριστώ θερμότατα που μοιράζεται τις γνώσεις του μαζί μας, και μάλιστα με τον άμεσο και επωφελή τρόπο που το κάνει, όπως ευχαριστώ πολύ και όλους εσάς για την ανάγνωση και τις κοινοποιήσεις αυτής της συνέντευξης.
Γ.Π.: Απαραίτητο disclaimer: το συγκεκριμένο άρθρο είναι από τη φύση του ξεπερασμένο από τις εξελίξεις, καθώς βασίζεται στα στοιχεία που είναι γνωστά έως το μεσημέρι της Κυριακής 26 Ιανουαρίου 2020. Ενδέχεται λίγες ώρες ή ημέρες μετά να αλλάξουν δραματικά τα όποια δεδομένα (να βρεις δύο κρούσματα στην Ελλάδα, να επανεκτιμήσεις πόσο μεταδοτικός είναι ο ιός, να βρεις την πηγή του κ.ο.κ.).
* * *
Κ.Α.: Γιατί τόσος πανικός για τον νέο αυτό ιό, γιατρέ; Έρχεται το τέλος του κόσμου;
Γ.Π.: Όχι, αλλά η εγρήγορση δικαιολογείται επειδή ακριβώς πρόκειται για κάτι νέο. Δεν τον γνωρίζαμε, δεν γνωρίζουμε επαρκώς πώς συμπεριφέρεται, πόσο επιθετικός είναι, πόσο μεταδοτικός είναι, πόσο θανατηφόρος είναι, δεν γνωρίζουμε αν απαντά σε κάποιο φάρμακο (από τα υπάρχοντα μάλλον όχι), δεν έχουμε εμβόλιο για να προφυλαχτούμε. Περαιτέρω, επειδή προέρχεται από την Κίνα και υπάρχει ένας ιστορικά δικαιολογημένος φόβος ότι δεν έγινε/γίνεται καλή επιδημιολογική επιτήρηση, και, κυρίως, επειδή είναι ένας κορονοϊός, ξαδερφάκι του ιού SARS που απείλησε με θανατηφόρα πανδημία το 2002-2003 (η ανεπαρκής κινεζική επιτήρηση που μόλις αναφέραμε).
Κ.Α.: Τι είναι αυτοί οι κορονοϊοί, έχουμε κι άλλους;
Γ.Π.: Τον 20ο αιώνα οι κορονοϊοί θεωρούνταν μια σχετικά ασήμαντη κατηγορία ιών, τέσσερα είδη εκ των οποίων προκαλούσαν ήπια κρυολογήματα στον άνθρωπο, μα τίποτε περισσότερο. Μετά το 2002 όμως οι κορονοϊοί άλλαξαν: ανακαλύφθηκε ο κορονοϊός SARS, με 800 νεκρούς παγκοσμίως στην επιδημία του, και το 2012 ο ιός MERS, που κυκλοφορεί στη Σαουδική Αραβία κυρίως, και είναι επιθετικότατος, με ένα στα τρία κρούσματα να πεθαίνει, ευτυχώς με περιορισμένη διείσδυση στην κοινότητα. Και τώρα έχουμε νέο ιό, με πάνω από 70% γενετική ταυτότητα με τον SARS, οπότε φοβάσαι πως θα είναι το ίδιο επιθετικός και θανατηφόρος.
Κ.Α.: Προϋπήρχε αυτός ο ιός; Σε ζώα; Και, εάν ναι, πώς έγινε δυνατή η μεταφορά του στον άνθρωπο;
Γ.Π.: Εδώ κάνουμε ακόμη υποθέσεις, με βάση και τη γνώση μας από τον SARS και τον MERS, που προήλθαν από τον φυσικό τους ξενιστή, τις νυχτερίδες, και που μέσω ενδιάμεσων ξενιστών ζώων, διάφορα αιλουροειδή και καμήλες αντίστοιχα, μεταφέρθηκαν στον άνθρωπο. Ξέρουμε λοιπόν ότι όλα τα πρώτα κρούσματα είχαν άμεση σχέση με μια υπαίθρια αγορά ψαριών και εξωτικών εδεσμάτων στην πόλη Wuhan. Εκεί κυκλοφορούσαν/ψώνιζαν/εργάζονταν όλα τα πρώτα κρούσματα.
Αλλά δεν ξέρουμε ακόμη τι ακριβώς έκαναν εκεί, για παράδειγμα αγόρασαν και έφαγαν σαλάτα νυχτερίδας με εντράδα φιδιού και σος από άγρια γαλή της Τάκλα Μακάν όλοι; Θα μπορούσε για παράδειγμα να ΜΗ φταίει κάποιο ζώο, αλλά να είχε εξαρχής τον ιό κάποιος άνθρωπος και να άρχισε να μεταδίδει σε όποιον βρισκόταν μπροστά του. Αυτό που είναι υπέρ της ζωικής προέλευσης είναι ότι ο ιός εμφανίζει σημαντική γενετική ομολογία με άλλους γνωστούς κορονοϊούς που βρίσκουμε μόνο στις νυχτερίδες. Πώς μεταφέρθηκε στον άνθρωπο τώρα; Άμα τρως νυχτερίδες… Με την άμεση επαφή ή βρώση με κάποιο από τα ζώα-ξενιστές, είτε τη νυχτερίδα άμεσα, ή κάποιο άλλο άγνωστο ζώο.
Κ.Α.: Πώς μεταδίδεται (αν δεν τρως νυχτερίδες…) και με ποιους τρόπους προσβάλλει τον άνθρωπο ο συγκεκριμένος κορονοϊός;
Γ.Π.: Από όπου κι αν ξεκίνησε, ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, και αυτό είναι το μείζον πρόβλημα, αυτό είναι και το χαρακτηριστικό του που του δίνει τη δυνατότητα να προκαλέσει πανδημία (υπολογίζεται ότι κάθε ασθενής δυνητικά μολύνει 2 νέους, αν και βρετανικά προγνωστικά μοντέλα φτάνουν αυτό τον αριθμό μέχρι 4).
Ξέρουμε πλέον επίσημα ότι ασθενείς από την Wuhan (όπου η αρχική επιδημία) μετέφεραν σε μακρινές πόλεις τον ιό (στο σχετικό αποδεικτικό άρθρο που δημοσίευσε μόλις προχτές το Lancet κόλλησαν τη συμπεθέρα — έτσι χαλάνε οι οικογένειες…), ξέρουμε ότι ασθενείς μπορούν να κολλήσουν τον ιό σε ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό (μόλις χθες είχαμε τον πρώτο θάνατο γιατρού, και να σημειωθεί ότι ειδικά με τον SARS και τον MERS είχαμε μαζικές ενδονοσοκομειακές μεταδόσεις και πολλά θύματα σε εργαζόμενους της υγείας). Το υποθετικά ευχάριστο είναι πως θέλει μάλλον μεγάλα αναπνευστικά σταγονίδια για να μεταδοθεί, να βήξει ή να φταρνιστεί ο άλλος πάνω σου δηλαδή, όχι απλά να αναπνέει κοντά σου.
Κ.Α.: Και τι προκαλεί στον άνθρωπο ο ιός; Πώς οδηγεί σε θανάτους;
Γ.Π.: Προκαλεί ιογενή πνευμονία, που μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστική δυσχέρεια και θάνατο. Απ’ ό,τι φαίνεται, αυτοί που κινδυνεύουν είναι άτομα μεγάλης ηλικίας ή με σημαντικά άλλα υποκείμενα ιατρικά προβλήματα. Η μαζική πλειοψηφία των ασθενών διάγει μια ήπια νόσο και γίνεται καλά, η θνησιμότητα ακόμη και τώρα είναι γύρω στο 4%, χαμηλότερη από το SARS και το MERS, και πιθανώς να είναι ακόμη χαμηλότερη. Γιατί τώρα λέμε για 2.000 κρούσματα με 56 θανάτους, αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη πως υπάρχει σωρεία αδιάγνωστων ασθενών με ήπια συμπτώματα που κυκλοφορούν στην Wuhan και ίσως στην Κίνα εν γένει, οπότε η θνησιμότητα είναι ακόμη μικρότερη, και η νόσος ως συμπεριφορά μοιάζει περισσότερο με τη γρίπη παρά με εν δυνάμει φονέα της ανθρωπότητας.
Το πρόβλημα εδώ είναι πως τα στοιχεία είναι ελλιπή. Μόλις προχτές ανακοινώθηκαν αναλυτικά στοιχεία από 41 ασθενείς με 6 νεκρούς, και τίποτε δεν μάθαμε. Και η ίδια η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου, παρά τους επαίνους προς τις κινεζικές Αρχές (διότι όποιος καεί από τον χυλό φυσάει και το γιαούρτι και το 2002 έκρυβαν τον SARS για 3 μήνες μέχρι που βγήκε ο ιός στο Χονγκ-Κονγκ), ζήτησε αναλυτικά στοιχεία και έπαιρνε αόριστα νούμερα. Κι εδώ είχαμε μια παύση αναφοράς νέων περιστατικών στις αρχές Ιανουαρίου που καθυστέρησε εν μέρει την παγκόσμια κινητοποίηση.
Κ.Α.: Δεν σας ανησυχεί η τωρινή ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων;
Γ.Π.: Είναι αναμενομένη και όχι απαραίτητα όσο γεωμετρική δείχνει. Απλά τώρα υπάρχει διαθέσιμο διαγνωστικό τεστ, απλά τώρα εξετάζονται όλο και περισσότεροι λόγω της δημοσιότητας, οπότε ανακαλύπτονται και ήπια κρούσματα που υπό άλλες συνθήκες δεν θα διερευνούνταν για τον συγκεκριμένο ιό, ή και για όποιον άλλο ιό. Αυτό που ανησυχεί είναι η έλλειψη στοιχείων (δικαιολογημένη αυτή εν μέρει, θέλουν χρόνο αυτά) για το αν μεταδίδεται εύκολα εντός νοσοκομείου, αν κολλάνε γιατροί και νοσηλευτές και στη συνέχεια μεταφέρουν τον ιό σε άλλους νοσηλευόμενους, καταστάσεις που είδαμε με τους άλλους ισχυρούς κορονοϊούς — και που προκάλεσαν πάρα πολλούς θανάτους.
Το άλλο το σημαντικό που δεν ξέρουμε είναι αν υπάρχουν ασυμπτωματικοί φορείς (έχει αναφερθεί ένας στην οικογένεια με τη συμπεθέρα που λέγαμε) και αν αυτοί οι φορείς, που κυκλοφορούν ακόμη κι ανάμεσά μας, μεταδίδουν τον ιό εν αγνοία τους, καθώς δεν έχουν κάποιο σύμπτωμα που να τους αναγκάσει να πάνε στον γιατρό και να διαγνωστούν. Αν αυτοί μεταδίδουν τον ιό, τότε καμιά καραντίνα δεν μπορεί να τον ελέγξει.
Κ.Α.: Πώς μπορεί κανείς να προστατευτεί από τον ιό;
Γ.Π.: Πρώτον, μην πάτε στην Κίνα μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Οι άλλες περιοχές του πλανήτη δεν έχουν πρόβλημα, γιατί μόνο στην Κίνα έχει παρατηρηθεί δευτερογενής και τριτογενής και τεταρτογενής μετάδοση: δηλαδή κόλλησε κάποιος τον ιό από κάποιον που τον είχε κολλήσει από κάποιον που τον είχε κολλήσει από κάποιον που είχε πάει στη διαβόητη ψαραγορά — ειρήσθω εν παρόδω, δεν έχουμε ακούσει αν έχουν κλείσει άλλες τέτοιες υπαίθριες αγορές ανά την Κίνα (κάτι ψιθυρίστηκε σήμερα περί περιορισμών στη διακίνηση άγριων ζώων προς βρώση). Θεωρητικά δεν πήγε μόνο σε μια υπαίθρια αγορά επίσκεψη ο ιός ή ο ξενιστής του.
Δεύτερον, αποφεύγετε τη στενή επαφή με δυνητικούς ασθενείς. Πώς ορίζουμε τη στενή επαφή, είναι το πρώτο ερώτημα: εντός 2 μέτρων σε κλειστό χώρο, για παρατεταμένο διάστημα, χωρίς προστατευτικά μέτρα, όχι απλά μια μάσκα, ή αν βήξει/φταρνιστεί πάνω σου ασθενής ενώ εσύ δεν φοράς προστατευτικά. Στα αεροπλάνα δυο θέσεις ολόγυρα ήταν στην επιδημία του SARS οι κρίσιμες για κίνδυνο μετάδοσης.
Το επόμενο ερώτημα είναι όμως πώς θα ξέρεις αν ο διπλανός σου έχει επιστρέψει από τη Wuhan… Εδώ λοιπόν αρχίζει η ευθύνη του κράτους και των διεθνών οργανισμών. Να ανακαλύψει τους δυνητικούς φορείς της νόσου. Θεωρητικά είναι εύκολο, βρίσκεις όσους βρέθηκαν στην προσβεβλημένη κινεζική επαρχία το τελευταίο 14ημερο πριν την εφαρμογή καραντίνας και τους παρακολουθείς συστήνοντάς τους να αποφύγουν τις πολλές δημόσιες εμφανίσεις. Αν δεν νοσήσουν (και αν δεν υπάρχουν ασυμπτωματικοί φορείς που μεταδίδουν), τότε σε 14 ημέρες (το μέγιστο που χρειάζεται για να εκδηλωθεί ο ιός με βάση τα πρώτα στοιχεία) μπορεί το συγκεκριμένο άτομο να θεωρηθεί ασφαλές για τον εαυτό του και τους γύρω του. Προσέξτε όμως: μιλάμε για τεράστιο αριθμό ατόμων: η Wuhan είχε απευθείας πτήση για Παρίσι έξι φορές την εβδομάδα, και για Ρώμη και Λονδίνο από τρεις φορές. Πέρασαν ασθενείς (βλέπε τα γαλλικά κρούσματα), η ελπίδα είναι να μη διέσπειραν τη νόσο.
Και εδώ ξεκινάνε τα νέα προβλήματα: η νόσος έχει πλέον δευτερογενή διασπορά και εκτός των συγκεκριμένων πόλεων που έχουν μπει σε καραντίνα. Θεωρητικά μπορεί να περάσει ο ιός στην Ευρώπη και τις άλλες ηπείρους με πτήση από Πεκίνο ή Σανγκάη ή… Όσο ακραίο κι αν ακούγεται, αν θες αυτή τη στιγμή να εμποδίσεις τη νόσο με ασφάλεια, πρέπει να βάλεις σε καραντίνα όλη τη χώρα.
Κ.Α.: Αν καταλαβαίνω καλά πάντως, είναι συνεπώς κατά τη γνώμη σας ελεγχόμενος ο ιός — σωστά;
Γ.Π.: Κοιτάξτε, επιστημονικά δεν βρισκόμαστε στο 2002, είναι ραγδαία η πρόοδος της επιστήμης και φαίνεται από το ελάχιστο χρονικό διάστημα που χρειάστηκε για να αναγνωριστεί και να περιγραφεί πλήρως η γενετική ταυτότητα του ιού: μέσα σε λίγες μόλις μέρες — ενώ επί SARS πήρε περισσότερο και θεωρήθηκε κατόρθωμα. Το γονιδίωμα του ιού έγινε αυτόματα διαθέσιμο παγκοσμίως (αυτονόητο θα μου πείτε, επίτευγμα θεωρούνταν το 2002), και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αναπτύχθηκαν διαγνωστικά κιτ. (Μια ειδική μνεία εδώ στον Christian Drosden που σε χρόνο μηδέν είχε μελετήσει τον SARS, σε χρόνο μηδέν έδρασε και τώρα, και ανέπτυξε διαγνωστική μέθοδο και τη διέθεσε στο διαδίκτυο προς εφαρμογή από όλους — τότε στο SARS, περιμένοντας την ομιλία του στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Λοιμώξεων, και καθώς δεν ήταν ακόμη γνωστός, τον είχαμε περάσει για το παιδί που φτιάχνει τα μικρόφωνα και τον ήχο. Μετά βέβαια άρχισε να μιλάει και υποκλιθήκαμε. Αυτοί είναι οι ήρωες του σήμερα — τέλος παρένθεσης). Άρα, αν ελέγξαμε το SARS, μπορούμε και τον 2019-nCoV, όπως λέγεται επί του παρόντος.
Ακόμη σημαντικότερη είναι η συνεργασία της Κίνας, ειδικά αν συγκριθεί με την επιδημία του SARS. Η καραντίνα ήταν ακραίο μέτρο αλλά απαραίτητο. Πιθανώς όμως όχι αρκετό. Ξαναλέω, αν δεν μπει σε καραντίνα όλη η διακίνηση ατόμων από όλη τη χώρα δεν μπορείς να εξασφαλίσεις την αποφυγή εκτεταμένης διάχυσης του ιού προς τα έξω. Επίσης, όσο κι αν έχει προχωρήσει η επιστημονική επάρκεια των Κινέζων συναδέλφων, ακόμη οι κρατικοί φορείς ΔΕΝ δίνουν επαρκή στοιχεία: δεν είναι ικανοποιητικά τα όσα ξέρουμε εμείς και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Εδώ που τα λέμε, δεν είναι επαρκής η πληροφόρηση της λοιπής Κίνας, εκτός των αποκλεισμένων περιοχών· αν δεις δελτία ειδήσεων και πρωτοσέλιδα επίσημων εφημερίδων, μπορεί και να πιστέψεις πως όλα είναι συνομωσία αντι-μαοϊκής φράξιας.
Κ.Α.: Ας μείνουμε λίγο στα ακραία μέτρα που λέτε: είναι δυνατόν να τεθεί μία ολόκληρη μεγαλούπολη σε καραντίνα;
Γ.Π.: Ακραίο μα απαραίτητο είναι, και ανθρωπιστικά υπεύθυνο. Μπορεί να σώσεις εκατοντάδες ζωές έτσι, και επιμένω πως πρέπει να επεκταθεί. Αν μπορεί να επιτευχθεί κάπου, είναι στην Κίνα λόγω καθεστώτος. Ναι, θα μου πεις για τα δικαιώματα των αποκλεισμένων, και ότι «Εγώ, βρε αδερφέ, δεν νοσώ, κάνε μου τεστ και άφησέ με να φύγω, και δεν με νοιάζει αν δεν έχεις εσύ 11 εκατομμύρια τεστ», και θα μου πεις για το ψυχολογικό βάρος των αποκλεισμένων, την αίσθηση της κρισιμότητας που επάγει η καραντίνα, του αβοήθητου, τη θυματοποίηση —θυσιάζομαι εγώ για τους άλλους—, αλλά: οι ακραίες περιπτώσεις απαιτούν και ακραία μέτρα. Και δυστυχώς η Wuhan στην παρούσα στιγμή δεν έχει εξαιρετικές προοπτικές για το μέλλον της, πας εύκολα για τουρισμό εκεί τους επόμενους μήνες/χρόνια;
Κ.Α.: Ορθόν. Πάμε σε κάτι άλλο: πόσο κινδυνεύουμε στην Ελλάδα;
Γ.Π.: Λιγότερο από τη Γαλλία, μιας και δεν έχουμε απευθείας πτήση με Wuhan, αλλά είπαμε: και το Πεκίνο θα είναι πρόβλημα σύντομα. Θα μου πεις, θα βάλουμε θερμικές κάμερες — θα σου πω ότι αυτές είναι ανέκδοτο: παίρνεις ένα αντιπυρετικό και περνάς με τον ιό σου, ή αντίθετα έχεις ουρολοίμωξη και πυρετό και σε τρέχουν γιατί έγραψε η κάμερα. Η μόνη ασφαλής μέθοδος είναι να βάλεις σε στενή παρακολούθηση με περιορισμό μετακινήσεων άτομα που εισέρχονται από την Κίνα στην παρούσα φάση. Στην επιδημία του SARS, ένας ασθενής που πήγε από το Χονγκ-Κονγκ στο Τορόντο ήταν ο υπαίτιος για άλλα 128 καναδικά κρούσματα — δεν είναι αστείο…
Επίσης, έχουν λέει δοθεί οδηγίες στα νοσοκομεία ώστε να είναι έτοιμα να δεχτούν πιθανά κρούσματα. Ελπίζω να μη ζήσουμε τους τραγέλαφους του 2003 σε ελληνικά νοσοκομεία, αλλά ρωτάω: πόσα τμήματα επειγόντων περιστατικών έχουν ειδικό χώρο διαλογής πριν το τμήμα; Γιατί, αν εγώ γύρισα από την Wuhan και ασθένησα και θέλω να πάω στα νοσοκομεία των Ιωαννίνων, θα πρέπει να μπω στα Επείγοντα, και εκεί να γίνει η διαλογή μου και η απομόνωσή μου, αφού έρθω σε επαφή με διάφορους άλλους ανίδεους ατυχείς ασθενείς. Πόσα ελληνικά νοσοκομεία έχουν κατάλληλο χώρο διαλογής λοιπόν; Ας μη ρωτήσω…
Τέλος, όσον αφορά την ελληνική εμπειρία: Μπορεί να μας πει κάποιος υπεύθυνος πόσοι Έλληνες ζουν/βρέθηκαν στις περιοχές υπό καραντίνα; Ασχολήθηκε κανείς μαζί τους; Μπορεί επίσης να μας πει κάποιος υπεύθυνος πόσοι ταξιδιώτες που, βάσει διαβατηρίου, έχουν περάσει από Wuhan τον τελευταίο μήνα, βρέθηκαν μετά στην Ελλάδα με δεύτερη πτήση; Κοινώς, μην αποκλείετε και εγχώριο κρούσμα. Να ευχόμαστε μόνο να είναι κάποιος λογικός και να ειδοποιήσει το νοσοκομείο πριν πάει.
Κ.Α.: Πόσος χρόνος χρειάζεται για να βρεθεί ένα εμβόλιο;
Γ.Π.: Στην καλύτερη περίπτωση θα μπει σε κλινικές δοκιμές το καλοκαίρι, και θα είναι εγκεκριμένο σε έναν χρόνο — τέσσερα εργαστήρια στον κόσμο αναφέρεται πως ήδη ξεκίνησαν, στη Αυστραλία, στην Johnson & Johnson, στο Saskatchewan του Καναδά και στο Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ.
Κ.Α.: Μάλιστα. Πείτε μου κάτι άλλο, πιο γενικό: ο συγκεκριμένος ιός, ή κάποιος άλλος μελλοντικά, μπορεί να πλήξει καίρια την ανθρωπότητα;
Γ.Π.: Με τα υπάρχοντα στοιχεία, αυτός ο ιός όχι. Εξαρτάται όμως πώς θα συμπεριφερθεί και ο ιός: ο SARS, για παράδειγμα, εξαφανίστηκε, ευτυχώς, μετά την επιδημία του 2002-2003. Ο MERS, από την άλλη, επιμένει αλλά τοπικά. Μπορεί να γίνει κάτι σαν γρίπη ο νέος ιός, με εμβόλιο και θανάτους ετησίως και παγκόσμια κατανομή. Μπορεί και να μην τον ξανακούσουμε. Να ευχόμαστε όμως ο επόμενος κορονοϊός, ή ο επόμενος ιός εν γένει, να μην είναι ΚΑΙ επιθετικός ΚΑΙ μεταδοτικότατος ΚΑΙ ευπροσάρμοστος/μεταλλάξιμος ώστε να μας ξεφεύγει. Τότε θα βάλει δύσκολα στην επιστήμη.
Κ.Α.: Μέχρι τότε, τι πρέπει να κάνουμε;
Να εμπιστευόμαστε την επιστήμη, ακόμη και όταν εκφράζεται από τη δυσκίνητη Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Να ετοιμαζόμαστε διά παν ενδεχόμενον σε προσωπικό και δομές, κι ας μη χρειαστεί ποτέ: επαναλαμβάνω, στα περισσότερα ελληνικά νοσοκομεία η διαλογή ασθενών γίνεται μέσα στα Επείγοντα. Ήθελα να στείλω ανοσοκατασταλμένο ασθενή στο νοσοκομείο σήμερα και έτρεμα στη σκέψη ότι θα μπει στα Επείγοντα με άλλα 35 κρούσματα γρίπης εκείνη την ώρα.
Κ.Α.: Αφού σάς ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου, γιατρέ, για τον χρόνο σας (ξέρω πόσο πολύτιμος είναι), θα θέλετε να μας θυμίσετε τελειώνοντας —και ασχέτως όλων αυτών που λέμε— τι πρέπει να κάνουμε όλοι σχετικά με τους εμβολιασμούς μας;
Γ.Π.: Να θυμόμαστε ότι δεν φτάνουν πάντα τα παιδικά εμβόλια. Το αντιτετανικό που πρέπει να επαναλαμβάνεται να σκεφτείτε. Τον εμβολιασμό για τον πνευμονιόκοκκο που είναι νέα κατάκτηση (τα παιδιά το κάνουν, εμείς δεν το κάναμε αλλά μπορούμε να το κάνουμε και δωρεάν). Τον ετήσιο εμβολιασμό για γρίπη. Πιθανές αναμνηστικές δόσεις για ηπατίτιδα Β. Εξυπακούεται ότι το πρόγραμμα εμβολιασμών των ενηλίκων της χώρας θέλει αναθεώρηση, όπως και η στάση απέναντι σε νοσήματα όπως π.χ. η φυματίωση.
