Αυτό που συνέβη αυτές τις μέρες στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ προφανώς δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας πολλών ετών, με πρωταγωνιστή βεβαίως και κεντρικό σημείο αναφοράς τον απερχόμενο Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Τραμπ εξελέγη ως ο διαφορετικός υποψήφιος, που τολμά να λέει τα πράγματα με το όνομά τους, που μιλά εκ μέρους του μέσου λευκού Αμερικανού της ενδοχώρας ο οποίος αισθανόταν ότι η φωνή του ολοένα και περισσότερο δεν εισακούγεται στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων, που τα βάζει με το κατεστημένο και με τους στημένους κανόνες του παιχνιδιού που λειτουργούν προς όφελος των λίγων και εις βάρος των πολλών.
Όλα αυτά, και κυρίως η περιφρόνηση του ρόλου των θεσμών, η θεώρηση της πολιτικής διαδικασίας ως μιας διαρκούς μάχης μεταξύ των ελίτ και του λαού, και η αξίωση της άμεσης και προνομιακής σχέσης του ηγέτη με τον λαό, είναι τα βασικά συστατικά του λαϊκισμού. Και φυσικά, ο λαϊκιστής χρειάζεται το κατάλληλο έδαφος για να λειτουργήσει - το οξυγόνο του είναι η υπαρκτή και συχνά εύλογη δυσαρέσκεια μιας υπολογίσιμου μεγέθους ομάδας πολιτών έναντι της συνήθους διαδικασίας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Οι θεσμοί όμως, τόσο οι τυπικοί και γραπτοί στους νόμους και τα συντάγματα, όσο και οι άτυποι και άγραφοι, έχουν λόγο που υπάρχουν. Ιδιαίτερα ως προς τους δεύτερους, υπάρχει λόγος που ο Πρόεδρος των ΗΠΑ είθισται να είναι μετρημένος στη συμπεριφορά του, να μην ξεροσταλιάζει στο τουίτερ, να μην υπονομεύει την ομαλή μετάβαση της εξουσίας, να παίρνει τηλέφωνο τον διάδοχό του, ακόμη -και ιδίως- όταν είναι πολιτικοί αντίπαλοι, ή να του αφήνει στο γραφείο επιστολή με ευχές και συμβουλές σε φιλικό τόνο.
Όλα αυτά και πολλά άλλα απ’ όσα επιφανειακά μπορεί να φαίνονται τυπολατρικά, έχουν σημασία. Όπως οι καλοί τρόποι είναι το λιπαντικό της κοινωνικής συναναστροφής, έτσι και οι άγραφοι κανόνες εξασφαλίζουν την αίσθηση ότι παρά τις επιμέρους και συχνά μεγάλες και αγεφύρωτες διαφορές, η πολιτική κοινότητα παραμένει ενωμένη στην επιδίωξη του συλλογικού καλού.
Όσοι ποντάρουν λοιπόν στον λαϊκισμό και, ιδίως, όσοι τους ακολουθούν, πρέπει να γνωρίζουν ότι με την επιλογή της απόρριψης αυτών των τυπικών και άτυπων κανόνων υπονομεύουν τα θεμέλια που επιτρέπουν την ειρηνική εναλλαγή των φορέων της εξουσίας. Αν ο αντίπαλος γίνει εχθρός, τότε η δημοκρατία έχει χάσει τη βασική προϋπόθεση της λειτουργίας της.
Βεβαίως, στην Ελλάδα πρωτοπορήσαμε διεθνώς και αυτό το κλίμα το ζήσαμε ως ένα βαθμό κατά τη δεκαετία της κρίσης -και όχι μόνο από τη μία πλευρά του πολιτικού φάσματος. Σήμερα, φαίνεται πως είμαστε κάπως σοφότεροι από την εμπειρία αυτή, καθώς τόσο η κυβέρνηση προσπαθεί ενεργά να αποκαταστήσει τον σεβασμό προς τους άγραφους κανόνες, όσο και η αντιπολίτευση δεν καταφεύγει το ίδιο εύκολα στις διαβρωτικές αυτές λογικές και πρακτικές.
Το τέρας που ταϊζόταν επί χρόνια στις ΗΠΑ για να οδηγήσει εντέλει στα πρόσφατα γεγονότα, στην Ελλάδα τα τελευταία λίγα χρόνια το έχουμε στη δίαιτα. Και ο σεβασμός στους κανόνες του παιχνιδιού, τυπικούς και άτυπους, είναι η προϋπόθεση για να μη το ξαναδούμε να θεριεύει.
