Του Αλέξανδρου Σκούρα
Ο σπουδαίος φιλελεύθερος οικονομολόγος Steven Horwitz έχει πει ότι η πρόοδος της ανθρωπότητας είναι η ιστορία της συνεχούς μείωσης του συναλλακτικού κόστους. Τι είναι το συναλλακτικό κόστος; Χονδρικά, είναι όλα αυτά τα περιφερειακά πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πριν αφιερωθούμε στην επίτευξη των καθαυτό στόχων μας. Αν έχω λόγους να φοβάμαι ότι ο εταίρος μου σε μια συναλλαγή μπορεί να με κλέψει, τότε πρέπει να αφιερώσω ενέργεια, χρόνο και χρήμα για να αποτρέψω αυτό το ενδεχόμενο. Αν είμαι σίγουρος για την εντιμότητά του, ή αν οι κανόνες του παιχνιδιού δεν μας επιτρέπουν να κλέψουμε ο ένας τον άλλο, τότε μπορούμε να αφιερωθούμε απερίσπαστοι σ' αυτά που πραγματικά μετράνε για μας.
Ένας από τους αποτελεσματικότερους τρόπους για τη μείωση του συναλλακτικού κόστους σε μια κοινωνία είναι οι νόμοι να τηρούνται. Αυτό προϋποθέτει δύο τουλάχιστον πράγματα: Πρώτον ότι οι νόμοι είναι δίκαιοι, απλοί και εύκολοι στην εφαρμογή τους. Και δεύτερον ότι οι πολίτες αντιλαμβάνονται, τουλάχιστον κατά πλειονότητα, ότι η τήρηση των νόμων εντέλει τους ευνοεί.
Στη χώρα μας τα πράγματα είναι φυσικά λίγο πιο περίπλοκα. Οι νόμοι είναι περίπλοκοι και χαοτικοί, δύσκολοι στην εφαρμογή τους, και οι πολίτες βλέποντας ότι οι νόμοι εύκολα και ευρέως καταπατώνται, αισθάνονται μέχρι και κορόιδα όταν οι ίδιοι αποτελούν την εξαίρεση της εντιμότητας.
Σύμφωνα με την περίφημη “αρχή του σπασμένου τζαμιού”, η απαξίωση των νόμων συχνά ξεκινά από πολύ μικρά και φαινομενικά ασήμαντα πράγματα. Αν, για παράδειγμα, κάποιος σπάσει ένα τζάμι σε μια γειτονιά και αυτό το τζάμι παραμείνει σπασμένο για πολλές μέρες, τότε το σήμα που εκπέμπεται είναι ότι η παραβατικότητα μένει ατιμώρητη - πολύ πιθανόν το ένα τζάμι να φέρει το άλλο, το ένα γκράφιτι το άλλο, και η κατάσταση να κλιμακωθεί σε περισσότερο σοβαρές και επώδυνες παραβιάσεις του νόμου.
Όλα αυτά, που δοκιμάστηκαν στην πράξη στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1980, έχουν εφαρμογή και στην Ελλάδα του σήμερα, που βλέπει γκραφιτάδες από το εξωτερικό να έρχονται στη βολική Αθήνα για να προπονηθούν, αλλά και τουρίστες που έλκονται από την εξωτική γι' αυτούς, αλλά συχνά ανυπόφορη για τους μόνιμους κατοίκους ανομία γειτονιών όπως τα Εξάρχεια.
Τι λοιπόν μπορούμε να κάνουμε; Αφενός να ζητάμε πιεστικά την εφαρμογή του νόμου (και την αλλαγή του όταν είναι άδικος ή δύσχρηστος). Η ανομία δεν είναι ένα περιφερειακό θέμα ήσσονος σημασίας, αλλά μια πολύ σημαντική παράμετρος στην καθημερινότητά μας που μας περιορίζει όλους στο να αφιερώσουμε τις δυνάμεις μας εκεί όπου πραγματικά θέλουμε.
Δεύτερον, να συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας κουλτούρας ανάδειξης της συνεργατικής συμπεριφοράς και απαξίωσης της αντικοινωνικής, πάντα εντός των πλαισίων του νόμου και της λογικής. Προσωπικά δεν βρίσκω τίποτε το κακό στο να δημοσιοποιείται η φωτογραφία ενός αυτοκινήτου που κλείνει μια ράμπα αναπήρων (χωρίς μάλιστα να σβήνονται οι πινακίδες κυκλοφορίας), προφανώς όμως ξεφεύγει το πράγμα αν κάποιος θερμόαιμος θεωρήσει ότι καλό θα ήταν να πάει και να του σκάσει τα λάστιχα.
Ίσως βέβαια να είναι πρόβλημα πολυτελείας η εφαρμογή του νόμου σε μια χώρα που η ίδια η πολιτική τάξη συχνότατα αναζητεί τα παραθυράκια του νόμου, αν δεν τα ανοίγει μάλιστα η ίδια. Το σίγουρο πάντως είναι ότι αυτή η θετική αλλαγή δεν πρόκειται να γίνει αν εμείς δεν την απαιτήσουμε.
