Το αίτημα για μία φιλελεύθερη κοινωνία βιώνει μία ισχυρή αναβίωση τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Όμως, λίγοι από εμάς γνωρίζουν ότι οι φιλελεύθερες ιδέες ήταν ανάμεσα στα κύρια διανοητικά “πυρομαχικά” της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Επομένως, ο εορτασμός του 21 που έρχεται την επόμενη εβδομάδα αποτελεί μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να συζητήσουμε στο οικογενειακό τραπέζι, με τη συνοδεία μπακαλιάρου - σκορδαλιάς, τις φιλελεύθερες ρίζες της Επανάστασης.
Οι πιο τρανταχτές αποδείξεις για τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας βρίσκονται στα ιδρυτικά μας κείμενα. Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας που συντάχθηκε στο πλαίσιο της Α' Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου το 1822, αναφέρει ότι “ο κατ? τ?ν Τούρκων πόλεμος ?μ?ν, μακρ?ν το? ν? στηρίζηται ε?ς ?ρχάς τινας δημαγωγικ?ς κα? στασιώδεις ? ?διωφελε?ς μέρους τιν?ς το? σύμπαντος ?λληνικο? ?θνους σκοπούς, ε?ναι πόλεμος ?θνικός, πόλεμος ?ερός, πόλεμος, το? ?ποίου ? μόνη α?τία ε?ναι ? ?νάκτησις τ?ν δικαίων τ?ς προσωπικ?ς ?μ?ν ?λευθερίας, τ?ς ?διοκτησίας κα? τ?ς τιμ?ς, τ? ?ποία, ?ν? τ?ν σήμερον ?λοι ο? ε?νομούμενοι κα? γειτονικο? λαο? τ?ς Ε?ρώπης τ? χαίρουσιν, ?π? ?μ?ς μόνον ? σκληρ? κα? ?παραδειγμάτιστος τ?ν ?θωμαν?ν τυραννία ?προσπάθησε μ? βίαν ν' ?φαιρέσ? κα? ?ντ?ς το? στήθους ?μ?ν ν? τ? πνίξ?.” Οι επαναστατημένοι Έλληνες εντόπιζαν στον Τζον Λοκ, ενός εκ των πατέρων του κλασικού φιλελευθερισμού, τη μοναδική αιτία της επανάστασης. Ζητούσαν το δικαίωμα της προσωπικής (ή αλλιώς ατομικής) ελευθερίας, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και την τιμή, αυτά δηλαδή που οι αρκετοί Ευρωπαίοι της εποχής απολάμβαναν χάρη στις αστικές επαναστάσεις. Η διακήρυξη αυτή έχει διπλή σημασία διότι “παντρεύει” τις ιδιαιτερότητες των Ελλήνων - θρησκεία και εθνική ταυτότητα - με τις φιλελεύθερες ιδέες αποδεικνύοντας ότι υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις το μείγμα αυτό μπορεί να είναι λειτουργικό. Έπειτα, βρίσκουμε ισχυρότατες δόσεις φιλελευθερισμού στα επαναστατικά Συντάγματα. Η κατάργηση της δουλείας, η προστασία της ιδιοκτησίας, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, και η προστασία ατομικών δικαιωμάτων ως προς την κατάχρηση εξουσίας από το κράτος, είναι λίγα από τα φιλελεύθερα ιδεώδη που οι πατέρες του Έθνους μας αποφάσισαν να συμπεριλάβουν στα πρώτα συντάγματα του ελληνικού κράτους, τα οποία δικαίως χαρακτηρίζονται ως τα πιο φιλελεύθερα, δημοκρατικά και προοδευτικά της εποχής τους.
Βέβαια, όλη αυτή η άνθιση των φιλελεύθερων ιδεών στα επαναστατικά χρόνια δεν ήρθε από το πουθενά. Ο νεοελληνικός διαφωτισμός έχει στις τάξεις του πλήθος διανοητών που αντλούσαν έμπνευση από τις ιδέες της ελευθερίας. Ο καθηγητής Αριστείδης Χατζής, που αποτελεί την κύρια πηγή πληροφοριών και έμπνευσης για το άρθρο που διαβάζετε, χαρακτηρίζει τον Ευγένιο Βούλγαρη (1716-1806) ως τον πρώτο φιλελεύθερο Έλληνα διανοούμενο. Διάδοχοι του σε αυτόν τον ρόλο υπήρξαν ο Ρήγας, ο Ανώνυμος ο Έλλην, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης και αρκετοί άλλοι. Αυτοί οι διαφωτιστές ήταν υπεύθυνη για την διαπαιδαγώγηση και την αφύπνιση των Ελλήνων κατά των δεινών που και υπέρ των δικαιωμάτων που όρισαν οι επαναστάτες στην Διακήρυξη.
Τέλος, η Επανάσταση του 21 επηρέασε και επηρεάστηκε από τα σύγχρονα φιλελεύθερα κινήματα της Δύσης. Ο Διονύσιος Σολωμός, στον Ύμνο την Ελευθερίαν, αφιερώνει τρεις ολόκληρες στροφές προκειμένου να αναδείξει τον διεθνή χαρακτήρα της επανάστασης:
Γκαρδιακά χαροποιήθη
Και του Βάσιγκτον η γη,
Και τα σίδερα ενθυμήθη
Που την έδεναν και αυτή.
Απ' τον πύργο του φωνάζει,
Σα να λέη σε χαιρετώ,
Και τη χήτη του τινάζει
Το Λεοντάρι το Ισπανό.
Ελαφιάσθη της Αγγλίας
Το θηρίο, και σέρνει ευθύς
Κατά τ' άκρα της Ρουσίας
Τα μουγκρίσματα της οργής.
Σε κάθε γωνιά του πλανήτη, φιλελεύθεροι διανοούμενοι και ακτιβιστές αγκάλιασαν τον αγώνα των Ελλήνων και πρόσφεραν απλόχερα τη βοήθειά τους προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός της ανεξαρτησίας. Από τις συμβουλές του Τζέφερσον προς τον Αδαμάντιο Κοραή, μέχρι τους πίνακες του Ντελακρουά και από τους καρμπονάρους μέχρι τον Λόρδο Βύρων, οι φιλελεύθεροι της Δύσης αγκάλιασαν την Ελληνική Επανάσταση σαν προέκταση των δικών τους αγώνων για μία ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία των Εθνών.
Υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να ειπωθούν για το συγκεκριμένο ζήτημα, και να είστε σίγουροι ότι θα ειπωθούν την επόμενη διετία με αφορμή τα 200 χρόνια από την έναρξη του αγώνα για την ανεξαρτησία. Μέχρι τότε, στο γιορτινό οικογενειακό τραπέζι φροντίζουμε να μην περνά απαρατήρητος ο φιλελεύθερος χαρακτήρας της Επανάστασης.
