Πριν από λίγες ώρες, προσγειώθηκα στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης. Θα μείνω στις ΗΠΑ για λίγες μέρες, και σ' αυτό το διάστημα θα χρησιμοποιώ ως αφορμή έμπνευσης γι' αυτή τη στήλη πράγματα που βλέπω εδώ και πιστεύω ότι συνδέονται με τρόπο ενδιαφέροντα με όσα ζούμε στην Ελλάδα.
Η εθνική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου γιορτάζεται και στην Αμερική, όχι μόνο από την Ομογένεια, αλλά και από Αμερικανούς - αξιωματούχους και πολίτες - που δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα, αναγνωρίζουν όμως τη μεγάλη στιγμή μιας φίλης και συμμάχου χώρας. Πολλοί άλλωστε ίσως θα έχετε ακούσει το μήνυμα που παραδοσιακά κάθε χρόνο απευθύνει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ για την επέτειο.
Η 28η Οκτωβρίου στις ΗΠΑ λέγεται «Ochi Day» - η Ημέρα του ΌΧΙ. Σ' αυτή τη μικρή λέξη συμπυκνώνεται το ηρωικό θάρρος των Ελλήνων να αντισταθούν στη φασιστική Ιταλία και στη συνέχεια στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, καθυστερώντας την προέλαση των δυνάμεων του Άξονα και δίνοντας μια πολύτιμη ένεση ηθικού και ανεκτίμητες ανάσες στη συμμαχική προσπάθεια.
Αυτό το ΟΧΙ, φέτος μου έφερε στο μυαλό μια σημαντική ιδέα που διάβασα πρόσφατα σ' ένα άρθρο της σπουδαίας στοχάστριας Deirdre McCloskey στο Reason. Εκεί, γράφοντας για το περιεχόμενο του φιλελευθερισμού, η McCloskey επισημαίνει τα εξής:
«Πέρα από τις θετικές του συνέπειες, ο φιλελευθερισμός είναι πάνω απ' όλα μια ηθική πεποίθηση. Ο φιλελεύθερος πιστεύει ότι, όσο γίνεται περισσότερο, κανείς δεν πρέπει να διατάζει άλλους ανθρώπους, να στέκεται από πάνω τους με ένα όπλο ή μια γροθιά για να τους υποχρεώνει να κάνουν αυτό που ίδιος θέλει. Ο φιλελεύθερος αποστρέφεται την ιεραρχική επιβολή των ανδρών επί των γυναικών, των αφεντών επί των σκλάβων, των πολιτικών επί των πολιτών. Ο φιλελεύθερος φιλόσοφος David Schmidtz υποστηρίζει πως, πάνω απ' όλα, κάθε άνθρωπος θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να λέει όχι. «Θα προτιμούσα να μην το κάνω», λέει ο συμβολαιογράφος Μπάρτλμπι στην ιστορία του Μέλβιλ το 1853. Όντας ελεύθερος άνθρωπος μπορούσε να το πει αυτό, ανεξάρτητα από το αν αυτό ήταν καλό ή κακό γι' αυτόν. Ήταν ενήλικας, και ως ενήλικας οι προτιμήσεις του πρέπει να γίνονται σεβαστές - χωρίς όμως να του εξασφαλίζουν δουλειά και μισθό».
Αυτή είναι λοιπόν η ουσία της ελευθερίας, η δυνατότητα να αρνείσαι να γίνεις μέσο για την επίτευξη των σκοπών κάποιου άλλου, η δυνατότητα να επιδιώκεις την επίτευξη των δικών σου σκοπών.
Αυτό είναι και το νόημα που κατά τη γνώμη μου αξίζει να κρατάμε από την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, το νόημα που καθιστά τον αγώνα των Ελλήνων εναντίον του Άξονα αγώνα για την ελευθερία και παράδειγμα που ξεπερνά τα στενά σύνορα της ιστορικής παράδοσης ενός και μόνο λαού.
Μπορεί τώρα κάποιος να ρωτήσει: Και το «όχι» στο δημοψήφισμα του 2015; Δεν ήταν κι αυτό πράξη ελευθερίας; Έτσι δεν το προέβαλλαν οι υποστηρικτές του; Έτσι δεν το ερμήνευσε ο πρωθυπουργός, για να το ερμηνεύσει λίγες μέρες αργότερα κάπως αλλιώς στις Βρυξέλλες; Στα δικά μου μάτια τουλάχιστον - όσο κι αν σέβομαι την επιλογή εκείνων που όντως γνώριζαν τις συνέπειες αυτής της επιλογής, και ήταν διατεθειμένοι να τις υποστούν αγόγγυστα - η κωμικοτραγική εξέλιξη αυτής της ιστορίας, δίνει και την απάντηση. Είναι άλλο το όχι που οδηγεί σε έναν ηρωικό πόλεμο, κι άλλο το όχι σε μια debt sustainability analysis που ζητείται για να χρησιμοποιηθεί εργαλειακά στο πλαίσιο ενός επιχειρήματος «είμαστε τόσο εξαρτημένοι από σας, δώστε μας βοήθεια χωρίς προϋποθέσεις γιατί αλλιώς θα καταστραφούμε και θα έχετε το κρίμα στο λαιμό σας».
Ας γιορτάσουμε λοιπόν την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, μια από τις λίγες άλλωστε στιγμές στην ελληνική ιστορία που οι Έλληνες φανήκαμε ενωμένοι σ' έναν σκοπό, και ας εργαστούμε για να διασφαλίσουμε τις προϋποθέσεις, ηθικές και υλικές, για να μπορούμε όντως συχνότερα να λέμε όχι σε ό,τι αντίκειται στις αρχές και τις αξίες του καθενός και της καθεμιάς μας.
