Ένας βασικός κανόνας στη διπλωματία είναι πως πρέπει να επιδιώκεις να κάθεσαι στο τραπέζι όπου διεξάγονται οι συζητήσεις, ειδικά οι άτυπες, οι οποίες δεν παράγουν κάποιο νομικά δεσμευτικό αποτέλεσμα. Με άλλα λόγια, όταν σε προσκαλούν σε μια διπλωματική σύνοδο, βάζεις τα καλά σου και πηγαίνεις διακηρύσσοντας τις δικές σου καλές προθέσεις και την αισιοδοξία σου για ένα θετικό αποτέλεσμα, για το οποίο τονίζεις, ότι εξαρτάται από τις καλές προθέσεις και την καλοπιστία της άλλης πλευράς.
Άλλωστε, το παιχνίδι της επίρριψης των ευθυνών για ένα ενδεχόμενο ναυάγιο ξεκινά πριν καν αρχίσει μια διπλωματική σύνοδος. Αλλά κι αν δεν σε προσκαλέσουν σε μια διπλωματική σύνοδο, εφόσον έχεις ενδιαφέρον για ό,τι συζητείται, δημιουργείς τις προϋποθέσεις για να αποκτήσεις μια πρόσκληση, ή έστω να ακουστεί η άποψή σου. Διαφορετικά, άλλοι θα πάρουν αποφάσεις ερήμην σου, και πιθανότατα αποφάσεις που δεν θα σου αρέσουν και δεν θα εξυπηρετούν τις στοχεύσεις της δικής σου εξωτερικής πολιτικής.
Έτσι λοιπόν, ο έλληνας ΥΠΕΞ πήγε στην Άγκυρα προετοιμασμένος, κι ας υπήρχαν «κύμβαλα αλαλάζοντα» που επαναλάμβαναν τις ασυναρτησίες περί κατευνασμού και ενδοτισμού. Στο τέλος της ημέρας, ο κ. Δένδιας άσκησε με ιδιαίτερη επιτυχία δημόσια διπλωματία μπροστά σε δημοσιογραφικές κάμερες και μικρόφωνα και αποδόμησε εύστοχα και με διπλωματική αβρότητα τις προκλητικές δηλώσεις του τούρκου ομόλογού του. Φυσικά, υπήρξαν και οι εγχώριοι επαγγελματίες και ερασιτέχνες κονδυλοφόροι που δεν αντιλήφθηκαν την επιτυχημένη άσκηση δημόσιας διπλωματίας, ωστόσο η «κριτική» τους μάλλον επιβεβαίωσε την περιθωριακή απήχηση του λόγου τους.
Παρόμοια, η πενταμερής της Γενεύης ήταν μια άτυπη συνάντηση με ονομαστικές προσκλήσεις, από την οποία δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να λείπουν η Αθήνα και η Λευκωσία. Φυσικά, οι διπλωματικές παγίδες και οι μικροπολιτικές ασκήσεις, ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι είναι εξαιρέσεις, συνιστούν αναμενόμενες συμπεριφορές.
Ωστόσο, αν ορισμένοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι στις άτυπες συνομιλίες ή σε οποιαδήποτε μορφή ειρηνικής επίλυσης των διαφορών υπάρχουν πρόβατα και λύκοι, και ακολούθως η συμμετοχή των προβάτων προδιαγράφει μια προαποφασισμένη κατάληξη, τότε πρέπει να κατανοήσουν αυτοκριτικά, αν μπορούν, ότι παράγουν περισσότερη άγνοια από αυτήν που μπορεί να καταναλώσει η κοινή γνώμη.
Με βάση τις θέσεις που είχαν ήδη διατυπώσει το καθεστώς Ερντογάν και το κατοχικό ενεργούμενό του, η συνάντηση της Γενεύης θα οδηγούνταν νομοτελειακά σε ναυάγιο, εφόσον έθεταν ζήτημα δύο κρατών. Υπό αυτή την έννοια, η Λευκωσία και η Αθήνα κέρδισαν πολιτικά από ένα προαναγγελθέν διπλωματικό ναυάγιο, αφού η ευθύνη γι’ αυτό -όπως πανθομολογείται με επίσημες δηλώσεις- ανήκει εξ ολοκλήρου στο καθεστώς Ερντογάν και τον κατοχικό εκπρόσωπό του κ. Τατάρ.
Άλλωστε, ο τελευταίος κέρδισε τις εκλογές στα κατεχόμενα με την ενεργή υποστήριξη της Άγκυρας και στην κορυφή των προγραμματικών δηλώσεών του, τη δημιουργία δύο ανεξάρτητων κρατών. Επομένως, η τουρκική πορεία στη μετά Κραν-Μοντανά εποχή ήταν εξαρχής συγκρουσιακή, αφού το ζήτημα των εγγυήσεων και της απόσυρσης των στρατευμάτων εξακολουθεί να αποτελεί ταμπού για την τουρκική εξωτερική πολιτική.
Επιπλέον, αυτή η συγκρουσιακή πορεία εξυπηρετεί την πολιτική απήχηση στο εσωτερικό της Τουρκίας και των κατεχόμενων κυπριακών εδαφών. Κυρίως όμως, εξυπηρετεί την επανάληψη των παράνομων γεωτρήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ, καθώς η Άγκυρα έχει συνδέσει τις ενεργειακές φιλοδοξίες της στην νοτιοανατολική Μεσόγειο με την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος, όπως βέβαια εκείνη την αντιλαμβάνεται, μέσα από την επιδίωξη τετελεσμένων και την εκβιαστική προβολή της στρατιωτικής ισχύος της.
Φυσιολογικά, Αθήνα και Λευκωσία θα έχουν να προσθέσουν τουλάχιστον ακόμη μια παράγραφο στο κείμενο των Συμπερασμάτων της επόμενης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ σε βάρος της Άγκυρας. Παράλληλα, η έμμεση υπενθύμιση πως η εισβολή και κατοχή τμήματος της Κύπρου μοιάζει με την κατάσταση που έχει διαμορφώσει η Τουρκία στη συριακή επικράτεια και μπορεί να εξελιχθεί σε μια νέα Κριμαία, θα μπορούσε να ενεργοποιήσει μεγαλύτερη ένταση σε βάρος της Τουρκίας από τον Λευκό Οίκο, με δεδομένο ότι ο Πρόεδρος Μπάιντεν υιοθετεί μια πολιτική δέσμευσης της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ σε αρχές κι αξίες που συνδέονται με τη διεθνή νομιμότητα.
Συνολικά, η συμμετοχή της Ελλάδας και της Κύπρου στην άτυπη πενταμερή ενίσχυσε το διπλωματικό προφίλ σταθερότητας και αξιοπιστίας, και ανέδειξε τον ταραχοποιό και αποσταθεροποιητικό ρόλο της Τουρκίας. Επισημαίνεται όμως, ότι η Άγκυρα θα επιχειρήσει να ανταποδώσει, και θα αναζητήσει ένα νέο ναυάγιο στο οποίο θα μπορούσε να καταγγείλει την Αθήνα, ακόμη κι αν αυτό προϋποθέτει την ενεργοποίηση των διπλωματικών πιονιών της στα Βαλκάνια ή τη Βόρεια Αφρική.
Για παράδειγμα, μια ενδεχόμενη προκατασκευασμένη αποτυχία σύνταξης συνυποσχετικού για την παραπομπή ζητημάτων οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών στη Χάγη ανάμεσα στην Αθήνα και τα Τίρανα ή την Τρίπολη, θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από την τουρκική διπλωματία.
Τέλος, στις ημέρες που προηγήθηκαν της συνόδου στη Γενεύη αλλά και μετά το ναυάγιό της, ασκήθηκε ιδιαίτερη κριτική στον ΓΓ του ΟΗΕ. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κ. Γκουτέρες είναι ούτως ή άλλως υποχρεωμένος με βάση τον θεσμικό του ρόλο να συμπεριφέρεται πολιτικά ουδέτερα απέναντι στα εμπλεκόμενα μέρη και να συνεχίσει τις διπλωματικές προσπάθειες στο προσεχές διάστημα.
Δεν είναι απαραίτητο να καταθέσει την εντολή που έχει από το Συμβούλιο Ασφαλείας, αποδεχόμενος έτσι την αδυναμία εξεύρεσης κοινού τόπου ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη. Άλλωστε, κανένας ΓΓ δεν θα ήθελε να ταυτιστεί η θητεία του με αποτυχίες. Το αντίθετο μάλιστα. Και σε τελική ανάλυση, ο ΓΓ θα ενημερώσει τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας για το αποτέλεσμα της άτυπης συνόδου στη Γενεύη.
Αν το Συμβούλιο Ασφαλείας κρίνει πως δεν υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω διπλωματικές διαβουλεύσεις, τότε θα απαλλάξει τον ΓΓ από την εντολή που του έχει δώσει. Δεν θα το κάνει όμως, γιατί είναι λογικό να επιθυμεί να παραμείνει ανοιχτό το ζήτημα. Και πρέπει να παραμείνει ανοιχτή και η διπλωματική οδός, διότι αποτελεί τη διαρκή και ανυποχώρητη υπόμνηση που εκφράζει το κεκτημένο στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας· δηλαδή, λύση με δικοινοτική-διζωνική ομοσπονδία με ενιαία διεθνή νομική προσωπικότητα, κυριαρχία, και υπηκοότητα.
Συνεπώς, η εμμονή της Άγκυρας και της κατοχικής μαριονέτας της σε λύση με δύο κράτη, ανέδειξε στη Γενεύη την απόσταση που τους χωρίζει από τη διεθνή νομιμότητα, και επιβεβαίωσε την έλλειψη καλής πίστης και τον αποσταθεροποιητικό ρόλο του καθεστώτος Ερντογάν στην περιοχή.
Δεν έθεσε κάτι καινούριο στο τραπέζι της συνόδου, ούτε προσημείωσε διπλωματικά κέρδη για το μέλλον. Αντίθετα, η συμπεριφορά του καθεστώτος Ερντογάν προϊδεάζει για σκληρή στάση τόσο απέναντι στη Λευκωσία όσο και στην Αθήνα, που δεν αποκλείει ακόμη και μια πράξη προσάρτησης των κατεχομένων, την οποία φυσικά θα διαφημίσουν ως ένωση που προσθέτει μερικά ακόμη τετραγωνικά στη «Γαλάζια Πατρίδα». Σε κάθε περίπτωση, η αναμενόμενη αποτυχία της πενταμερούς στη Γενεύη μας φέρνει πιο κοντά σε ένα ακόμη «θερμό» καλοκαίρι στα ελληνοτουρκικά σύνορα και την νοτιοανατολική Μεσόγειο.
*Ο Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Νομική Σχολή ΑΠΘ.
