Του Αλέξανδρου Σκούρα
Το 2017 η χώρα μας αναδείχθηκε πρωταθλήτρια στην παραοικονομία σε ολόκληρο τον αναπτυγμένο κόσμο. Οι τρόποι για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι αρκετοί αλλά τον τελευταίο καιρό παρατηρείται πολιτική προτίμηση στον περιορισμό της χρήσης των μετρητών. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΔΝΤ, η χρήση των μετρητών αποτελεί - υπό προϋποθέσεις - χαρακτηριστικό των χωρών που έχουν υψηλά επίπεδα παραοικονομίας. Με άλλα λόγια, όσο πιο συχνή είναι η χρήση μετρητών σε μία οικονομία, έναντι των εναλλακτικών - ηλεκτρονικών τρόπων συναλλαγής, τόσο μεγαλύτερη η παραοικονομία της χώρας.
Αν πραγματικά θέλουμε να μειώσουμε το μέγεθος της παραοικονομίας, η κατάργηση των μετρητών - που σε τελική ανάλυση μειώνει το δικαίωμα της επιλογής των πολιτών και περιορίζει τους τρόπους με τους οποίους συναλλάσσονται - δεν είναι η βέλτιστη λύση. Αντίθετα, είναι μία πολιτική που απλά προσπαθεί να γιατρέψει τα συμπτώματα χωρίς να κάνει τίποτα για την ασθένεια που προκαλεί την παραοικονομία.
Η μελέτη του ΔΝΤ εντοπίζει άλλους 12 λόγους που προκαλούν το φαινόμενο της παραοικονομίας που αν τους θεραπεύσουμε η οικονομία μας θα αποκτήσει τεράστια δυναμική και δεν θα συντρέχει κανένας λόγος περιορισμού των μετρητών. Από αυτούς τους 12, οι 3 παρακάτω αποτελούν τεράστιας σημασίας προτεραιότητες για την εξυγίανση της οικονομίας μας:
1. Φορολογία και εργοδοτικές εισφορές:
Η οικονομική θεωρία (και η απλή λογική) λέει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά μεταξύ εργοδοτικού κόστους και καθαρών αποδοχών, η πιθανότητα της μαύρης εργασίας αυξάνεται. Η βολική απάντηση των πολιτικών απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα μπορεί να είναι συνθήματα του στιλ “μηδαμινή ανοχή στη μαύρη εργασία και την εκμετάλευση των εργαζομένων” ή ουσιαστική μείωση των ασφαλιστικών εισφορών ώστε οι καθαρές αποδοχές και τα εργοδοτικά κόστη να έρθουν πιο κοντά.
2. Η ποιότητα των θεσμών και η διαφθορά
Αν το κράτος κάνει λίγα και καλά, μπορεί να τα κάνει σωστά. Αν προσπαθεί να ελέγξει κάθε πτυχή της οικονομικής δραστηριότητας, τότε δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που προσπαθεί να λύσει. Επιχειρηματίες και καταναλωτές, όταν οι θεσμοί είναι ευάλωτοι στη διαφθορά ή η εφαρμογή των νόμων γίνεται επιλεκτικά, επιλέγουν να δρουν κάτω από τα ραντάρ της επίσημης οικονομίας. Η βολική λύση για τους πολιτικούς είναι και πάλι οι υποσχέσεις. Η δύσκολη αλλά σοβαρή λύση είναι η δημιουργία ενός αμερόληπτου θεσμικού πλαισίου που εμπνέει εμπιστοσύνη στους πολίτες.
3. Η ανεργία:
Η άτυπη οικονομία και η παραοικονομία γνωρίζουν άνθιση όταν η επίσημη οικονομία δεν είναι ελκυστική. Για τους άνεργους και ιδιαίτερα τους μακροχρόνια άνεργους, η επίσημη οικονομία όχι μόνο δεν είναι ελκυστική αλλά αγγίζει τα όρια της εχθρικής. Όσοι περισσότεροι άνεργοι βρίσκονται σε μία οικονομία, τόσο πιο πιθανή είναι η εμπλοκή τους σε κάποια συναλλαγή που ανήκει στην άτυπη ή την μαύρη οικονομία. Πολιτικά είναι εύκολο το να υπόσχεται κανείς μείωση της ανεργίας. Δύσκολη είναι η ρήξη με τα οργανωμένα συμφέροντα που επιθυμούν τη διαιώνιση της τωρινής κατάστασης.
Πριν κλείσουμε, καλό είναι να αναφέρουμε ότι η σημερινή μας κυβέρνηση έχει κάνει τεράστιες προσπάθειες προκειμένου να μην αλλάξει τίποτα από τα παραπάνω. Ο πόλεμος κατά των εταιρειών της συνεργατικής οικονομίας (Uber, Beat, Airbnb κλπ.), πέρα από την αρνητική εικόνα της χώρας προς κάθε λογής επενδυτές, έχει ως αποτέλεσμα την κατάργηση υπηρεσιών που μεταφέρουν συναλλαγές από την παραοικονομία στην επίσημη οικονομία. Όταν κάποιος δουλεύει μέσω Beat, Uber ή Airbnb, δεν μπορεί να φοροδιαφύγει. Δεν μπορεί να τιμολογήσει λιγότερο από την πραγματική αξία και πολύ δύσκολα μπορεί να βγάλει μαύρο εισόδημα. Όμως - και αυτό είναι το τραγικό - όποτε τα στελέχη της κυβέρνησης μιλούν για τις εταιρείες αυτές τις κατηγορούν για φοροδιαφυγή. Φυσικά, όλοι οι πολιτικοί γνωρίζουν πως αυτά είναι μπούρδες ολκής, αλλά εκείνοι που τις αναπαράγουν το κάνουν γιατί βρίσκουν βολική την παραοικονομία.
