Τις τελευταίες εβδομάδες οι περισσότεροι Έλληνες ασχολούμαστε με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος. Η πράξη αυτή μας θύμωσε και μας πλήγωσε μας έβαλε δε όλους σε σκέψη αναφορικά με την στρατηγική στην οποία εντάσσεται.
Ο πολιτισμένος κόσμος ανησυχεί, όχι μόνο γιατί ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, αλλά επειδή υπάρχει και ο φόβος της μερικής ή ολικής καταστροφής των ανεκτίμητων βυζαντινών μωσαϊκών και τοιχογραφιών εντός του ναού.
Και αυτό γιατί η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο γεγονός. Πράγματι, ο Ερντογάν θέλει να συσπειρώσει τους θρησκευόμενους πολίτες της Τουρκίας (Τούρκους ή Κούρδους) και να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από τα μείζονα ζητήματα που απασχολούν την τουρκική κοινωνία: την πανδημία και τις οικονομικές δυσκολίες.
Η καταφυγή αυτή, που κάνει ο Ερντογάν στον ισλαμισμό, είναι εν μέρει απόρροια της ιδεολογίας του και εν μέρει των αντανακλαστικών του. Τα πρώτα δέκα χρόνια διακυβέρνησης ο Ερντογάν δεν είχε επιδείξει τέτοια συμπεριφορά. Είναι γνωστό ότι φέρθηκε μάλλον ευνοϊκά προς το Πατριαρχείο, επέτρεψε την ανακαίνιση πλειάδας ελληνικών και αρμενικών εκκλησιών και έδωσε άδεια για την επανεγκατάσταση μητροπολίτη στην Σμύρνη.
Η αλλαγή του Ερντογάν έγινε κυρίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, αποδίδεται σε δύο, κυρίως, λόγους. Πρώτον, στο ότι ένιωσε τεράστια ανασφάλεια, όπως προδίδει και η εκκαθάριση δεκάδων χιλιάδων στελεχών του δημοσίου, των Ενόπλων Δυνάμεων, της Δικαιοσύνης, της Εκπαίδευσης και των ΜΜΕ. Η επιστροφή στο Ισλάμ συνέβη και για έναν ακόμη λόγο: ο Τούρκος πρόεδρος φέρεται ότι έχει υποψίες πως η Δύση κρύβεται πίσω από την απόπειρα πραξικοπήματος. Η αλλαγή με προσέγγιση στα ισλαμικά και αραβικά κράτη, αλλά και σε άλλα αυταρχικά κράτη τα οποία αμφισβητεί η Δύση (π.χ. Ρωσία), προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας στον Ερντογάν.
Δεύτερον, ο Τούρκος πρόεδρος έχει οδηγήσει με τις πολιτικές του την τουρκική οικονομία σε σοβαρά προβλήματα λόγω των μεγάλων του φιλοδοξιών (Συρία, Λιβύη, γεωτρύπανα κλπ). Δεν μπορεί να βασίζεται για πάντα στα εμβάσματα από το Κατάρ. Η αύξηση της ανεργίας, ο αυξημένος πληθωρισμός και η συνεχής διολίσθηση της τουρκικής λίρας (δύο τουρικές λίρες για ένα ευρώ το 2011 και οκτώ λίρες έναντι ενός ευρώ το 2020) έχουν οδηγήσει σε κοινωνικό αναβρασμό. Γι' αυτό ο Ερντογάν χρειάζεται να βρει έναν τρόπο να αποπροσανατολίσει τους πολίτες. Ένα από τα κυριότερα εργαλεία για τον σκοπό αυτό είναι ο πανισλαμισμός αλλά και ο θρησκευτικός εθνικισμός.
Την ανασφάλεια αυτή έρχεται να συμπληρώσει και το άγχος της παραμονής του στην εξουσία μετά την απώλεια των μεγάλων πόλεων στις τελευταίες τοπικές εκλογές και των πρόσφατων δημοσκοπήσεων, κάτι που ήχησε το καμπανάκι για ενδεχόμενη οριστική του απομάκρυνσή του από την εξουσία.
Ο Ερντογάν είναι πιστός μουσουλμάνος. Αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς. Όμως μέχρι και πριν από δέκα χρόνια ήταν ένας ηγέτης ανεκτικός απέναντι στις υπόλοιπες θρησκείες. Η αλλαγή έγινε μετά το 2016, όμως δεν πρόκειται για στροφή 180 μοιρών. Τον δεκαπενταύγουστο η Παναγία Σουμελά θα ανοίξει για τους ορθοδόξους. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι οι σχέσεις με τα Πατριαρχεία της Πόλης (ελληνικό και αρμενικό) είναι αρκετά καλές.
Όμως φαίνεται ότι η περίπτωση της Αγίας Σοφίας εντάσσεται σε μια γενικότερη ανησυχητική στρατηγική:
Σε πρόσφατη ραδιοφωνική της συνέντευξη, η Ντόρα Μπακογιάννη μας υπενθύμισε μια ακόμη πολιτιστική βαρβαρότητα των Τούρκων: τον περασμένο Νοέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας αποφάνθηκε για την μετατροπή της Μονής της Χώρας (Καριγιέ) σε τζαμί. Από τότε ο ναός παραμένει κλειστός. Όποιος έχει επισκεφτεί τον εν λόγω ναό στην Κωνσταντινούπολη αντιλαμβάνεται το γιατί η απόφαση αυτή αποτελεί ένα τραγικό γεγονός. Η Μονή της Χώρας διαθέτει από τα σημαντικότερα μωσαϊκά ολόκληρης της βυζαντινής περιόδου. Αυτό το πολιτισμικό διαμάντι της Παλαιολόγειας Αναγέννησης κινδυνεύει από τις πανισλαμιστικές πολιτικές του Ερντογάν. Το ζήτημα έχει φτάσει στο Συμβούλιο της Ευρώπης από την κ. Μπακογιάννη με σκοπό να πιεστεί η Τουρκία και να καταργήσει την απόφαση. Η Δύση και ο υπόλοιπος πολιτισμένος κόσμος πρέπει να αντιδράσουν. Η αρχή έγινε.
Όμως η Τουρκία δεν σταματάει εκεί : Πρέπει να θυμόμαστε ποια απόφαση πάρθηκε για την Αγία Σοφία Τραπεζούντας. Την περασμένη Τρίτη, τέσσερις ημέρες μετά την Αγία Σοφία, ο ναός στον Πόντο άνοιξε, αυτή την φορά ως τζαμί, για να φιλοξενήσει μουσουλμάνους προσκυνητές.
Επομένως είναι φανερό ότι η Τουρκία όχι μόνο επιστρέφει στις ισλαμικές της καταβολές, αλλά απαρνιέται και την μόνη θετική κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (εξαιρείται η τελευταία περίοδος), δηλαδή την ανεκτικότητα απέναντι στις άλλες θρησκείες. Μπορεί τα προαναφερθέντα (οικονομία, ανασφάλεια) να τον επηρεάζουν, όμως είναι φανερή και η βαθιά πίστη του Ερντογάν στον πανισλαμισμό και εν γένει στον νέο-οθωμανισμό. Σε αυτό συμβάλλει και η επιθυμία του Ερντογάν να αντικαταστήσει τον Μουσταφά Κεμάλ ως τον «πατέρα» των Τούρκων (ο Ερντογάν το πάει ένα βήμα παραπέρα και θέλει να γίνει και ο «πατέρας» των μουσουλμάνων γενικώς). Μην ξεχνάμε και την προσωπική ιστορία του Τούρκου προέδρου. Προέρχεται από την επαρχία, τον Πόντο, από μια φτωχή και θρησκευόμενη οικογένεια.
Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι, πέρα από τις ερμηνείες, οι πράξεις έχουν αυτόνομη σημασία. Δεν μας αφορά ο λόγος : Είτε πρόκειται για πολιτική σκοπιμότητα είτε για προϊόν πανισλαμιστικών τάσεων είτε για έναν συνδυασμό των ανωτέρω, το αποτέλεσμα είναι ένα. Οι προαναφερθέντες ναοί δεν αποτελούν τα μοναδικά παραδείγματα. Όποιο και να είναι το κίνητρο οι πράξεις αυτές είναι βαθύτατα αρνητικές. Τα πολιτισμικά εγκλήματα είναι ασυγχώρητα όποιο έθνος και να τα διαπράττει.
Εν κατακλείδι, για να αντιμετωπίσουμε την Τουρκία πρέπει να καταλάβουμε το γιατί σκέφτεται και φέρεται κατ' αυτόν τον τρόπο ο Τούρκος πρόεδρος. Παράλληλα καλούμαστε, όχι μόνο ως Έλληνες ή χριστιανοί, αλλά και ως κομμάτι του πολιτισμένου κόσμου να κινητοποιηθούμε με σκοπό την προστασία των ανεκτίμητης αξίας πολιτιστικών μνημείων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απειλεί η Τουρκία.
