Στις 12 Ιουλίου 1940 το Υπουργείο των Εξωτερικών στέλνει το παρακάτω διάβημα προς την Ιταλική Πρεσβεία της Αθήνας:
«Το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών έχει την τιμήν να φέρη εις γνώσιν της Β. Ιταλικής Πρεσβείας ότι σήμερον, ώραν 6.30, τρία βομβαρδιστικά ιταλικά αεροπλάνα έβαλον δια βομβών και μυδραλλιοβόλων εναντίον του βοηθητικού του Β. Ναυτικού «Ωρίων» της υπηρεσίας των Φάρων, καθ? ην στιγμήν προέβαινε εις τον ανεφοδιασμόν του Φάρου της Γραμβούζης εντός του κόλπου Κισσάμου (Κρήτης). Τα εν λόγω αεροπλάνα επετέθησαν επίσης και κατά του αντιτορπιλικού «Ύδρα» όπερ είχε λάβη διαταγήν να σπεύση εις βοήθειαν του «Ωρίων». Η Ελληνική Β. Κυβέρνηση βλέπει εαυτήν υποχρεωμένη να διαμαρτυρηθεί κατά των επιθέσεων αυτών εναντίον μονάδων του Β. Ναυτικού εντός των Ελληνικών χωρικών υδάτων».
Το θερμό αυτό επεισόδιο ήταν το πρώτο μίας σειράς στρατιωτικών επεισοδίων που έλαβαν χώρα μέσα στον Ιούλιο του ?40 και αποτελούν το προοίμιο του τορπιλισμού της «Έλλης» που θα ερχόταν έναν μήνα αργότερα. Στις 27 Ιουλίου όπως διαβάζουμε στα διαβήματα που έστειλε το ΥΠΕΞ προς την Ιταλική Πρεσβεία υπήρξε υπερπτήση ενός ιταλικού πολεμικού αεροπλάνου πάνω από την Κρήτη ενώ δέκα βομβαρδιστικά που προέρχονταν από την Αλβανία πέταξαν πάνω από το Καλπάκι και το Μέτσοβο. Ενώ στις 30 Ιουλίου Ιταλικό αεροπλάνο προερχόμενο από τα Δωδεκάνησα πέταξε πάνω από τον κόλπο της Κορίνθου και έριξε τέσσερις βόμβες κατά των αντιτορπιλικών «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα».
Από τις 11 έως και τις 14 Αυγούστου η αλληλογραφία του ΥΠΕΞ μονοπωλείται από την προπαγανδιστική επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας που σκοπό είχε να στρέψει την ιταλική και την αλβανική κοινή γνώμη κατά της χώρας μας. Αφορμή στάθηκε η δολοφονία του Νταούτ Χότζα ενός εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου που αναγγέλθηκε από το ιταλικό πρακτορείο ειδήσεων «Στεφάνι» ως δολοφονία του «μεγάλου Αλβανού πατριώτου» που γεννήθηκε στην «αλύτρωτη» περιοχή της Τσαμουρίας και φονεύθηκε από Έλληνες πράκτορες. Με τις επιθέσεις του ιταλικού τύπου και τις διαψεύσεις από πλευράς ΥΠΕΞ φτάνουμε αισίως στις 14 Αυγούστου όπου ο Έλληνας Πρέσβης στην Ρώμη Ι. Πολίτης τηλεγραφεί τα ακόλουθα:
«Από προχθές η Ιταλία απέβαλε το προσωπείον έναντι ήμων. Εκ της πρωτοφανούς διαστροφής των πραγματικών γεγονότων και της κακοτέχνου συνθέσεως ενός μωσαϊκού αορίστων, ανυπόστατων και συκοφαντικών αιτιάσεων αποκαλύπτεται ότι η Φασιστική Κυβέρνησις εις ουδεμίαν στιγμήν της προσφάτου ιστορίας των Ελληνοϊταλικών σχέσεων υπήρξε ειλικρινής και ότι, εις μάτην προσπαθήσασα δια των προσφάτων διαβημάτων της να μας αποδείξη ότι ευρισκόμεθα εις το αντίθετον στρατόπεδον, ανεζήτησε πρόσχημα όπως αναλάβη η ιδία εχθρικήν απέναντι ημών στάσιν. Αι Ιταλικαί εφημερίδες προχωρούν μέχρι της αποκαλύψεως της αξιώσεως περί αμέσου αποδόσεως εδαφικών δικαίων εις την Αλβανίαν. Ούτω η Ιταλία ζητεί αναφανδόν τον ακρωτηριασμόν της Ελλάδος και δη επειγόντως. Όλα τα μέχρι τούδε γνωστά αποτελούν προοιμίον του κεφαλαίου τούτου».
Αλλά το πραγματικά μεγάλο κεφάλαιο έμελε να ανοίξει την επομένη 15 Αυγούστου όταν σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν:
«Περί ώρα 8.30, το σκάφος του ημετέρου πολεμικού στόλου «Έλλη» ενώ ευρίσκετο ηγκυροβολημένον εν μεγάλω σημαιοστολισμόν και εις απόσταση 800 περίπου μέτρων έξωθεν του λιμενοβραχίονος Τήνου, ετορπιλλίσθη παρ? υποβρυχίου αγνώστου εθνικότητος ευρισκόμενον εν καταδύσει».
Την επομένη ο Έλληνας Πρέσβης στην Ρώμη τηλεγραφούσε:
«Παρά τας διαβεβαιώσεις μας περί της αγνώστου εθνικότητος του υποβρυχίου του τορπιλλίσαντος την «Έλλην», οι διπλωμάται, οι ξένοι δημοσιογράφοι και ακόμη ορισμένοι ιταλικοί κύκλοι αποφαίνονται δια βοής ποίοι είναι οι δράσται. Αναμένεται ότι οι Ιταλοί θα μετέλθουν και άλλα τοιαύτα μέσα μέχρις ου καταστώμεν ώριμοι προς συζήτησιν. Δεν δύναμαι να διαγράψω τελείως εκ του πίνακος των πιθανοτήτων το ενδεχόμενον επιθέσεως».
Στις 21 Αυγούστου ολοκλήρωσε τις εργασίες της η επιτροπή των αξιωματικών του Π.Ν. με επικεφαλή τον αρχηγό του Στόλου Υποναύαρχο Καββαδία που ως σκοπό είχε να εξετάσει τα θραύσματα των τορπιλών που χτύπησαν το «Έλλη». Τα θραύσματα έφεραν επιγραφές όπως «UNIONE TIM. ORIZZ», «UNIONE TIM. VERT.», «REGOLATORE ALTA P.», «MODERATORE» και «(;) ETTO QUADRUPLO» που δεν άφησαν καμία αμφιβολία για την εθνικότητα του υποβρυχίου. Αμέσως την ίδια ημέρα η τότε ελληνική κυβέρνηση επέβαλε αυστηρή λογοκρισία στον τύπο για να μην αποκαλυφθεί η εθνικότητα του υποβρύχιου.
Τα υπόλοιπα ανήκουν στην Ιστορία…
Πριν από τον τορπιλισμό της «Έλλης» ήταν διαδεδομένη η πεποίθηση στην ελληνική πλευρά ότι η φασιστική Ιταλία ήθελε μέσα από τα θερμά επεισόδια του Ιουλίου 1940 να σύρει την Ελλάδα σε διαπραγματεύσεις και να την εξαναγκάσει να παραχωρήσει εδάφη στην Ήπειρο και ίσως το Ιόνιο αλλά μετά τις 15 Αυγούστου κανένας δεν είχε αμφιβολία για τις πραγματικές προθέσεις του Μουσολίνι. Με αυτήν την κίνηση οι φασίστες επεδίωκαν πολλά αλλά κυρίως ήθελαν να καταβαραθρώσουν το ηθικό της ελληνικής κοινής γνώμης πράγμα που όχι μόνον δεν το κατάφεραν αλλά ο θυμός με τον οποίον ήταν εμποτισμένοι οι Έλληνες ξέσπασε όλος με τον ενθουσιασμό που επικράτησε το πρωί της 28ης Οκτωβρίου.
Οι καιροί των μεγάλων πολέμων έχουν απέλθει προ πολλού όμως ογδόντα χρόνια μετά ο Ελληνισμός δέχεται βαριές προκλήσεις που του θίγουν το εθνικό φιλότιμο όπως η πρόσφατη μετατροπή της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη από μουσείο σε τζαμί και το Οθωμανικό σόου το οποίο ακολούθησε καθώς και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται- πάλι παραμονές 15 Αυγούστου- στην θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου. Ιστορίες όπως ο τορπιλισμός της «Έλλης» μας δείχνουν ότι τέτοιες προκλήσεις όχι απλώς δεν μας μειώνουν αλλά μας κάνουν πιο δυνατούς για να αντιμετωπίσουμε τις όποιες προκλήσεις του μέλλοντος. Για αυτό και πρέπει τέτοια ιστορικά γεγονότα να τα θυμόμαστε ειδικά σε δύσκολους καιρούς.
Υ.Γ.: Τα ιστορικά στοιχεία καθώς και τα διπλωματικά έγραφα προέρχονται από το «Η Λευκή Βίβλος της Ιταλικής Επίθεσης Κατά της Ελλάδος» που εκδόθηκε από το ΥΠΕΞ τον Νοέμβριο του 1940.
* Ο Παύλος Ι. Αλεξιάδης είναι ιατρός, ιστορικός ερευνητής.
