Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Σήμερα έχω τη χαρά να συζητώ με τον Χρήστο Δέρδα, Μηχανολόγο Μηχανικό και Αεροναυπηγό. Τον ευχαριστώ θερμότατα για τον χρόνο του. Όπως ευχαριστώ και όλους εσάς για την κοινοποίηση αυτού του μεγάλου (4.000 λέξεις) και μεστού κειμένου, που είμαι περισσότερο από σίγουρος ότι θα γεννήσει πολλές νέες συζητήσεις.
* * *
Αγαπητέ κύριε Δέρδα, θα θέλατε να μας συστηθείτε πριν ξεκινήσουμε;
Ευχαρίστως. Είμαι Μηχανολόγος Μηχανικός και Αεροναυπηγός. Συνολικά έχω μία εμπειρία 17 ετών στο επάγγελμα. Μέσα σε αυτό το διάστημα έχω ασχοληθεί κατά κόρον με ελαφρά υλικά και κατασκευές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχω υπάρξει εξαιρετικά τυχερός και, χάρη στον επιβλέποντα του διδακτορικού μου, μπόρεσα να ασχοληθώ με θέματα αιχμής, τα οποία εκτείνονται από την κόπωση πτερυγίων ανεμογεννητριών, μέχρι την άντληση πετρελαίου από ναυάγια σε μεγάλα βάθη. Πριν 8 περίπου χρόνια, δέκα ημέρες μετά την παρουσίαση της διδακτορικής διατριβής μου, έφυγα από τη χώρα για να εργαστώ σε μεγάλη εταιρία κατασκευής κινητήρων αεροσκαφών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εκεί ασχολήθηκα με την ανάπτυξη μεθόδων σχεδιασμού και υπολογισμού μηχανικής συμπεριφοράς πτερυγίων αεροπορικών κινητήρων από σύνθετα υλικά. Δυόμισι χρόνια μετά βρέθηκα στο Μόναχο της Γερμανίας, όπου δουλεύω σε μεγάλη χημική βιομηχανία αναπτύσσοντας τεχνογνωσία και προδιαγραφές για τα νέα προϊόντα μας τα οποία καλύπτουν τις ανάγκες της παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας για μείωση βάρους των οχημάτων που παράγει. Να ξεκαθαρίσω (και είναι τυπικό, αλλά και ουσιαστικό) πως οι απόψεις που εκφράζω είναι απολύτως προσωπικές και δεν απηχούν τις απόψεις του εργοδότη μου.
Πολύ ωραία. Λοιπόν, σας ξέρω και σας ακολουθώ αρκετά χρόνια τώρα, και ξέρω πως είστε ένας πολύ σκληρός ορθολογιστής με πολλά και αυστηρά επιχειρήματα κάθε φορά που καταπιάνεστε με κάτι. Αλλά νομίζω πως ήταν με την περίπτωση της Γκρέτας Τούνμπεργκ που, για να το θέσω έτσι, υπερέβητε εαυτόν. Έχετε αφιερώσει πολύ από τον χρόνο σας στη συζήτηση. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Ναι. Έχω αφιερώσει πολύ χρόνο σε αυτή τη συζήτηση. Ακριβώς επειδή θεωρώ ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό, ίσως υπαρξιακό για την ανθρωπότητα και ταυτόχρονα τόσο πολυπαραγοντικό ώστε δε πρέπει επ? ουδενί να μένει σε λατρείες προσωπικότητας και συναισθηματικές κραυγές στα κοινωνικά δίκτυα ή στα φόρα διεθνών οργανισμών. Γιατί αυτή η περίοδος, μια περίοδος στην οποία επιτέλους ξεκινάμε να ασχολούμαστε παγκοσμίως εντατικά με το θέμα, είναι μία περίοδος που απαιτεί σύνεση και πνευματική στιβαρότητα και σοβαρότητα.
Να ξεκαθαρίσω κάτι. Δεν με απασχολεί οποιοδήποτε στοιχείο ταυτότητας της Γκρέτας Τούνμπεργκ. Ούτε το φύλο της, ούτε η ηλικία της, ούτε το σύνδρομο Άσπεργκερ το οποίο μας ενημέρωσε ότι έχει. Η νεαρή Γκρέτα κρίνεται ως μία παγκόσμιας ισχύος προσωπικότητα που κινητοποιεί πολλούς ανθρώπους και κρίνεται για το μήνυμά της και μόνο. Και το μήνυμά της περιέχει κλιματικό ευσεβισμό και τεχνολογικό λαϊκισμό.
Ας είμαστε λίγο ξεκάθαροι: χειρότερα πράγματα από ό,τι έχει πει η Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει πει ο Jason Momoa. Για την ακρίβεια έχει πει, verbatim, ότι οι άνθρωποι είμαστε μία ασθένεια που μολύνει τον πλανήτη. Επίσης, ο Sir David Attenborough και άλλοι εκλαϊκευτές της επιστήμης έχουν μιλήσει και ορθώς με παρόμοια ένταση για την κλιματική αλλαγή. Αλλά ούτε ο πρώτος ούτε ο δεύτερος έχουν εμπνεύσει προσωπολατρίες ούτε έχουν δημιουργήσει κινήματα μελλοντικών και σημερινών ψηφοφόρων που μιλάνε για το ότι τα αεροσκάφη σκοτώνουν συμπαθή πουλιά (έχω φωτογραφία που έχω τραβήξει με ένα τέτοιο πλακάτ), ούτε απαιτούν από άμβωνος ΟΗΕ να γίνει κάτι με τη σιγουριά ότι οι λύσεις είναι εδώ και είναι έτοιμες. Και επίσης, ειδικά, ο Sir David Attenborough, είμαι απόλυτα σίγουρος πως ποτέ στις πράξεις του και στα λόγια του δεν έχει γίνει οπαδός του ευσεβιστικού ασκητισμού ως προς τα κλιματολογικά. Και προφανώς κανείς σοβαρός επιστήμονας δεν προκάλεσε και δεν έδωσε τόσο μεγάλο βήμα στους αρνητές της κλιματικής αλλαγής ακριβώς λόγω της ελαφρότητας του μηνύματος.
Μάλιστα. Οπότε πείτε μας, σας παρακαλώ: γιατί κάνει κακό στην Υπόθεση Περιβάλλον η νεαρή Γκρέτα;
Η υπόθεση περιβάλλον είναι πολύ σοβαρό πρόβλημα για να το λύσουμε διαμαρτυρόμενοι στους δρόμους και με απλοποιητικά, σχεδόν λουδιτικά συνθήματα και ρητορικές που, π.χ., φαίνεται ότι οδήγησαν τους Σουηδούς στην ντροπή της πτήσης και ουσιαστικά σε κινήματα τα οποία έστω και άθελά τους ευαγγελίζονται την απο-ανάπτυξη.
>Θα σας δώσω ένα εξαιρετικά απλό παράδειγμα. Αντιγράφω, verbatim, απόσπασμα της ομιλίας της Γκρέτας στη Νέα Υόρκη: We are in the beginning of a mass extinction, and all you can talk about is money and fairy tales of eternal economic growth. How dare you! Τι μας λέει εδώ η νεαρή Γκρέτα; Ότι η αντιμετώπιση δεν είναι θέμα χρημάτων και πως η αειφόρος ανάπτυξη είναι ένα παραμύθι. Όμως ας είμαστε σοβαροί. Προφανώς είναι και θέμα χρημάτων η υπόθεση και, προφανώς, το ζητούμενο είναι να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή χωρίς ούτε να φτωχύνουμε ενεργειακά τη Δύση ούτε να αφήσουμε την Αφρική υπανάπτυκτη. Για την ακρίβεια, ο πληθυσμός της Αφρικής είναι κοντά στο 1 δισ. ανθρώπους και, όπως λέει ένας αγαπημένος μου συγγραφέας, ο Peter Diamantis, η ανάπτυξη της Αφρικής είναι απολύτως απαραίτητη γιατί εισάγει στο παγκόσμιο χωριό 1 δισ. έξτρα μυαλά, τα οποία μπορούν να μας δώσουν λύσεις.Ένα ακόμα προβληματικό θέμα που αναγνωρίζω είναι ότι η Γκρέτα εισάγει στη δημόσια συζήτηση μια σιγουριά ότι τις λύσεις τις έχουμε διαθέσιμες και απλά πρέπει να τις εφαρμόσουμε. Στην πραγματικότητα, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ουσιαστικά απαιτεί να αλλάξουμε την ενεργειακή υποδομή και τις μεταφορές ενός ολόκληρου πλανήτη χωρίς να προκαλέσουμε μια παγκόσμια οικονομική κρίση και χωρίς, ταυτόχρονα, να αφήσουμε πίσω τις αναπτυσσόμενες περιοχές του. Και, όχι, δεν έχουμε όλες τις λύσεις για κάτι τέτοιο, και προφανώς δεν μπορεί κανένα κράτος να τις δημιουργήσει απλά νομοθετώντας τες. Τέλος, υπάρχει ένα κομμάτι που χάνεται στη κουβέντα: πώς θα απομειώσουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που θα αντιμετωπίσουμε μέχρι να πιάσουμε τους στόχους μας.
Άρα όλοι όσοι επικροτούν τις δράσεις της, συμφωνούν με τα συμπεράσματά της, κινητοποιούνται χάρη σε αυτήν ή απλώς την υποστηρίζουν, κάνουν λάθος; Μιλάμε για μεγάλους διεθνείς οργανισμούς και για προσωπικότητες εγνωσμένου κύρους, κάποιοι εκ των οποίων είναι επιστήμονες.
Θα σας απαντήσω με το Γερμανικό Jein Ja Nein. Καταρχάς είναι πολύ δύσκολο έως αυτοκτονικό ένας πολιτικός να απορρίψει τη Γκρέτα. Είναι νεαρή, είναι παθιασμένη και κομίζει ένα εξαιρετικά απλοποιημένο και συναισθηματικό μήνυμα απόγνωσης που αγγίζει πολλές ευαίσθητες χορδές. Το ερώτημα είναι πώς προσεγγίζεις αυτό το μήνυμα και πώς το αντιμετωπίζεις. Εγώ ως φύσει στρυφνός άνθρωπος είμαι αρνητικός σε αυτό. Ελπίζω αυτή η ανοχή να μην έχει τις συνέπειες που φοβάμαι. Και οι συνέπειες που φοβάμαι είναι μεν η θρησκευτικοποίηση του προσώπου της Γκρέτας αλλά και ένα δεύτερο κίνημα οικολογικού εξτρεμισμού και απο-ανάπτυξης, η ρητορική του οποίου θα κανονικοποιηθεί και θα εκφραστεί κομματικά με ψηφοφόρους τους μαθητές που σήμερα συμμετέχουν και στηρίζουν το κίνημα the Future.
Καταλαβαίνω. Πείτε μου κάτι ακόμα: το γεγονός, έστω, ότι χάρη στην πληροφόρηση που αντλεί το κοινό μέσω της Γκρέτας, δεν είναι θετικό; Δεν θα δέχονταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι πιο εύκολα τα μέτρα που οφείλουν να πάρουν οι κυβερνήσεις, καθώς θα έχουν ευαισθητοποιηθεί χάρη σε αυτό το κορίτσι;
Να με συγχωρέσετε εδώ. Είναι πολύ γενικό αυτό που λέτε. Θεωρούμε πως, π.χ., στη Βουλγαρία, όπου το 40% δήλωσε ότι δυσκολεύεται να θερμάνει το σπίτι του, κάποια αύξηση του κόστους για θέρμανση θα είναι ποτέ αποδεκτή; Δικαιούται οποιαδήποτε κυβέρνηση, ή οποιοσδήποτε διεθνής οργανισμός, να απαιτήσει κάτι τέτοιο; Μπορούμε ελαφρά τη καρδία από τα ζεστά σπίτια της Σουηδίας όπου ζει η νεαρή Γκρέτα ή της Γερμανίας όπου ζω εγώ, να ζητήσουμε αύξηση της τιμής της ενέργειας θέρμανσης στον Βούλγαρο που ανήκει σε αυτό το 40%; Στο όνομα ποιας ευαισθητοποίησης και ποιου ευσεβισμού θα δεχτούμε την αύξηση της ενεργειακής φτώχειας;
Γενικά το ποιος θα πληρώσει τι και πόσο είναι ένα τεράστιο θέμα με μεγάλες ηθικές και πολιτικές προεκτάσεις. Μπορούμε να στερήσουμε την παραγωγή ενέργειας στην Αφρική; Ή έστω μπορούμε να επιβάλουμε ως κόσμος το πώς θα αναπτυχθεί η Αφρική και αν θα το κάνει με ενέργεια από ορυκτά καύσιμα ή με εναλλακτικές πηγές ενέργειας; Πολλοί μιλάνε για την κακή Δύση που πρέπει να πληρώσει γιατί έχει εκπέμψει ιστορικά γύρω στο 50% των εκπομπών τα τελευταία 100 χρόνια. Αλλά ξεχνάνε πως αυτές οι εκπομπές ουσιαστικά οδήγησαν στην ανάπτυξη των τεχνολογιών που σήμερα μας επιτρέπουν να μιλάμε για εναλλακτικές μορφές ενέργειας και εξοικονόμηση βάρους, άρα να επιλύσουμε το θέμα.
Κλείνω το κομμάτι αυτό της συζήτησης: το ότι, ταυτόχρονα με επιστήμονες σαν κι εσάς, μιλούν πολύ αρνητικά για την Γκρέτα άνθρωποι σαν τον Τραμπ ή τον Πούτιν δεν σας απασχολεί; Ουσιαστικά, όλοι οι κακοί. Δεν υπάρχουν τρόπον τινά δύο αντίθετα στρατόπεδα εδώ; Κι εμείς με ποιο συντασσόμαστε;
Ίσως πρέπει να ξανασυστηθούμε λίγο πριν απαντήσω. Ως επιστήμονας μπορώ να σας μιλήσω και να σας διαβεβαιώσω ότι, αν είστε μηχανικός μιας αυτοκινητοβιομηχανίας, το ελάχιστο πάχος της λαμαρίνας στο νέο σας αυτοκίνητο είναι 0,62 χιλιοστόμετρα. Ή το ότι, αν επιλέξετε ημιάκαμπτη πίσω ανάρτηση, το σουστόφυλλο από υαλόνημα θα σας δώσει μείωση βάρους γύρω στο 60% σε σχέση με ένα μεταλλικό. Μιλώ σαν τεχνικά καταρτισμένος πολίτης και ως άνθρωπος που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ασχολείται με τεχνικές λύσεις πάνω στην κλιματική αλλαγή εδώ και πολλά χρόνια. Επίσης μιλώ ως άνθρωπος του οποίου η ερευνητική και επαγγελματική καριέρα έχει διασώσει ή θα διασώσει πολύ βάρος σε διάφορες κατασκευές, αρά και πολλές εκπομπές διοξείδιού του άνθρακα.
Αλλά το σαν επιστήμονας είναι λίγο παραπλανητικό. Ο κλιματολόγος δεν μπορεί να μιλήσει για τεχνικές λύσεις και ο μηχανολόγος δεν μπορεί να μιλήσει με ασφάλεια για κλιματικά μοντέλα. Και προφανώς ούτε παντογνώστης είμαι, ούτε έτοιμες λύσεις έχω. Αυτά τα αφήνω για τους ευκόλως οικολογούντες, και για όσους θεωρούν ότι τους κλέβουμε το μέλλον.
Γενικά όμως, ας είμαστε απολύτως ξεκάθαροι. Μπορεί κάποιος να είναι όσο πεπεισμένος μπορεί να είναι για την κλιματική αλλαγή (και προσωπικά είμαι πολύ, μου αρκεί η θέση της NASA και της πλειοψηφίας για το θέμα), να αντιμετωπίζει πλήρως αρνητικά το Fridays for the Future και ταυτόχρονα να παραμένει και πλήρως αρνητικά διακείμενος απέναντι στον Τραμπ, τον Πούτιν και τη γενικότερη άρνηση της κλιματικής αλλαγής. Δεν διαλέγουμε στρατόπεδα εδώ: αντιμετωπίζουμε ένα ίσως υπαρξιακό πολυπαραγοντικό ζήτημα για την ανθρωπότητα, ακριβώς γιατί έχουμε μόνο έναν πλανήτη. Και για αυτό το λόγο δεν μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε και να το σκεφτόμαστε ούτε συνθηματολογικά, ούτε αντιθετικά. Αν θέλετε όμως, προσωπικά εγώ επιλέγω να ανήκω στο στρατόπεδο όλων των μηχανικών και επιστημόνων που μοχθούν καθημερινά για να δώσουν λύσεις χωρίς ούτε να αυτομαστιγώνονται ούτε να φωνάζουν. Αυτούς που θα βρείτε στα εργαστήρια R&D μεγάλων πολυεθνικών και πανεπιστημίων και όχι στους δρόμους να οδύρονται.
Καλώς. Οπότε: εσείς τι θα προτείνατε ότι έπρεπε να γίνει; Σε επίπεδο κρατών, ηπείρων κλπ. καταρχάς.
Είναι εξαιρετικά καλό ερώτημα το οποίο κανένας δεν μπορεί να απαντήσει πλήρως. Μπορώ να μιλήσω όμως γενικά βασισμένος σε αριθμούς. Αυτή τη στιγμή η ευρωπαϊκή οικονομία έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό βελτιστοποίησης ώστε για κάθε δολάριο ΑΕΠ να εκπέμπουμε 200 γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα. Και οι εκπομπές μας να είναι γύρω στο 12% των παγκόσμιων. Αυτά τα στοιχεία μπορούμε να τα βρούμε στην Παγκόσμια Τράπεζα. Ίσως είναι εφικτό να πιάσουμε τους στόχους μας ώστε το 2050 να είμαστε σε σχεδόν μηδενικές εκπομπές. Σίγουρα όμως δεν μπορούμε να αυτοτιμωρούμαστε. Από την άλλη, η Κίνα εκπέμπει 600 γραμμάρια διοξειδίου για κάθε δολάριο ΑΕΠ. Όπως καταλαβαίνετε, τα περιθώρια βελτιστοποίησης είναι πολύ περισσότερα. Το πώς θα επιτευχθεί αυτό είναι μια τεράστια ιστορία, γιατί αντιμετωπίζουμε ένα δίλημμα. Όσο πιο ανεπτυγμένη είναι μια οικονομία τόσο πιο βελτιστοποιημένη είναι ως προς τις εκπομπές. Όμως, για να αναπτυχθεί μια οικονομία, απαιτούνται περισσότερες εκπομπές αέριων του θερμοκηπίου.
Θεωρώ πως αυτό που πρέπει να γίνει θα αποφασιστεί και θα προκύψει μέσα από μία μίξη επιρροών και αποφάσεων από διεθνείς οργανισμούς, κράτη, εταιρίες και τους πολίτες. Ας εμπιστευτούμε το ανθρώπινο πνεύμα λίγο περισσότερο. Ως τώρα, στον προηγούμενο υπαρξιακό κίνδυνο την τρύπα του όζοντος δεν μας απογοήτευσε.
Όταν λέτε για εμάς; Τους πολίτες;
Οι πολίτες έχουμε δύο μοναδικά όπλα στα χέρια μας. Την ψήφο μας και το πορτοφόλι μας. Και την ευθύνη να τα χρησιμοποιήσουμε σωστά. Οπότε ψηφίζουμε κόμματα με ξεκάθαρη ατζέντα για την κλιματική αλλαγή και φροντίζουμε να επιβραβεύουμε όσους αποδεικνύουν πως ενδιαφέρονται για το περιβάλλον. Και προφανώς να ανακυκλώνουμε και να εξοικονομούμε ενέργεια. Και υπάρχει και ένα τρίτο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε. Η κλιματική αλλαγή ζητάει περισσότερους μηχανικούς, περισσότερους φυσικούς, περισσότερους μαθηματικούς, περισσότερους βιολόγους αλλά και περισσότερους φιλόσοφους από όσους έχουμε.
Η πιθανώς καλύτερη επομένως απάντηση στο ζήτημα είναι: πολλοί νέοι θετικοί επιστήμονες, φιλόσοφοι και τεχνολόγοι, που θα μας δώσουν τις επόμενες λύσεις για το θέμα. Και θέλουμε και πολλά κορίτσια να εμπλακούν σε αυτό. Το diversity είναι σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη καινοτομίας. Άρα να κατευθύνουμε και να ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να ασχοληθούν με αυτούς τους πολύ ενδιαφέροντες τομείς.
Πάμε σε κάτι άλλο τώρα. Η Τουρκία του Ερντογάν κατασκεύασε και θα παράγει πλέον το πρώτο της ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι πάει, χάσαμε τη μάχη; Ότι καταστραφήκαμε; Μας πέρασαν «ακόμα και οι Τούρκοι;»
Δεν μας έχει περάσει κανείς. Είναι αστείο και προσβλητικό για τους τόσους και τόσο καλούς Έλληνες επιστήμονες και μηχανικούς να λέμε κάτι τέτοιο όταν η ελληνική σημαία βρίσκεται επί της στολής των αστροναυτών της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος, όταν η χώρα συμμετέχει σε όλα τα μεγάλα στοιχήματα της ανθρωπότητας όπως το CERN και ο ITER, όταν μιλάμε για το si-Cluster, έναν πόλο νεοφυών επιχειρήσεων γύρω από διαστημικές εφαρμογές, όταν η ΕΑΒ συμμετέχει σε μια σειρά από προγράμματα αεροσκαφών και αποτελεί εταίρο στον δρόνο nEUroN, και όταν ελληνική εταιρία κατασκευάζει τους θώρακες του άρματος μάχης LEOPARD 2 A7.
Ως προς το θέμα του Ερντογάν και του ηλεκτρικού αυτοκινήτου. Ο Ερντογάν παρουσίασε ένα πρωτότυπο ηλεκτρικού αυτοκινήτου από μία κοινοπραξία που θα στήσει ένα εργοστάσιο και θα το παράγει, λέει, σε δυο χρόνια. Ας δούμε την ιστορία της ΒΜ i3, η οποία είναι και αυτή ηλεκτρικό αυτοκίνητο μαζικής παραγωγής. Παρουσιάστηκε ως κόνσεπτ το 2009. Μπήκε σε μαζική παραγωγή 4 χρόνια μετά, και όλα αυτά από μία εταιρεία που ξέρει να παράγει μαζικά, γνωρίζει τι ζητάει από κάθε προμηθευτή της, έχει έτοιμους όλες τους προμηθευτές της, κατανοεί τι ακριβώς σημαίνει αυτοκίνητο και έχει άριστους μηχανικούς παγκοσμίως, με άπειρη τεχνογνωσία, όπως και πρόσβαση σε κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα. Η TOGG —έτσι λέγεται η τουρκική κοινοπραξία— δεν έχει τίποτα από όλα αυτά. Ας είμαστε μετριοπαθείς (για να είμαι ευγενικός): η υπόθεση μυρίζει από μακριά τεχνολογικό εθνικισμό και λαϊκισμό και όχι τεχνολογικό υπόβαθρο.
Παρά ταύτα, βλέπουμε πολλούς Έλληνες που μάλλον δεν θα έλεγαν όχι ακόμη και σε λιγότερη δημοκρατία αν επρόκειτο «να μη χαθεί το τρένο της τεχνολογίας»;. Ή για να έχουμε καλύτερη θέση στο διεθνές οικονομικό παιχνίδι. Πώς το σχολιάζετε αυτό;
Θεωρώ πως είναι κοντόθωρη ως λογική, μη βιώσιμη και αποτέλεσμα της δεκαετούς κρίσης. Η δημοκρατία και η βιωσιμότητα έχουν αναμφισβήτητα κόστος. Αλλά είναι κόστος το οποίο πληρώνουμε δικαίως για να ανήκουμε στη Δύση και κόστος που μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε τόσα πλεονεκτήματα. Βιώσιμη καινοτομία χωρίς ελευθερία είναι δύσκολο να υπάρχει. Και ειδικά στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, όπου ο βασικός πόρος θα είναι το ανθρώπινο μυαλό και όχι το εργατικό δυναμικό.
Αλλά προφανώς πρέπει να αποφασίσουμε τι είδους ανάπτυξη και οικονομία θα επικροτήσουμε. Δεν ονειρεύομαι εγχώριες αυτοκινητοβιομηχανίες, γιατί γνωρίζω πως η χώρα είναι μικρή σαν αγορά και τα νερά πολύ βαθιά και πολύ δύσκολα αν βγούμε έξω από αυτή. Μπορώ όμως να ονειρεύομαι καινοτόμα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας σχεδιασμένα από άξιους μηχανικούς που ή γεννήθηκαν ή προσελκύστηκαν να έρθουν εδώ για να εργαστούν. Αν επιθυμούμε κάτι ανάλογο, πρέπει να στραφούμε στα καλά παραδείγματα χωρών που εφαρμόζουν κάτι ανάλογο. Και αυτές είναι οι Δυτικές χώρες. Έχω εργαστεί σε δύο από αυτές. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι, σε σχέση με την Ελλάδα, τα προνομία και τα δικαιώματα που απολαμβάνω εδώ με καθιστούν σχεδόν κακομαθημένο.
— Θαυμάσια… Αλλά ας μείνουμε λίγο στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα; Είναι το μέλλον; Σωθήκαμε; Είναι φτηνά, καθαρά, πράσινα, ασφαλή και για τον καθένα;
Καταρχάς, δεν υπάρχει σωθήκαμε. Η ηλεκτροκίνηση είναι μόνο ένα μέρος της λύσης και αυτό υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Φτηνά δεν είναι ακόμα, ειδικά ως προς το κόστος κτήσης. H ηλεκτροκίνηση φαίνεται να είναι το μέλλον. Το αν είναι καθαρά ή πράσινα είναι μεγάλο ερώτημα το οποίο πρέπει να το δούμε από δύο πλευρές.
Καταρχάς είναι τόσο πράσινα όσο πράσινη είναι και η ενέργεια που τα φορτίζει. Αν το ρεύμα που τα φορτίζει παράγεται από λιγνιτικές μονάδες πεπαλαιωμένης τεχνολογίας, δεν είναι καθόλου πράσινα ούτε καν καθαρά. Επίσης, επειδή είναι ηλεκτρικά δεν σημαίνει πως δεν έχει απαραίτητα ήδη εκπεμφθεί διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια του θερμοκηπίου για την παραγωγή τους. Άρα κάθε μοντέλο πρέπει να μας πείθει πως κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του θα έχει θετικό ισοζύγιο ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με ένα αντίστοιχο βενζινοκίνητο.
Σε όλο αυτό, πρέπει να συμπεριλάβουμε και το έξτρα ανθρώπινο και περιβαλλοντολογικό κόστος για τις διάφορες πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τους. Ένα καλό παράδειγμα είναι το κοβάλτιο των μπαταριών. Η εξόρυξή του γίνεται υπό πολύ άσχημες συνθήκες αυτή τη στιγμή και ήδη οι μεγάλοι κλασσικοί κατασκευαστές έχουν προχωρήσει σε δράσεις για να είναι βιώσιμο και αυτό το σκέλος της αλυσίδας εφοδιασμού.
Οπότε, όπως καταλαβαίνετε, τίποτα δεν είναι τόσο απλό. Από την άλλη, η ηλεκτροκίνηση μας παρέχει εξαιρετικές ευκαιρίες και ως προς το κέντρο βάρους του οχήματος και τη γενικότερη χωροθέτηση των συστημάτων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκίνητα με καλύτερη συμπεριφορά στον δρόμο (ενεργητική ασφάλεια) αλλά και ενάντια σε συγκρούσεις (παθητική).
Μάλιστα, κατάλαβα. Και όσο για τον Έλον Μασκ; Υπάρχει περίπτωση να μας σώσει ο Έλον Μασκ και τα ωραία προϊόντα που κατασκευάζει;
Χ.Δ.: Κοιτάξτε, τα φλογοβόλα που διαφήμιζε μέσω Instagram και η αποστολή κάμπριο στο διάστημα δεν πρόκειται να μας σώσουν, για αυτό είμαι σίγουρος. Θα μου επιτρέψετε όμως να επεκταθώ λίγο στο θέμα. Η όλη νοοτροπία με το για τους ιδρυτές των -up και την προβολή και ηρωοποίησή τους μπορεί να ταιριάζει εξαιρετικά στον κόσμο των έξυπνων τηλεφώνων και του λογισμικού που απευθύνεται στο πλατύ κοινό, αλλά δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα των μεταφορών. Και έτσι αδικούμε ανθρώπους.
Καταρχάς ο Έλον Μασκ δεν κατασκευάζει οτιδήποτε. Αυτοί που το σχεδιάζουν και το κατασκευάζουν και το πουλάνε είναι μηχανικοί και επιστήμονες της Τέσλα. Κατά δεύτερον, ειδικά για το θέμα της Τέσλα γίνεται μία ιστορική αδικία. Το πρώτο ηλεκτρικό αυτοκίνητο που παράχθηκε και βγήκε στους δρόμους είναι το EV-1 της General Motors τη δεκαετία του 90. Δεν πήγε πολύ καλά λόγω έλλειψης υποδομών, τεχνολογίας μπαταριών και οικονομικών θεμάτων. Το πρώτο υβριδικό αυτοκίνητο μαζικής παραγωγής μάς το έδωσε η TOYOTA με το Prius το 1997 και ήταν εξαιρετικά πιο απαιτητικό γιατί ήταν «και είναι» υβριδικό (συνδυάζει βενζινοκινητήρα με ηλεκτροκίνηση). Επίσης, όταν η Τέσλα παρουσίαζε το πρώτο της μοντέλο το 2013, την ίδια χρονιά και η BMW παρουσίασε επίσης ένα πλήρως ηλεκτρικό αυτοκίνητο πόλης, την i3, και μάλιστα απόλυτα ώριμο ως όχημα και σε μαζική παραγωγή. Γιατί δεν μιλάμε για τον CEO και τους μηχανικούς της BMW και μιλάμε για τον Μασκ, ο οποίος ούτε καν ίδρυσε την Τέσλα, απλά επένδυσε σε αυτή;
Γενικά, η ελαφρολαϊκή προσέγγιση της τεχνολογίας εμένα με απωθεί και με φοβίζει. Όπως αρέσκομαι να λέω γκρινιάζοντας, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η παραγωγή οχημάτων δεν είναι και δεν μπορεί ποτέ να έχει ομοιότητες με τα app που κατεβάζουμε στο κινητό μας και αντιθέτως απαιτεί εξαιρετική σοβαρότητα και μετριοπάθεια, γιατί αναφέρεται σε ανθρώπινες ζωές και όχι σε παιχνίδια. Και αυτό αφορά μεγάλο μέρος της κοινότητας των start-up οι οποίες φαίνεται κατά πλειοψηφία να αντιμετωπίζουν το μηχανολογικό υλικό λες και είναι εφαρμογή σε κινητό. Δεν είναι, δεν μπορεί να είναι και δεν πρέπει ποτέ να είναι, ειδικά γιατί μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να στοιχίσει ανθρώπινες ζωές. Έχω βέβαια υπόψη μου δυο τέτοιες επιχειρήσεις που είναι εξαιρετικά σοβαρές ως προς αυτό το θέμα: και οι δύο είναι γερμανικές και ασχολούνται με τα ιπτάμενα ταξί.
-Μήπως είστε κάπως αυστηρός;
Χ.Δ.: Ίσως. Αλλά για αυτό να «κατηγορήσετε» τους εξαιρετικούς δασκάλους και τους μέντορες που είχα στο πανεπιστήμιο και στις εταιρίες που εργάστηκα και εργάζομαι. Για να είμαι δίκαιος, η προσπάθεια της SPACE-X να λειτουργήσει επαναχρησιμοποιήσιμους πυραυλικούς φορείς είναι συγκλονιστική και πολύ σημαντική. Καλό θα ήταν βέβαια να μην ξαναδούμε κάμπριο στο διάστημα. (Ναι, είμαι γκρινιάρης και θεωρώ πως η τεχνολογική ανάπτυξη πρέπει να συνοδεύεται και από ταπεινότητα).
-Καλώς! Μιας όμως και μιλάμε -παρεμπιπτόντως- για το Διάστημα, ας πάμε λίγο πιο χαμηλά: και οι πτήσεις; Ποιο (πρέπει να) είναι το μέλλον τους; Θα μπορέσει να πετάει υπερηχητικά η ανθρωπότητα; Και: χρειάζεται κάτι τέτοιο;
Χ.Δ.: Δεν νομίζω πως μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς πτήση. Θα ήταν τραγικό να χάσουμε τη δυνατότητα να πετάμε και να αναπτύσσουμε συνεχώς νέα και καλύτερα αεροσκάφη. Χάρη στην αεροναυπηγική έχουμε αναπτύξει τεχνολογίες τις οποίες μεταφέρουμε σε άλλους τομείς — ένα παράδειγμα είναι τα ανθρακονήματα (πολύ ελαφρά και πολύ δυνατά και άκαμπτα υλικά), ή το ABS, ή τα κεραμικά δισκόφρενα. Οπότε, κάθε τεχνολογική οπισθοχώρηση έχει κόστος στο τι μπορούμε να καταφέρουμε, στο πόσες ζωές μπορούμε να σώσουμε και στο πόσο κοντά μπορούμε να φέρουμε τον κόσμο. Και ειδικά το τελευταίο αποτελεί θέμα με άπειρες ηθικές προεκτάσεις. Για την ακρίβεια, θεωρώ τεράστια απώλεια το ότι έχουμε γενεές ανθρώπων που δεν πετάνε τόσο γρήγορα όσο οι προηγούμενες. Αν το καλοδούμε, όταν χάσαμε το Concorde to 2003, η ανθρωπότητα οπισθοχώρησε τεχνολογικά, πράγμα που μπορεί να είναι και πρωτοφανές ιστορικά.
Για την υπερηχητική πτήση έχουμε ελπίδες πάντως. Ένα νέο πρόγραμμα της NASA θα μας δώσει τη δυνατότητα να την κάνουμε καταρχάς πιο ήσυχη και άρα να ξεπεράσουμε τους κανονισμούς που δεν επιτρέπουν υπερηχητική πτήση πάνω από ευρωπαϊκή ή αμερικανική στεριά. Αυτό θα επιτρέψει να γίνει η υπερηχητική πτήση πιθανότατα πιο οικονομικά συμφέρουσα και άρα ίσως δούμε και νέα υπερηχητικά αεροσκάφη. Αν ευοδωθούν αυτά και αν δεν γίνει ποινικό αδίκημα η πτήση, ίσως και να ξανακάνουμε τον κόσμο μας μικρότερο. Προσωπικά βρίσκω καταθλιπτική μία ανθρωπότητα που θα ντρέπεται να πετάξει.
-Ας κλείσουμε με αυτό, αν θέλετε: το μέλλον μας θα είναι «πράσινο» ή «πυρηνικό;» Ή η πυρηνική ενέργεια έχει πάει στην πάντα σαν «πρότζεκτ»
Χ.Δ.: Ποιος λέει ότι η πυρηνική ενέργεια δεν είναι «πράσινη»; Και επίσης ποιος λέει ότι δεν μπορούμε να συνδυάσουμε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με την πυρηνική; Αν με ρωτήσετε, χωρίς να είμαι ηλεκτρολόγος μηχανικός, υπό σωστές συνθήκες ασφαλείας -τις οποίες ξέρουμε πώς να διασφαλίζουμε γιατί έχουμε το καλό παράδειγμα της Γαλλίας-, η πυρηνική ενέργεια αποτελεί μια εξαιρετική πηγή βάσης (για τη σταθερή ζήτηση ρεύματος), με τη ζήτηση αιχμής (π.χ., το έξτρα φορτίο λόγω κλιματιστικών) να καλύπτεται από τις ανανεώσιμες πηγές.
Θα είμαι πάντως εξαιρετικά προσεκτικός και δεν θα εκφράσω γενικευμένες προβλέψεις. Η ανθρωπότητα έχει ένα μπουκέτο διαφορετικών τρόπων παραγωγής ενέργειας στη διάθεσή της. Πρέπει να μάθουμε να τις αξιοποιούμε με τον σωστό τρόπο και στον σωστό χρόνο ώστε να μην αντιμετωπίσουμε ενεργειακή φτώχεια αλλά και για να διασφαλίσουμε ότι ο μοναδικός πλανήτης που έχουμε δεν θα γίνει αφιλόξενος για εμάς.
-Καταλαβαίνω. Αλλά μπαίνω στον πειρασμό για μία ακόμη τελευταία ερώτηση: όλα αυτά μπορείτε να τα συζητήσετε σε πλατφόρμες τύπου Facebook; Υπάρχει στ αλήθεια τέτοια δυνατότητα; Ή οι κουβέντες εκεί εξαντλούνται ή καταλήγουν σε προσωπικές αντιπαραθέσεις, επειδή όλοι είμαστε πολύ σίγουροι για το αλάθητο των θέσεων και των βεβαιοτήτων μας; Και: υπάρχει κάποια λύση, άραγε, σε αυτό;
Χ.Δ.: Θα είμαι ειλικρινής. Καταρχάς γράφω στο Facebook για εξαιρετικά εγωιστικούς λόγους: επειδή είναι μια πλατφόρμα που μου διασφαλίζει τη δυνατότητα να γραφώ ελληνικά, να τα γράφω βιαστικά από το κινητό μου, και να κάνω κάποιες ωραίες συζητήσεις αν προκύψουν. Ταυτόχρονα γιατί περνάω καλά γράφοντας για θέματα που με αφορούν. Και δεν με αφορά μόνο η τεχνολογία αλλά και η πολιτική και τα μεγάλα διλήμματα των καιρών μας. Όποιος τα διαβάζει τα διαβάζει. Όποιος έχει διάθεση να συζητήσει επίσης καλώς (αν έχω τον χρόνο). Γενικά πάντως έχετε δίκιο. Ο διάλογος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να είναι γεμάτος βεβαιότητες και αλάθητα. Πρέπει να το αντιστρέψουμε αυτό. Και για να αντιστραφεί αυτό πρέπει να μάθουμε να είμαστε πιο ανεκτικοί και ταυτόχρονα να μη φοβόμαστε να εκφραστούμε. Και τα δύο είναι σημαντικά — και είναι η βάση του Δυτικού πολιτισμού. (Αυτό είναι και μια από τις υποσχέσεις που έχω δώσει στον εαυτό μου για το 2020).
-Αγαπητέ κύριε Δέρδα, σας ευχαριστώ θερμά!
