Η Ελλάδα θα θέσει σήμερα στο συμβούλιο των μόνιμων αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ την αποχώρηση του Oruc Reis από την επίμαχη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Τουρκία είναι έτοιμη να στείλει το ερευνητικό πλοίο στα όρια των χωρικών υδάτων του Καστελόριζου, μια κίνηση η οποία θα κορυφώσει την ένταση ανάμεσα στις δύο χώρες και η οποία ενδεχομένως να αυξήσει την πιθανότητα ενός θερμού επεισοδίου.
Ο Ερντογάν δεν σκοπεύει να αποχωρήσει από την περιοχή παρά τις συστάσεις των Ευρωπαίων και των Αμερικανών. Και αυτό διότι διακυβεύονται τα τουρκικά συμφέροντα, έτσι όπως αυτά εκφράζονται μέσα από τη νέο-οθωμανική πολιτική του Τούρκου προέδρου.
Όμως γιατί δίνεται τέτοια βάση στο Καστελόριζο; Γιατί το νησί αυτό των 500 κατοίκων ενοχλεί τόσο πολύ την Τουρκία;
Ας δούμε πρώτα την γενική εικόνα.
Η Τουρκία μας προκαλεί. Για να την αντιμετωπίσουμε πρέπει φυσικά να έχουμε ισχυρή άμυνα. Όμως πέραν της άμυνας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι ζητάει η Τουρκία και ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί για να δικαιολογήσει την στάση της.
Πράγματι η Τουρκία έχει βάλει στην ατζέντα ζητημάτων και διεκδικήσεων όσον αφορά τις σχέσεις τις με την Ελλάδα: το ζήτημα της επέκτασης των χωρικών υδάτων, το παράδοξο με τον ελληνικό εναέριο χώρο, τα όρια του FIR Αθηνών, οι «γκρίζες ζώνες», η αποστρατικοποίηση των νήσων και φυσικά το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και κατ’ επέκταση και της ΑΟΖ. Εμείς αναγνωρίζουμε την ύπαρξη μόνο του τελευταίου ζητήματος και σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών επιθυμούν μια συμφωνία ή την παραπομπή της υπόθεσης στην Χάγη.
Η Τουρκία, φαίνεται να τα διεκδικεί όλα, όμως στην πραγματικότητα επιθυμεί την επίλυση κυρίως στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και των ΑΟΖ. Γνωρίζει ότι στο ζήτημα των χωρικών υδάτων έχει μαζί της τις μεγάλες δυνάμεις και ιδίως την Ρωσία. Ξέρει καλά ότι το Δικαστήριο δεν θα αναγνωρίσει ποτέ γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, οι Τούρκοι δεν είναι τόσο ανόητοι για να πιστεύουν ότι η Ελλάδα μπορεί να παραβιάσει την εδαφική τους ακεραιότητα με τα στρατεύματα που διατηρεί στα νησιά του Αιγαίου. Τους συμφέρει επίσης να συνεχίζει να υφίσταται το ελληνικό παράδοξο με τα χωρικά μας ύδατα στα 6 ν.μ. και τον εναέριο χώρο στα 10 μίλια. Τέλος, το ζήτημα του FIR είναι ελάσσονος σημασίας και δίνουμε μεγάλη βάση σε αυτό. Δεν αφορά ούτε κυριαρχία ούτε κυριαρχικά δικαιώματα.
Επομένως αυτό που πραγματικά νοιάζει την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ. Και δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην επήρεια του Καστελόριζου στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ελλάδας και της Αιγύπτου ή της Κύπρου. Γνωρίζουν ότι σε περίπτωση που η υπόθεση παραπεμφθεί στην Χάγη η γνωμοδότηση μάλλον θα τους ευνοεί. Έχοντας κανείς παρατηρήσει παρόμοιες υποθέσεις καταλήγει ότι το Σύμπλεγμα της Μεγίστης (Καστελόριζο, Ρω και Στρογγύλη) δεν μπορεί να έχει 100% επήρεια. Μάλιστα σε ορισμένες γνωμοδοτήσεις του Δικαστηρίου νησιά με τα χαρακτηριστικά του Καστελόριζου έλαβαν 0% επήρεια. Το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει το δίκαιο της θάλασσας δεν αποτελεί γι’ αυτήν πρόβλημα καθώς με ένα συνυποσχετικό μεταξύ των δύο χωρών, η Τουρκία αναγνωρίζει την δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.
Το βασικό επιχείρημα της Τουρκίας είναι ότι δεν μπορεί ένα νησάκι 10 τ.μ. να εμποδίζει την έξοδο στη Μεσόγειο ενός κράτους με εκατοντάδες χιλιόμετρα ακτογραμμής και 83 εκατομμύρια πληθυσμό. Εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι η περιοχή βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην Τουρκία απ' ότι με την υπόλοιπη Ελλάδα. Προκαλεί στέλνοντας ερευνητικά και πολεμικά πλοία υιοθετώντας ακραίες θέσεις (Γαλάζια Πατρίδα) και προχωρώντας σε πολιτικές όπως το Μνημόνιο Συνεργασίας με το καθεστώς της Λιβύης. Αυτή η στάση υποκρύπτει έναν διακαή πόθο για τον τερματισμό της ελληνοκυπριακής θέσης περί συνορεύουσας ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου και συνεπώς του αποκλεισμού της Τουρκίας από την θάλασσα της Μεσογείου.
Επειδή έχουν γραφτεί πάρα πολλά για το εν λόγω ζήτημα, καταλήγω στα εξής σύντομα όμως ουσιώδη συμπεράσματα :
1. Για την Τουρκία η έξοδος στην Μεσόγειο είναι ζωτικής σημασίας και για να την πετύχει δεν θα διστάσει να πάει στα άκρα,
2. Η Τουρκία σε περίπτωση έναρξης του διαλόγου δεν αποκλείεται να δεχτεί την Χάγη μόνον για το διμερές ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ διότι γνωρίζει ότι το Δικαστήριο ενδέχεται να την δικαιώσει,
3. Όσο δεν καταλήγουμε σε μια συμφωνία τόσο η Τουρκία θα εντείνει της προκλήσεις και θα κλιμακώνει την ένταση. Ο Ερντογάν δύσκολα θα κάνει πίσω δεδομένης και της κατάστασης που επικρατεί στο εσωτερικό της χώρας του.
Οι εξελίξεις των επόμενων ημερών θα είναι πολύ σημαντικές για την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στο Καστελόριζο, για τους λόγους που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Η κατάσταση είναι δύσκολη και απαιτεί νηφαλιότητα, ετοιμότητα και αποφασιστικότητα. Το πιο σημαντικό είναι να καταλάβουμε πως σκέφτεται η Τουρκία και τι πραγματικά επιδιώκει από την κατάσταση αυτή.
* Ο κ. Γιώργος Μενεσιάν είναι διεθνολόγος.
