Μία μόνιμη κατάρα του ευρύτερου ιδεολογικού χώρου του φιλελευθερισμού είναι η πολυδιάσπαση. Αυτό είναι αναμενόμενο για έναν χώρο που δεν έχει μεσσίες και μετρά κοντά τρεις αιώνες αυτόνομης παρουσίας στην πολιτική, οικονομική, και κοινωνική φιλοσοφία. Μέσα σε ένα τόσο πλούσιο παρελθόν με διαφορετικές σχολές σκέψης, εκφραστές, πολιτικούς εκπροσώπους και διανοητές, είναι αυτονόητο ότι ο φιλελευθερισμός δεν προβάλλει κάποια απόλυτη και αδιαμφισβήτητη αυθεντία. Η έλλειψη αυτή είναι που κάνει τον κάθε φιλελεύθερο να αισθάνεται άνετα όταν ανακηρύσσει ότι ο τάδε είναι φιλελεύθερος ενώ ο δείνα δεν είναι.
Έχω γράψει και παλαιότερα στη στήλη αυτή ότι μία ομάδα φιλελευθέρων βρίσκεται συνεχώς στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να αντιπαρέλθει τέτοιου είδους επιθέσεις: οι συντηρητικοί φιλελεύθεροι. Κάπου στην ανάπτυξη και τη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών στην Ελλάδα, αλλά και αλλού, πρέπει να έχει δοθεί η λανθασμένη εντύπωση ότι ένας φιλελεύθερος άνθρωπος πρέπει να είναι μονοδιάστατα προοδευτικός, πολιτικά ορθός, και ολίγον αριστερός. Κάτι σαν ένας αριστερός που καταλαβαίνει από οικονομικά.
Αυτός ο τύπος φιλελευθερισμού είναι υπαρκτός, διαδεδομένος και πολύ σημαντικός για τον χώρο. Όμως δεν είναι σε καμία περίπτωση ο μοναδικός. Αυτή τη δεδομένη χρονική στιγμή, με τη συζήτηση για τον ευρωπαϊκό φεντεραλισμό να εντείνεται, με τον φανατισμό που επικρατεί στους θιασώτες της πολιτικής ορθότητας (δεξιούς και αριστερούς) και τις ευρύτερες κοινωνικές αναταραχές που απασχολούν τη Δύση, είναι κρίσιμο να αναγνωριστεί ο ζωτικός χώρος που καταλαμβάνουν συντηρητικοί φιλελεύθεροι - που δεν είναι σαν τους αριστερούς που καταλαβαίνουν από οικονομικά.
Είναι σημαντικό να καταστεί σαφές ότι ο πολίτης που αυτοπροσδιορίζεται ως φιλελεύθερος μπορεί να είναι και πατριώτης που αγαπά την πατρίδα του χωρίς να μισεί τους ξένους και χωρίς να διακατέχεται από κόμπλεξ κατωτερότητας ή ανωτερότητας. Δεν υπάρχει κανένα ασυμβίβαστο μεταξύ φιλελευθερισμού και έθνους-κράτους, όπως δεν υπάρχει και ασυμβίβαστο μεταξύ φιλελευθερισμού και διεθνισμού.
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό από την κοινωνία ότι φιλελεύθερος δεν θα πει αναγκαστικά άθεος και αντικληριστής. Η φιλελεύθερη παράδοση έχει δώσει μάχες και αίμα για τη θρησκευτική ελευθερία και ουδέποτε αντιμετώπισε τη θρησκευτικότητα των ανθρώπων ως εχθρό (σε αντίθεση με τον μαρξισμό ή τον φασισμό). Υπάρχουν αρκετοί φιλελεύθεροι, φυσικά, που είναι άθεοι και δεν εκτιμούν τη θρησκεία ως θεσμό, όμως αυτό δεν προκύπτει από τον φιλελευθερισμό τους αλλά από την ελευθερία τους. Όπως υπάρχουν και φιλελεύθεροι που είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και προσπαθούν να ζήσουν μία ενάρετη ζωή εντός της εκκλησίας τους.
Εξίσου σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε ότι οι φιλελεύθεροι στην προσωπική τους ζωή δεν εφαρμόζουν πάντοτε το πλέον «προοδευτικό» της εποχής τους στα προσωπικά τους. Όπως υπάρχουν για παράδειγμα φιλελεύθερα άτομα με μειονοτικές ταυτότητες φύλου, έτσι υπάρχουν και παραδοσιακοί άνδρες και γυναίκες που αυτοχαρακτηρίζονται ως φιλελεύθεροι. Το ίδιο ισχύει και για τις οικογενειακές σχέσεις. Οι φιλελεύθεροι μπορούν να φτιάξουν μία εντελώς συμβατική πυρηνική οικογένεια ή να απορρίπτουν τον θεσμό της οικογένειας εξ ολοκλήρου.
Αυτές οι αντιφάσεις είναι που δημιουργούν τη “μεγάλη τέντα” κάτω από την οποία μπορούν να συνυπάρξουν οι φιλελεύθεροι. Κοινός παρονομαστής τους είναι ότι κανένας φιλελεύθερος δεν επιχειρεί να επιβάλει εξαναγκαστικά τις πεποιθήσεις, τις επιλογές και τις προτιμήσεις του στους άλλους.
Κι αυτό είναι το σημαντικό.
