Της Μαρίας Χούκλη
Πριν από χρόνια, η Άνγκελα Μέρκελ, σε μια χαλαρή δημόσια συζήτηση, ακούστηκε να μονολογεί με ύφος πικρού ρεμβασμού ότι αν θέλουμε να δείξουμε στους νέους ανθρώπους- σε όσους γεννήθηκαν στη μετά - Schengen εποχή- τι σημαίνει ελεύθερη και ανοιχτή Ευρώπη, αρκεί να κλείσουμε τα εθνικά σύνορα για μια-δυο μέρες.
Η Καγκελάριος γνωρίζει καλά τι εστί να ζεις πίσω από «σιδηρούν τείχος». Ήξερε τι πρότεινε. Και είναι ειρωνεία της τύχης ότι εξαιτίας της το πείραμα αρχίζει να αποκτά σάρκα και οστά. Όταν ανακοίνωσε ότι όλοι οι πρόσφυγες είναι ευπρόσδεκτοι στη Γερμανία, δεν είχε υπολογίσει τις αντιδράσεις των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Και ιδού η ήπειρος που γκρέμισε τα εσωτερικά τείχη της, τα ορθώνει πάλι.
«Ζούμε το 1989 αλλά αντίστροφα», παρατηρεί ο Timothy Garton Ash. Το γκρέμισμα του βερολινέζικου τείχους ξεκίνησε όταν ξηλώθηκαν τα συρματοπλέγματα στα σύνορα Αυστρίας-Ουγγαρίας, από εκεί άρχισε να ξαναχτίζεται. Μαζί υψώνονται και οι φράχτες στα μυαλά των ανθρώπων, βγαίνουν στην επιφάνεια προκαταλήψεις που τις λιπαίνουν οι κραυγές των ξενοφοβικών πολιτικών. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι λειτούργησαν σαν επικρουστήρας και έφυγε η σφαίρα του φόβου για τον Άλλο. Σύμφωνα με τον Βρετανό ακαδημαϊκό, η επιστροφή των τειχών έχει ξεκινήσει ανεπαισθήτως πολύ νωρίτερα.
Κατ' αρχάς με την απόφαση της Βρετανίας και άλλων χωρών της Βόρειας Ευρώπης, να θέσουν περιορισμούς στην κυκλοφορία των ατόμων στο εσωτερικό της Ε.Ε. Θα θυμάστε, μετά την προς Ανατολάς μεγάλη διεύρυνση του 2004, την υστερία με τον Πολωνό υδραυλικό (σήμερα τη θέση του έχει πάρει ο Ισπανός γιατρός και ο Έλληνας πτυχιούχος Φιλοσοφικής που έγιναν σερβιτόροι στο Λονδίνο).
Και ύστερα ήρθαν οι προσφυγικές ροές. Στην αρχή ήταν μικρές και επιπλέον υπήρχε το τείχος του Δουβλίνου 2. Η Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη δεν έδειχναν να ανησυχούν, αφού οι μετανάστες σταματούσαν στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Τα δεδομένα, όμως, άλλαξαν δραματικά. Η έκρηξη του προσφυγικού, λόγω της αποσάθρωσης της Συρίας και η αποκάλυψη ότι οι δράστες των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι αξιοποίησαν τους χαλαρούς ελέγχους της συνθήκης του Schengen για περνούν απαρατήρητοι, αποτελούν καμπή στην ιστορία της Ευρώπης των ανοιχτών συνόρων.
Μετά το Bataclan, σε όλη την Ευρώπη οι πολίτες εμφανίζονται να μην έχουν αντίρρηση να αυξηθούν τα μέτρα ασφαλείας και οι έλεγχοι στο εσωτερικό της Ένωσης. Στο ευρωπαϊκό συλλογικό, όλα άρχισαν να μπερδεύονται με καταλύτη τον φόβο: Ο πολίτης της Ε.Ε. που είναι νόμιμος μετανάστης με- τον παράνομα εισελθόντα- μετανάστη από το εξωτερικό, οι οικονομικοί με τους πολιτικούς πρόσφυγες, οι μουσουλμάνοι από το Πακιστάν με τους τζιχαντιστές από τη Συρία. Στο μυαλό διαρκώς αυξανόμενου αριθμού κέντρο-βόρειο Ευρωπαίων επιστρέφει η φιγούρα του Πολωνού υδραυλικού με τη μορφή του ισλαμιστή βομβιστή αυτοκτονίας. Πας μη εθνικός, βάρβαρος. Ποια μπορεί να είναι η απάντηση σε όσα ζούμε; Ο Timothy Garton Ash δεν είναι πολύ αισιόδοξος.
Η προβληματική αρχιτεκτονική της Ευρώπης, όχι μόνο δεν δημιούργησε επί της ουσίας τον επιδιωκόμενο κοινό ασύνορο χώρο, αντιθέτως ενίσχυσε τις ανισορροπίες μεταξύ των εθνικών δημοκρατιών, όπως φάνηκε και από τον τρόπο διαχείρισης της οικονομικής κρίσης. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα συστέλλεται, κάνει βήματα προς τα πίσω με άγνωστες -προς το παρόν- επιπτώσεις για το ίδιο και τους ευρωπαϊκούς λαούς. Το βέβαιο είναι ότι πρέπει να ξεχάσουμε την Ευρώπη που προλάβαμε να γνωρίσουμε.
