Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Ο Ρωμανός Σκλαβενίτης-Πιστοφίδης γεννήθηκε το 1991 στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε το εκεί Μουσικό Σχολείο και σπούδασε Ιατρική. Έχει εκδώσει πεζογραφήματα από πολύ νεαρή ηλικία. Σήμερα ζει και εργάζεται ως ιατρός-ερευνητής, μοριακός βιολόγος και βιοπληροφορικός στην Αμερική, στο ογκολογικό νοσοκομείο του Harvard και στο ερευνητικό ινστιτούτο αιχμής του Harvard και του MIT. Πριν από λίγες ημέρες βραβεύτηκε στη Νέα Υόρκη από το 10th International Workshop on Waldenstrom's Macroglobulinemia (IWWM) με το Βραβείο Νέου Ερευνητή (Υoung Investigator Award), ενώ τον ερχόμενο Δεκέμβριο θα μιλήσει στο συνέδριο της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας για τη δουλειά του πάνω στο μυέλωμα. Τον ευχαριστώ θερμά για τη συζήτηση που είχαμε, ή μάλλον για την τιμή που μου έκανε να απαντήσεις στις μάλλον αμήχανες ερωτήσεις μου — δεν γνωρίζω καθόλου το αντικείμενο, αλλά παρακολουθώ τις δημοσιεύσεις που κάνει στα social media για την έρευνά του και είμαι φυσικά απολύτως εντυπωσιασμένος: τόσο από τον όγκο της δουλειάς του, όσο και από την παραδειγματική ορμή και την ποιότητα με την οποία την κάνει. Διακινδυνεύω, μάλιστα, και μία πρόβλεψη: ένα από τα επόμενα Νόμπελ στην Ιατρική.
- Κύριε Σκλαβενίτη, διαβάζουμε ότι είστε μεταδιδακτορικός ερευνητής στα Dana-Farber Cancer Institute και Broad Institute of MIT and Harvard. Τι είναι όλα αυτά και πώς καταλήξατε εκεί; Είστε από τη Θεσσαλονίκη και σπουδάσατε Ιατρική στο ΑΠΘ, σωστά;
Σωστά. Μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, αποφοίτησα από την Ιατρική και ήρθα εδώ για να γίνω ιατρός-επιστήμονας (physician-scientist). Ως φοιτητής, μαθήτευσα δίπλα στη Μαρία Παπαϊωάννου, αιματολόγο και αναπληρώτρια καθηγήτρια στη σχολή. Η κα Παπαϊωάννου είναι από εκείνους τους ανθρώπους που μπορείς να θαυμάζεις και να επαινείς χωρίς να φοβάσαι πως μια μέρα θα αποκαλυφθεί ότι έκαναν κάτι κακό. Εξαιρετική γιατρός και δασκάλα, φροντίζει αρρώστους με αιματολογικές κακοήθειες και μη, συμπεριλαμβανομένων HIV-θετικών ατόμων με λεμφώματα. Αυτά τα λεμφώματα λοιπόν άρχισα να μελετώ δίπλα της, και σιγά-σιγά μού έμαθε κυτταρική μορφολογία και άρχισα να χρησιμοποιώ το μικροσκόπιο.
Την πρώτη μου περίπτωση αιμοφαγοκυττάρωσης την έβγαλα φωτογραφία για να μην την ξεχάσω ποτέ. Επιπλέον, όμως, η κα Παπαϊωάννου έχει εργαστεί και ως βιολόγος στο εργαστήριο? έχει δηλαδή κάνει αυτό που στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού λέμε «επιστήμη», και που διακρίνεται σαφώς από την απλή ιατρική? πράγμα σπάνιο για καθηγητή ιατρικής στη χώρα. Αυτό το παράδειγμα είχα, λοιπόν, και αποφάσισα ότι πρέπει να γίνω ιατρός-επιστήμονας στον αιματολογικό καρκίνο. Έτσι, σήμερα εργάζομαι ως ιατρός-ερευνητής στο Dana-Farber Cancer Institute (DFCI), το ογκολογικό νοσοκομείο του Harvard, και στο Broad Institute, ένα ερευνητικό ινστιτούτο αιχμής όπου το Harvard συναντά το MIT.
- Πολύ ωραία. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για τις έρευνές σας;
Στο DFCI, μελετάω τη βιολογία του αιματολογικού καρκίνου ως γιατρός, μοριακός βιολόγος και βιοπληροφορικός με την Irene Ghobrial. Συγκεκριμένα, ασχολούμαι με το Πολλαπλούν Μυέλωμα και τη Μακροσφαιριναιμία Waldenstrom, δύο τύπους πλασματοκυτταρικού καρκίνου. Αμφότερα πρωτοεμφανίζονται ως μία προκαρκινική κατάσταση που λέγεται Μονοκλωνική Γαμμοπάθεια Αδιευκρίνιστης Σημασίας ή MGUS (προφέρεται Εμ-Γκας). Το MGUS είναι αρκετά συχνό: εκτιμάται ότι είναι παρόν στο 5%-10% των ατόμων άνω των 70 ετών. Μόνο σε ένα μικρό ποσοστό όμως αυτών των ατόμων το MGUS εξελίσσεται σε Μυέλωμα ή Waldenstrom.
Προς το παρόν, η αντικαρκινική θεραπεία είναι αρκετά τοξική, έτσι που δεν επιτρέπεται να χορηγείται σε ασθενείς που ενδεχομένως να μην αναπτύξουν και ποτέ καρκίνο. Στο εργαστήριο, λοιπόν, προσπαθούμε να δούμε κατά πόσο είναι εφικτό να προβλέψουμε ποιοι από τους ασθενείς με MGUS θα αναπτύξουν νόσο στο μέλλον, ώστε, δίνοντάς τους θεραπεία σε αυτό το προ-καρκινικό στάδιο, να προλάβουμε την εξέλιξη της νόσου. Τόσο το Μυέλωμα όσο και η Waldenstrom είναι ανίατα νοσήματα που μπορεί αφενός να σκοτώσουν τον άρρωστο (περισσότερο το Μυέλωμα, λιγότερο η Waldenstrom), και αφετέρου να αφήσουν μόνιμες βλάβες σε όργανα όπως ο νεφρός, τα περιφερικά νεύρα κλπ. Έτσι, η πρόληψη της εξέλιξης νόσου είναι ένα σημαντικό στοίχημα.
Άλλο σημαντικό στοίχημα είναι η αποτελεσματικότερη παρακολούθηση της νόσου, με τρόπο που να προστατεύεται η ποιότητα ζωής του αρρώστου. Προς το παρόν, για να μελετήσουμε τον καρκίνο ενός ασθενούς με Μυέλωμα ή Waldenstrom, απαιτείται βιοψία μυελού των οστών, που είναι επώδυνη και ως εκ τούτου δεν μπορεί να γίνεται τακτικά. Στο εργαστήριο, λοιπόν, μελετάμε τον ρόλο της λεγόμενης υγρής βιοψίας, που δεν είναι παρά η αλληλούχιση (sequencing) ελεύθερου καρκινικού DNA ή κυκλοφορούντων καρκινικών κυττάρων από το περιφερικό αίμα του ασθενούς. Έτσι, με μία απλή αιμοληψία, λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για το γονιδίωμα του καρκίνου, που μπορεί να έχουν προγνωστική ή και θεραπευτική σημασία.
Για παράδειγμα, συγκεκριμένες μεταλλάξεις συνδέονται με χειρότερη πρόγνωση ή αντίσταση σε συγκεκριμένες θεραπείες, ενώ άλλες μεταλλάξεις μπορούν να στοχευθούν θεραπευτικά — η λεγόμενη εξατομικευμένη ογκολογία. Προς το παρόν, λίγοι μόνο άρρωστοι ωφελούνται πραγματικά από την εξατομικευμένη ογκολογία, όμως καθώς κατανοούμε το καρκινικό γονιδίωμα και καθώς νέα γονίδια στοχεύονται θεραπευτικά όλο και συχνότερα, η αλληλούχιση του καρκινικού DNA μέσω υγρής βιοψίας θα γίνεται ολοένα και πιο χρήσιμη στην κλινική πράξη.
Συμβαίνουν λοιπόν εκπληκτικά πράγματα στα εργαστήρια, εδώ και αλλού. Η επιστήμη παράγει καλύτερη, ακριβέστερη ιατρική.
- Σαν αναλυτής, πρόσφατα δουλέψατε πάνω «στον καρκίνο στα transgender άτομα και τη σχέση του με την ορμονική υποκατάσταση». Προφανώς είναι νωρίς για συμπεράσματα και ερευνητικά αποτελέσματα, αλλά θέλουμε να μας πείτε πώς ξεκίνησε όλο αυτό.
Για πρώτη φορά φέτος, το Ίδρυμα Sara and Tegan διοργάνωσε έναν χακαθώνιο για την υγεία των queer (LGBTQ) ατόμων (Queer Health Hackathon). Εκεί, μία ομάδα επίλεκτων αναλυτών αποκτήσαμε προσωρινή πρόσβαση σε δεδομένα υγείας χιλιάδων LGBTQ ατόμων, με σκοπό να αναδειχθούν ανισότητες και εντέλει να προαχθεί η υγεία της κοινότητάς μας. Συμμετείχα ως γκέι άνδρας, και ηγήθηκα μίας ομάδας που μελέτησε τον καρκίνο στα transgender άτομα και τη σχέση του με τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης που λαμβάνεται για τον επαναπροσδιορισμό φύλου.
Δυστυχώς, παρότι η υγεία μας, όπως και η περίθαλψη, είναι αποδεδειγμένα χειρότερες των μη LGBTQ ατόμων, πολύ λίγες μελέτες συλλέγουν δεδομένα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η ανίχνευση LGBTQ ατόμων στις βάσεις δεδομένων και να μη μελετώνται οι ιδιαιτερότητες της υγείας και περίθαλψής μας. Ο καρκίνος στα transgender άτομα είναι μία μόνο περίπτωση όπου η συζήτηση βασίζεται σε υποθέσεις αντί για δεδομένα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο καρκίνος πρωκτού στους γκέι άνδρες και τα transgender άτομα και ο ρόλος του πρωκτικού τεστ Παπ και του εμβολίου για τον ιό HPV στην πρόληψή του. Το εμβόλιο για τον HPV έχει ήδη εξαιρετικά αποτελέσματα στην πρόληψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας στις γυναίκες, και έτσι είναι κρίσιμο να καθοριστεί ο ρόλος του στον LGBTQ πληθυσμό το δυνατόν συντομότερο. Οι γιατροί πρέπει να συλλέγουν πληροφορίες για τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου των ασθενών τους και να προσαρμόζουν τις συστάσεις τους αναλόγως. Ο χακαθώνιος ολοκληρώθηκε τον περασμένο μήνα, και ανυπομονούμε όλοι να προχωρήσουν οι μελέτες μας, ώστε να μπορέσουμε κάποια στιγμή να μοιραστούμε αποτελέσματα.
- Ποια είναι τα σχέδιά σας;
Δουλειά! Αυτές τις μέρες, είμαι ενθουσιασμένος γιατί τον ερχόμενο Δεκέμβριο θα μιλήσω στο συνέδριο της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας για τη δουλειά μου στο μυέλωμα. Κάπως έτσι, στα κλεφτά, θα ξαναβρεθώ στην Καλιφόρνια και θα φάω ζουμερές ντομάτες. Επίσης, σε λίγες μέρες θα δω επιτέλους το «Hamilton», που το 'χω μάθει απέξω κι ανακατωτά χάρη στο YouTube και που μου πήρε δύο χρόνια να βρω εισιτήριο που να κοστίζει λιγότερο από ένα νεφρό. Και βέβαια, σχεδιάζω να δω πολλά ακόμη drag shows.
Έχω δει εκπληκτικά drag shows τους τελευταίους μήνες στη Νέα Υόρκη, τη Βοστώνη και το Πρόβινσταουν, με αναφορές στον Μπέργκμαν, τον Γκέτε, τον Ντέιβιντ Μπόουι και τον Ντέιβιντ Λιντς. Γίνεται υψηλού επιπέδου drag και δεν είχα ιδέα. Πριν ένα μήνα, σε έναν εργοστασιακό χώρο στην πόλη, μία drag queen χωρίς όνομα έστησε παράσταση που θύμιζε Δημήτρη Παπαϊωάννου και ζωγράφους όπως ο Φρόιντ και η Σάβιλ. Προχθές, στα Follies της Σουζάν Μπαρτς, μία drag queen τραγούδησε ανατριχιαστικά το «Nessun Dorma». Η Sharon Needles παρουσίασε το «Νεκροτομείο Διασημοτήτων» της στο υπόγειο τoυ Laurie Beechman, και η Sasha Velour ανέβασε τα «Νυχτικά» της στο Γουίλιαμσμπεργκ. Θέλω λοιπόν να δω πολλά ακόμη drag shows.
- Θα γυρνούσατε κάποια στιγμή πίσω; Στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη;
Είμαι ένας φιλόδοξος γκέι άνδρας και ως εκ τούτου έχω δύο κύρια κίνητρα: 1) να εργάζομαι κάπου όπου δεν είμαι ο εξυπνότερος στο δωμάτιο, και 2) να ζω και να αγαπώ ελεύθερα. Θέλω να μάθω κι άλλα πράγματα, να γίνω κι άλλα πράγματα, να πάρω μεγαλύτερες θέσεις, να βοηθήσω περισσότερους ασθενείς, να βελτιώσω την ογκολογία, να ακούσω τις ιστορίες περισσότερων ανθρώπων, να μένω στη μεγάλη πόλη, να βλέπω παραστάσεις, συναυλίες, σινεμά. Αλλάζω όμως στάσεις και απόψεις συχνά — ποιος ξέρει, μπορεί και να επιστρέψω.
Την Ελλάδα, βέβαια, τη ρώτησε κανείς άμα με θέλει; Γιατί είμαι ακριβός: κοστίζω μεταξύ άλλων και μερικά νομοσχέδια.
- Θα νικηθεί κάποια στιγμή ο καρκίνος;
Ο καρκίνος είναι νόσος του γονιδιώματος και ως εκ τούτου τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η ετερογένεια και η εξέλιξη. Έτσι, υπάρχουν πολλοί τύποι καρκίνου και πολλοί υπότυποι, μέσα στους οποίους κάθε ασθενής είναι διαφορετικός. Την ίδια στιγμή, μέσα στον ίδιο ασθενή, ο καρκίνος μπορεί να εξελίσσεται από τη μία χρονική στιγμή στην άλλη. Δεν μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει μία θεραπεία για τον καρκίνο, που να είναι αποτελεσματική σε όλους και για πάντα. Παρότι ορισμένοι καρκίνοι μπορούν να «νικηθούν» (ένα παράδειγμα είναι η οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία στα παιδιά, που μπορεί να ιαθεί), οι θεραπευτικοί στόχοι διαφέρουν από καρκίνο σε καρκίνο. Έτσι, ενώ σε ορισμένες κακοήθειες ο στόχος είναι η ίαση, σε άλλες στόχος είναι ο μετασχηματισμός τους σε διαχειρίσιμη χρόνια νόσο, και σε άλλες η προσωρινή παράταση της ζωής.
H επιστήμη και η ιατρική προοδεύουν όμως γρήγορα. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα από τα νοσήματα που μελετώ. Όταν εισήχθη στην Ιατρική σχολή, το 2009, η Μακροσφαιριναιμία Waldenstrom, ήταν ακόμα εν πολλοίς βιολογικά αχαρακτήριστη, εκφράζονταν αμφιβολίες σχετικά με το αν συνιστά ξεχωριστή οντότητα από το Μυέλωμα και οι θεραπευτικές επιλογές ήταν «δεύτερο χέρι», δανεικές από τα λεμφώματα ή το Μυέλωμα, χωρίς να έχουν ποτέ εγκριθεί επισήμως για το συγκεκριμένο νόσημα. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι η πλειονότητα των ασθενών με Waldenstrom φέρει τη μετάλλαξη MYD88 L265P, που τους διακρίνει απολύτως από το Μυέλωμα, αλλά και από τα περισσότερα λεμφώματα. Και, εξαιτίας τής εν λόγω μετάλλαξης, αυτοί οι ασθενείς απαντούν στο νέο φάρμακο Ibrutinib, που είναι και το πρώτο φάρμακο που έλαβε επίσημη έγκριση από τον FDA για χρήση στη Μακροσφαιριναιμία Waldenstrom. Το νόσημα εξακολουθεί μεν να είναι ανίατο, αλλά συνεχίζουμε να μαθαίνουμε.
- Σας ευχαριστώ θερμά.
