«Η ποίηση κυρίως, και η συγγραφή, είναι λόγος, αιτιολογία ύπαρξης, η σχέση μου με τον κόσμο, με τα πράγματα, με τη ζωή, είναι ανάγκη εσωτερική, είναι σημείο αναφοράς κάθε μου ενέργειας, σχέση εξάρτησης με το αντικείμενο με το περιβάλλον. Σχέση με το σύμπαν», υποστηρίζει στη συνέντευξή της στο Liberal.gr η ποιήτρια, συγγραφέας και κριτικός Ελένη Χωρεάνθη, θεωρώντας την διαδικασία αυτή καθ’ εαυτή της γραφής «κάτι παραπάνω από τελετουργία, είναι ιεροτελεστία, ξεπερνάει τα όρια του φυσικού, φυσιολογικού γεγονότος και ανάγεται στη σφαίρα της φαντασίας». Και ανοίγοντας το μυστικό της εργαστήρι της γραφής, θα μας αποκαλύψει:
«Για να γράφω, χρειάζομαι, όπως και στη ζωή μου, απόλυτη ελευθερία κινήσεων της σκέψης και των ενεργειών μου. Δεν μπαίνω σε καλούπια. Κινούμαι υποστασιακά πάνω σε μουσικές κλίμακες τόσο στο ποιητικό, όσο και στον πεζογραφικό μου έργο. Όταν γράφω έχω την αίσθηση πως η γραφή μου ρέει πάνω σε πεντάγραμμα, όπως το αίμα στις φλέβες μου, σχεδιάζω εικόνες με τις λέξεις, παίζω με τα χρώματα. Ίσως γιατί δεν μπορώ να τραγουδήσω και να ζωγραφίσω με χρώματα, ζωγραφώ με λέξεις. Αγαπώ τη μουσική, λατρεύω τη ζωγραφική. Μοναδική μου, ουσιαστικά, εμμονή είναι η ανθρωπογεωγραφία μου, ό, τι έχει σχέση με τον άνθρωπο και την Ελλάδα. Το έργο μου είναι ανθρωποκεντρικό και ελληνοκεντρικό.»
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Η ίδια η διαδικασία της γραφής, της συγγραφής θα προτιμούσα, είναι κάτι παραπάνω από τελετουργία, είναι ιεροτελεστία, ξεπερνάει τα όρια του φυσικού, φυσιολογικού γεγονότος και ανάγεται στη σφαίρα της φαντασίας. Γιατί η συγγραφή είναι προϊόν σύνθετης πνευματικής λειτουργίας. Συγκεκριμένος χώρος είναι το γραφείο μου, το οποίο το χρησιμοποιώ ως συγκεντρωτικό χώρο των μέσων και των εργαλείων της δουλειάς μου, είναι το στέκι μου. Εκεί αρχίζει και εκεί τελειώνει η μέρα και η νύχτα μου. Η ποίηση κυρίως, και η συγγραφή, είναι λόγος, αιτιολογία ύπαρξης, η σχέση μου με τον κόσμο, με τα πράγματα, με τη ζωή, είναι ανάγκη εσωτερική, είναι σημείο αναφοράς κάθε μου ενέργειας, σχέση εξάρτησης με το αντικείμενο με το περιβάλλον. Σχέση με το σύμπαν. Το γραφείο ως χώρος αδιάλειπτης πνευματικής ενασχόλησης και το γραφείο/έπιπλο αποτελούν προϋποθέσεις άνετης και συστηματικής γραφής, έχει μαγεία και γοητεία που με προκαλεί, είναι ο προσφιλής, ο φυσικός μου χώρος. Μπορώ να γράψω και στο τραπέζι της κουζίνας, και μέσα στο λεωφορείο σύντομα κείμενα. Αλλά το να έχεις γραφείο, αυτό δεν σε κάνει συγγραφέα. Αν δεν έχεις να πεις κάτι το γραφείο δεν κατεβάζει ιδέες.
- Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Ανεξάρτητα από το πώς ξεκινάει να γραφτεί μια ιστορία, το πλάνο, ένα σχέδιο, έστω και υποτυπώδες, η αρχιτεκτονική του κειμένου, ο σχεδιασμός πάνω στον οποίο θα χτίσεις, είναι απαραίτητος, αδιάφορο αν θα μείνεις εκεί. Γιατί στην πορεία, πολλά μπορεί να αλλάξουν, κυρίως σε μεγάλα έργα. Βεβαίως, αρκεί μια εικόνα, μια φράση από κείμενο άλλου δημιουργού, ένας στίχος, επίσης, όχι σπανίως γίνεται αφετηρία να γράψω κάτι εντελώς δικό μου. Ένα ολόκληρο διήγημα που εμένα δεν με έπεισε ότι τελείωνε εκεί, μου έδωσε την ιδέα, υπήρξε το κίνητρο να γράψω ένα μυθιστόρημα κατάδικο μου, χωρίς να έχει καμιά σχέση με το κίνητρο.
- Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Το μυθιστόρημα που είχε τις περισσότερες ανακατατάξεις και μετακινήσεις, μπρος πίσω και αλλαγές, είναι το «Γυναίκες σε υαλοπωλείο». Αλλιώς ξεκίνησε, διαφορετικά εξελίχτηκε, ήταν ένας τρόπος να ισορροπήσω κι εγώ ψυχολογικά πάνω σε ορισμένες συντεταγμένες, να βρω, μαζί με την ηρωίδα μου, το δικό μου σταθερό σημείο. Όλα συνέβησαν στον συντομότερο δυνατό χρόνο: Όσο κράτησε ένα ταξίδι με τρένο από την Αθήνα ίσαμε το Λονδίνο, οι «Γυναίκες- όπως ταύρος- σε υαλοπωλείο», έκαναν τα πάντα θρύψαλα, για να χτίσουν έναν καινούριο καλύτερο κόσμο, λίγο αληθινό.
- Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Τεχνικές δεν εφαρμόζω. Για να γράφω, χρειάζομαι, όπως και στη ζωή μου, απόλυτη ελευθερία κινήσεων της σκέψης και των ενεργειών μου. Δεν μπαίνω σε καλούπια. Κινούμαι υποστασιακά πάνω σε μουσικές κλίμακες τόσο στο ποιητικό, όσο και στον πεζογραφικό μου έργο. Όταν γράφω έχω την αίσθηση πως η γραφή μου ρέει πάνω σε πεντάγραμμα, όπως το αίμα στις φλέβες μου, σχεδιάζω εικόνες με τις λέξεις, παίζω με τα χρώματα. Ίσως γιατί δεν μπορώ να τραγουδήσω και να ζωγραφίσω με χρώματα, ζωγραφώ με λέξεις. Αγαπώ τη μουσική, λατρεύω τη ζωγραφική. Μοναδική μου, ουσιαστικά, εμμονή είναι η ανθρωπογεωγραφία μου, ό, τι έχει σχέση με τον άνθρωπο και την Ελλάδα.
Το έργο μου είναι ανθρωποκεντρικό και ελληνοκεντρικό. Ύστερα από εξήντα ολόκληρα χρόνια μες τα χαρτιά και κάμποσα, περισσότερα από 64 βιβλία, μπορώ να μιλώ για έργο. Η ποίησή μου, όσο και το πεζογραφικό μου έργο, εστιάζονται στον άνθρωπο και τη μοίρα του και στην Ελλάδα ως γεωγραφικό, μυθικό και ιστορικό χώρο. Οι γρίφοι εξάλλου είναι θεμελιακά στοιχεία της γραφής μου είτε τίθενται ως κίνητρα είτε όχι. Μήπως η ίδια η διαδικασία της συν-γραφής δεν είναι προσπάθεια λύσης γρίφων; Η ζωή, άλλωστε, πάνω στη γη και η ζωή του Σύμπαντος, δεν είναι το αιώνια άλυτο αίνιγμα για τον επιστήμονα, τον φιλόσοφο, τον σκεπτόμενο άνθρωπο;
- Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Να έχει κατ’ αρχήν ενδιαφέρον το θέμα που με απασχολεί και να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, που σημαίνει ότι ενδιαφέρει και τους άλλους στους οποίους κάθε συγγραφέας απευθύνεται. Συνειδητά ή υποσυνείδητα, ο συγγραφέας γράφοντας μιλάει νοερά σε κοινό. Ακόμα και τα κείμενα ημερολογίων για κάποιους αναγνώστες γράφονται. “Γράφω για μένα”, δεν ισχύει. Κανείς δεν γράφει για τον εαυτό του. Κάθε δημιουργός μέσω του έργου επικοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους. Η επικοινωνία είναι εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου.
- Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;
Τους ήρωές μου και τις ηρωίδες μου, τους θέλω ολοκληρωμένους στο ρόλο του τον καθένα. Και γενναίους, αληθινούς, “ανθρώπινους” με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους, “χτίζω” χαρακτήρες, σύμφωνα με τα κλασικά πρότυπα. Τους αγαπώ σαν… παιδιά μου που τα φροντίζω για να μεγαλώσουν και να γίνουν καλοί άνθρωποι. Βρίσκω ελαφρυντικά στους αδύναμους και στους κακούς, γιατί «ουδείς εκών κακός», κανείς με τη θέλησή του δεν γίνεται κακός. Υπάρχουν υπαίτιοι...
- Ποιος ήρωας ή ποια ηρωίδα σας έφτασαν ως εσάς με τον πιο αλλόκοτο τρόπο;
Ένας από τους κεντρικούς ήρωες του υπό έκδοση μυθιστορήματος, ένας ιερομόναχος που βρίσκεται διαρκώς στο δρόμο της ηρωίδας μου, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά του, αφήνοντας πολλά κενά ως προς το ποιον και τον ρόλο που “φτιάχνει” στην ιστορία μου.
- Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Στα νεανικά μου χρόνια, τα «Γράμματα σε έναν νέο ποιητή» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε που με βοήθησε να χαράξω τη δική μου πορεία στο χώρο της ποίησης, να δώσω το δικό μου στίγμα διαβάζοντας και σπουδάζοντας την ελληνική γλώσσα μέσα στα κλασικά έργα των Ελλήνων δημιουργών και την εκκλησιαστική γραμματεία.
- Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε;
Η Οδύσσεια, οι ψαλμοί και η Αποκάλυψη, βιβλία που ξεπερνούν τα όρια του χώρου και του χρόνου.
- Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Αγαπημένοι μου ποιητές, εκτός από τον Όμηρο, τους τραγικούς, κυρίως τον Ευριπίδη και τον κωμικό Αριστοφάνη, Σολωμό, Κάλβο, Σικελιανό (οι «Πέντε συνειδήσεις» του είναι το εγκόλπιο του ποιητή), Καβάφη και Καρυωτάκη, είναι οι Ρίτσος / Ελύτης, Βρεττάκος, Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Πεντζίκης και ο Ισραηλινός συγγραφέας Αμός Οζ (το «Μαύρο κουτί» του με έχει σημαδέψει). Για σύγχρονους δημιουργούς, εν ζωή, έχω εκφράσει δημόσια τη γνώμη μου κρίνοντας τα έργα, εκείνων που με εμπιστεύτηκαν.
- Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή, διαβάζετε άλλα βιβλία ή ποιητές, καταφεύγετε σε εικαστικά έργα;
Διαβάζω άλλων βιβλία, γράφω για βιβλία άλλων, παράλληλα με όσα δικά μου έχω απλωμένα στον καμβά της οθόνης που είναι γεμάτος εικονίδια. Ακούω μουσική, όντως, «σε ρε ελάσσονα», νεότερη μπορούσα να γράφω παντού και με όποιες συνθήκες και με φασαρία. Τώρα θέλω ησυχία. Γράφω συνήθως τη νύχτα ή τις πολύ πρωινές ώρες.
- Να αναφερθούμε σε εκείνο που γράφετε σήμερα;
Εκτός από τη συλλογή διηγημάτων και την ποιητική συλλογή που βρίσκονται στη διαδικασία έκδοσης, με απασχολεί το μυθιστόρημα που ανέφερα με τον ιερωμένο, όπως και ένα μυθιστόρημα με θέμα από την Ελληνική Μυθολογία. Όσο κι αν φανεί τρελό, έχω πολλά μέτωπα ανοιχτά. Αλλά δεν θέλω να εκτεθώ περισσότερο.
