Ένας γεράκος, κοντά στα 80, μπαίνει σε μία κατάμεστη συνεδριακή αίθουσα. Φοράει γυαλιά, έχει άσπρο μακρύ μούσι και μεγάλο μέρος του κεφαλιού του καραφλό. Αφού συστήνεται, βγάζει τα γυαλιά του, περνάει το δάχτυλό του από τα σημεία όπου θα έπρεπε να υπάρχουν οι φακοί, και οι παρευρισκόμενοι συνειδητοποιούν ότι κάτι δεν πάει καλά. “Γιατί να εμφανιστεί μπροστά σας ένας ώριμος άνθρωπος φορώντας άδειους σκελετούς γυαλιών; Για να σας ξεγελάσει κυρίες και κύριοι, για να σας εξαπατήσει… Ποτέ μην το ξεχάσετε αυτό!” τους λέει και αμέσως μετά καταπίνει ένα ολόκληρο κουτί με 32 ομοιοπαθητικά χάπια για την αϋπνία - χωρίς βεβαίως να πάθει το παραμικρό.
Ο γεράκος αυτός λέγεται Τζέιμς Ράντι και έχει αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στο να ξεσκεπάζει κάθε είδους απατεώνες που ισχυρίζονται ότι έχουν μαγικές, υπερφυσικές, παρα-ιατρικές, ή προφητικές ικανότητες. Μάλιστα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι το 2016, προκαλούσε ανοιχτά όσους ισχυρίζονται πως διαθέτουν υπερφυσικές δυνάμεις να το αποδείξουν σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον και να λάβουν - αν τα καταφέρουν - ως βραβείο ένα εκατομμύριο δολάρια. Πάνω από χίλιοι υποψήφιοι το δοκίμασαν. Κανείς φυσικά δεν κέρδισε το εκατομμύριο. Μάλιστα, ο Ράντι ασχολήθηκε και με έναν “μένταλιστ” που στο παρελθόν πέρασε και από τη χώρα μας - τον Ούρι Γκέλερ. Ο Ράντι χαρακτήρισε ανοιχτά τον Γκέλερ τσαρλατάνο και απατεώνα. Ο Γκέλερ με τη σειρά του τον μήνυσε ζητώντας 15 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση. Εν τέλει, το 1995, τα αμερικανικά δικαστήρια αθώωσαν τον Ράντι και ανάγκασαν τον Γκέλερ να του πληρώσει το ποσό των 120 χιλιάδων δολαρίων για δικαστικά έξοδα. Παρ' όλα αυτά, κι αυτό είναι άξιο απορίας, ακόμα και σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πιστεύουν ότι ο Γκέλερ και οι λοιποί μάγοι έχουν υπερφυσικές δυνάμεις.
Τσαρλατάνοι βεβαίως υπάρχουν σε όλα τα πεδία. Στα οικονομικά, αυτός που εδώ και δεκαετίες τους ξεσκεπάζει, παίρνοντας θα έλεγε κανείς την σκυτάλη από του Ράντι, είναι ο Τόμας Σόουελ. Μαθητής του Φρίντμαν, πολυγραφότατος και ισχυρή προσωπικότητα, ο Σόουελ έχει εκδώσει ορισμένα από τα καλύτερα και πιο προσβάσιμα στο γενικό κοινό βιβλία με θέμα την οικονομική επιστήμη. Πριν από αρκετά χρόνια, μέσω της στήλης του στο περιοδικό National Review, ο Σόουελ είχε απευθύνει μια ανοιχτή πρόκληση σε όσους ισχυρίζονται ότι τα οικονομικά της ελεύθερης αγοράς βασίζονται στη θεωρία του “κατρακυλίσματος” (tickle-down economics). Αυτός ο διαβόητος όρος χρησιμοποιείται ως σκιάχτρο από τους εχθρούς του καπιταλισμού και των αγορών για να τρομάξουν και να φανατίσουν το κοινό τους. Σύμφωνα με τα “οικονομικά του κατρακυλίσματος”, οι πλούσιοι υποτίθεται πως απαιτούν χαμηλότερους φόρους ισχυριζόμενοι ότι με το να καταναλώνουν περισσότερο θα ευνοηθούν και τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Ο Σόουελ δεν ανέχεται τέτοιες ανοησίες. Έτσι, ζήτησε από όσους χρησιμοποιούν τον όρο αυτό να αναφέρουν έστω και μία πηγή όπου κάποιος οικονομολόγος με σώας τας φρένας αποδέχεται και χρησιμοποιεί θετικά τον όρο “trickle down”. Φυσικά, ουδείς βρήκε μια τέτοιου είδους πηγή αλλά ο όρος χρησιμοποιείται κατά κόρον ακόμα και από τα πιο έγκυρα μέσα αναφοράς όπως οι New York Times και η Washington Post.
Το κοινό στοιχείο του Ράντι με τον Σόουελ είναι η εμμονή τους στην επιστημονική μέθοδο και η αγανάκτησή τους με την ευκολία που οι κάθε λογής τσαρλατάνοι γίνονται διάσημοι, πλουτίζουν και επηρεάζουν τους συμπολίτες μας μεταχειριζόμενοι ψεύδη και απατεωνιές. Πολύ πιο ενδιαφέρον όμως είναι ένα άλλο κοινό τους στοιχείο: ενώ κανείς δεν κατόρθωσε να τους διαψεύσει, πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν και να αναπαράγουν τις φαιδρότητες που εκείνοι πολέμησαν με τον ορθό λόγο και με επιχειρήματα κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομία τους. Ίσως τελικά κάποιοι να επιζητούν και να απολαμβάνουν να εξαπατώνται.
